Savobli ishlarning umri uzun, oqibati xayrli bo‘ladi. Ayni kunlarda mahalla-guzarlariga boramizmi, masjid-madrasalarga kiramizmi, ijtimoiy tarmoqlarni kuzatamizmi, oynai jahonni tomosha qilamizmi – barchasida o‘lkamizda o‘tayotgan Qur’on musobaqasi, xushovoz qorilar tilovatlari, xonadonlardagi Kalomulloh takrorlari haqida so‘z yuritilayotganiga guvoh bo‘lmoqdamiz.
Bu xayrli tadbirdan bahra olib qolay degan ixlosmandlarning sanog‘i yo‘q. Kimdir masjidda erta tongdan xizmatda, kimdir atrofni supur-sidiri bilan band, yana kimdir “menga qanday yumush bor?” deya himmat kamarini beliga bog‘lab turibdi. Turli tashkilotlar xodimlari ham qo‘llarini ko‘ksiga qo‘yib xizmatga shay turishibdi.
Hosili kalom, hamma savob umidida, ana shu fayzli kunlardan nasiba olib qolish niyatida yugurib-yelmoqda. Chunki bugunga qadar bu kabi ulug‘ ish bo‘lmagan. Musobaqani yoritishga kelgan ommaviy axborot vositalari xodimlari ham odatdagidek, bir-ikkita tasvir olib, jonsaraklik bilan ikkinchi kosmik tezlikda jo‘nab ketmayapti, balki musobaqa oxirigacha qatnashib, duolarga biz ham qo‘shilib qolaylik, deb jarayonni jonli uzatib berishga harakat qilmoqda.
Taassufki, shunday ulug‘ yangilik, oddiy odamlarning quvonchu shodliklari, chin yurakdan aytilgan dil so‘zlari negadir markaziy nashrlarimizda yoritilmayapti?
Davlatimiz rahbari “Oddiy odamlar bugungi kunda bo‘layotgan o‘zgarishlarni sezishi kerak”, deb bot-bot takrorlayotgan, Qur’on musobaqasini o‘tkazish haqida tashabbus ko‘rsatib: “Qur’onni eshitish, eshita olish yuksak ma’naviyat, ma’rifat. Qur’on hech qachon yomonlikka da’vat qilmaydi. Agar, Qur’oni karimni eshita olsak, eshittira olsak, bu muvaffaqqiyat bo‘ladi. Elimizga nur keladi”, deb turgan bo‘lsa-da, respublikamizda yetakchi sanalgan nashrlar butun mamlakat bo‘ylab, har kuni har hududda katta bayram tusida o‘tayotgan Qur’on musobaqasi haqida lom-mim demayotgani ajablanarli. Musobaqalar bir oydan beri davom etayotgan bo‘lsa-da, bu haqda birorta xabar uzatmagan nashrlar ham bor.
Haqiqatning yuzi yorug‘
Qur’on musobaqasining shukuhi qay darajada ekanini odamlarning havo sovuq bo‘lishiga qaramay, to‘p-to‘p bo‘lib kelganlari, chillaning sovug‘i avjiga chiqqan kunlarida ham tashqarida o‘tirib musobaqani kuzatgan yurtdoshlarimiz yuz-ko‘zidan yaqqol ko‘rish mumkin. Ana shunday kunlardan mamnun bo‘lgan hamyurtlarimiz ko‘zlarida yosh bilan qo‘llarini duoga ko‘tarib, yaratgan Parvardigorga hamdu sanolar aytmoqda. Bu ishga tashabbuskor bo‘lgan davlatimiz rahbari haqqiga duolar qilmoqda.
Prezidentning Davlat maslahatchisi, senator, Yoshlar ittifoqi raisi Qahramon Quronboyev Qur’on musobaqasini o‘tkazishdan eng asosiy maqsad yoshlarning Islom diniga bo‘lgan e’tiborini yanada oshirish, ularning imon-e’tiqodini yanada ziyoda qilish ekanini aytdi. Musobaqaning respublika bosqichini eng yuqori darajada tashkil etamiz, deb alohida ta’kidladi.
Namangan, Sirdaryo, Qashqadaryo, viloyatlarida shaxsan viloyat hokimi, Jizzax, Andijon, Xorazmda esa viloyat hokimi o‘rinbosarlari, Surxondaryo, Samarqand viloyatlari va Chirchiq shahrida hokimiyatning mas’ul xodimlari musobaqa qatnashuvchilarini tabriklab ularga muvaffaqiyatlar tiladi. Bu e’tibor ushbu rahbarlarning o‘z aholisi ma’naviyatiga befarq emasligini ko‘rsatadi. Ayniqsa, Navoiy shahar hokimi Umarbek Xalilovning “Allohning kalomini yod olgan kishi hech qachon kam bo‘lmaydi”, Namangan viloyati hokimi Xayrullo Bozorovning “Islom diniga berilgan erkinlikni Qur’on musobaqasi dunyoga yana bir karra isbotladi” degan so‘zlari bilan boshlangan chiqishlari barchani quvontirdi.
Internet saytlarida musobaqa keng yoritilmoqda. Mamlakatimizning 12 ta hududida o‘tkazilgan tuman-shahar saralash bosqichlari saytlarda jonli efirda yoritilmoqda. Bu borada Diniy idoraning muslim.uz sayti juda faol harakat qilayotir. Onlayn videolar bir oy davomida bir million marta ko‘rilib, musobaqa materiallari har haftada qariyb bir milliondan ortiq qamrovga erishdi.
Ushbu ma’lumotlarga diniy idoraning hududiy vakilliklarining rasmiy saytlari va xususiy saytlar e’lon qilgan materiallarni qo‘shsak, bu sonlar bir necha millionlarni tashkil etadi. Shundan kelib chiqib aytganda, Qur’on musobaqasini xalqimiz behad intiqlik bilan qarshi oldi.
Shu o‘rinda kun.uz, daryo.uz, azon.uz, islom.uz, muslimat.uz, xabar.uz, asr.uz darakchi.uz, sof.uz, podrobno.uz, uz24.uz, telegraf.uz va xorijdagi interfaks.ru, islam-today.ru, sputniknews-uz.com, regnum.ru, rusisworld.com kabi axborot saytlari musobaqani yoritishda yetakchilik qilayotganlarini alohida qayd etish lozim.
Respublikamizning aksar viloyatlaridagi yirik peshlavhalarda Qur’on musobaqasining e’lonlari berilgani xalqimizning kayfiyatini yanada ko‘tardi.
O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasining qator telekanallarida, jumladan, “Madaniyat va ma'rifat”, “Yoshlar”, “Uzbekiston-24” kanallarida Qur’on musobaqasining muntazam efirga uzatilayotgani, informatsion ko‘rsatuvlarda musobaqaning davom etayotgani haqida lavhalar berib borilayotgani barchamizni quvontirmoqda.
Yurtdoshlarimizning taklif va istaklari inobatga olinib, 12 fevraldan boshlab Qur’on musobaqasi uchun “Madaniyat va ma'rifat” telekanali dasturidan maxsus vaqt ajratildi. Endi musobaqa haqida lavhalar har kuni muayyan bir vaqtda oynaijahonda uzatilmoqda.
O‘tgan hafta davlatimiz rahbari Toshkent shahridagi bunyodkorlik ishlari bilan tanishish jarayonida Chilonzor tumanidagi yangi barpo etilayotgan masjidga Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf nomini berishni taklif etdiki, bu xalqimizning yurtboshimizga bo‘lgan muhabbatini yanada ziyoda qildi. Prezidentimiz xayrli ish boshlanishi oldidan, Shayx hazratlarining shaxsiyati haqida iliq so‘zlarni aytib, Qur’oni karimga bo‘lgan samimiy munosabatini yana bir karra: “Qur’onni o‘qigan odam, uni ilmiy bilgan odam hech qachon kam bo‘lmaydi”, deb ifodaladi.
Bu – ayni haqiqat, donishmandning so‘zidir. Darhaqiqat, Allohning kalomini tilovat qilish bo‘yicha musobaqa o‘tkazish g‘oyasi, Uning ilmlarini o‘rganish bo‘yicha markazlaru maktablar, oliy o‘quv yurtlari, akademiyalar tashkil etish uyg‘oq qalblarga yanada ilhom bag‘ishlab, g‘aflatdagi qalblarni esa uyg‘otib yubordi. Bu o‘quv markazlari xalqimizning asl milliyligiga qaytishiga o‘zining ulkan hissasini qo‘shadi, inshoalloh.
Ortda qolmaylik, eskicha ehtiyotkorlikdan voz kechaylik
Xalqimizning asr osha to‘planib kelgan orzulari ro‘yobga chiqib, jonajon yurtimizda ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan islohotlar bo‘layotir. Har kuni bir yangilik, bir xushxabar eshitmoqdamiz. Odamlar ma’naviyatida ham tubdan o‘zgarishlar bo‘layotgani, dinu diyonatni o‘rganishga, kitob mutolaa qilishga hamda ilm olishga bo‘lgan ishtiyoq ortayotganini kuzatish mumkin.
Qur’on musobaqasini butun diyorimiz bo‘ylab xalqimiz bayram qilmoqda, qariyb hamma OAV yoritmoqda. Biroq “Xalq so‘zi”, “O‘zbekiston ovozi”, “Narodnoye slovo”, “Pravda Vostoka” va O‘zbekiston axborot agentligi kabi respublikamizdagi eng yetakchi, xalqning quvonchu tashvishlari bilan yashaydigan nashrlar yoritmayotgani hammani ajablantirdi. Diyorimiz buyuk olimu ulamolar zamini ekanini butun dunyoga ko‘rsatish fursati paydo bo‘lgan vaqtda, mutasaddi vazirliklar, xorijdagi elchixonalarimiz saytlari sukut saqlab turibdi. Bu unchalik ijobiy hodisa emas. Ayrim viloyat rahbarlari nega ana shunday katta shodiyona tadbirlarga e’tiborsiz qaramoqda yoki buning bir siri bormi?..
Mamlakatimiz rahbari Qur’on musobaqasini keng jamoatchilikka ko‘rsatishni talab qilib turgan bir pallada voqealar rivojidan chetda turish, aqalli bitta ham material e’lon qilmaslikning zamirida bizga qorong‘u bo‘lgan nimalar bor? Aslida bu kabi ommaviy tadbirlarni hamma tashkilotlar o‘z nashrlarida, veb-saytlarida yoritib borsalar yaxshi emasmi. Zotan, Prezidentimiz ham aynan shuni talab qilmayaptimi!
Yetakchi nashrlarimiz yurtimizning qaysi bir kunjagida bir arzimagan voqea sodir bo‘lsa, o‘shani yoritmayaptimi? O‘sha kichkinagina hodisani ko‘rgan ko‘zlari butun dunyoga dovruq solayotgan Qur’on musobaqasini ko‘rmayotganini nima deb tushunish mumkin?
Islom dinida xayrli ishlarda sadoqat bilan xizmat qiladigan insonlar doim ulug‘lanadi. Qur’oni karimda Alloh taolo: “Ayting: «Ishlangiz! Albatta, Alloh, Rasuli va mo‘minlar ishlaringizni ko‘rajaklar. Shuningdek, albatta, g‘oyib va oshkora (ishlar)ni biluvchi (zot) huzuriga qaytarilursiz. Bas, (o‘shanda) sizlarga qilgan ishlaringiz xabarini berur” (Tavba, 105), deb ta’kidlagan.
Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Albatta, Alloh taolo sizlardan biringiz amal qilib, o‘sha amalini mohirlik bilan bajarganingizni yaxshi ko‘radi” (“Jome as-sag‘ir”), deb marhamat qilganlar.
Demak, har birimiz bu foniy dunyoda ma’lum yumushlarga vazifador ekanimizni, Yaratgan Parvardigorimiz uni biz uchun tayin qilgani, bu ham bir imtihon ekanini anglab yetmog‘imiz darkor. Qur’on musobaqasining eng ajoyib tuman-shahar bosqichi yakunlanmoqda, keyin viloyat bosqichi boshlanadi, so‘ng respublika bosqichi bo‘lib o‘tadi. Biz bu xayrli ishda imkoniyati bor barcha yurtdoshlarimizni ixlos bilan ishtirok etishini so‘rab qolamiz. Maqsadimiz – bunday ulug‘ ishlarning fayzu barakotidan, savoblaridan barchamiz bahramand bo‘laylik.
O‘MI Matbuot xizmati
Bugun O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muzeyi “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” bo‘ylab joylashtiriladigan miniatyuralarning tayyorlanish jarayoni bilan tanishish uchun olimlar, mutaxassislar ishtirokida ommaviy axborot vositalari vakillariga press tur tashkil etildi.
Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” uzunligi qariyb 52 metr, bo‘yi bir metrli ganchkor bezak bilan hisoblaganda 5 metrni tashkil etadi.
Devor bo‘ylab jami 10 dan ortiq miniatyura o‘rin oladi. Devoriy suratning hajmini hisobga olgan holda miniatyuralarni 50 ga yaqin rassomlar ikki oydan buyon tinim bilmay mehnat qilmoqda.
San’atshunoslik fanlari bo‘yicha falsafa doktori, rassom Behzod Hojimetovning ma’lum qilishicha, devor uchun Hirot Buxoro, Samarqand va qisman hind miniatyura maktablari asosida ishlangan miniatyuralar saralab olingan.
“50 ga yaqin miniatyuralar orasida Sheroz, Isfahon, Tabriz miniatyura maktablari uslubida ishlanganlari ham bor edi, ammo o‘zimizning allomalar, tarixiy voqeliklar aks etgan rasmlar tanlab olindi. Bundan tashqari ov, jang kabi manzaralardan voz kechildi. Sababi devoriy suratlar konsepsiyasi birinchi o‘rinda sivilizatsiyalar, shaxslar hamda kashfiyotlar mavzularini o‘z ichiga oladi. Miniatyuralar ham shu mavzulardan chetlab o‘tilmagan holda saralangan. 10 dan ortiq miniatyura chizish ishlarining 80 foizini bajarib bo‘ldik. Muzey devorining balandligi 8 metrni tashkil qilib, uning 3 metrdan yuqori qismiga aynan ushbu miniatyuralar devori joylashtirishi ko‘zda tutilgan. Miniatyuralar hajmini inobatga oladigan bo‘lsak, uni Ginness rekordlar kitobiga ham kiritishimiz mumkin. Kompozitsiyalarimiz yuqori sifatli matoga, sifatli bo‘yoqlar bilan chizildi hamda Italiyadan keltirilgan tilla suvi bilan ishlov berildi. Endilikda ustaxonada ishlangan barcha ishlarni O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining qurilishi yakuniga yetgan binosiga olib borib, maxsus yelimlar bilan devorga joylashtirish ishlari qolgan. Miniatyuralarni tanlashda ekspozitsiyada joylashtirilgan faksimellar, eksponatlar va qo‘lyozmalarni takrorlamaslikka e’tibor qaratildi. Shuningdek, bosh g‘oya sifatida kashfiyotlar va sivilizatsiyalar mavzusiga e’tibor berildi.
Miniatyuralarning ayrimlari bizgacha to‘liq yetib kelmagan, ularni devor hajmiga moslashtirib, o‘z uslubidan chiqmagan holda kompozitsiyani to‘liq tikladik. Shuningdek, har bir miniatyuralar orasiga o‘sha davrda ishlatilgan naqshlar bilan hoshiyalar chizildi. Ushbu naqshlarni ikki xil – Buxoro hamda Hirot maktabi uslubida chizdik. Naqshlardan aynan bittasi ilmiy kengash a’zolari tomonidan tanlanib, barcha miniatyuralar orasiga joylashtiriladi” – dedi rassom Behzod Hojimetov.
Qayd etilishicha, devordagi miniatyuralardan Amir Temurning Movarounnahr hukmdori deb e’lon qilinishi va uning ilm-fan, madaniyat va me’morchilik rivojiga qo‘shgan hissasiga alohida e’tibor qaratiladi. Bu tarixiy jarayonni ifodalashda Sharafiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma” asarining Londonda, Britaniya kutubxonasida saqlanayotgan nusxasidagi miniatyuralardan foydalanilgan. Devor markazida Amir Temurning toj kiyish marosimi aks etgan “Balx qurultoyi” miniatyurasi joylashtirgan. Asosiy e’tibor Amir Temurning ma’rifatparvar hukmdor sifatidagi siymosini ko‘rsatib berishga qaratiladi. Jumladan, ushbu yirik tasviriy san’at asarida Amir Temur davrida qurilgan imoratlar tasvirlanadi. Shu bilan birga Samarqandda Behzod tomonidan aks ettirilgan Bibixonim masjidining qurilish jarayoni ham alohida ko‘rsatiladi. Mirzo Ulug‘bek va uning jahon ilm-faniga qo‘shgan hissasiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Ulug‘bekning hayotligida chizilgan ikkita miniatyura – ulardan biri Nizomiy “Xamsa”sidan olingan miniatyura, ikkinchisi As-Sufiyning “Kitabi sivaril-kavakib as-sabita” kitobidagi Sefey yulduz turkumi suratidir. Mirzo Ulug‘bekning asl qiyofasini tiklashda bu suratlar katta o‘rin tutadi. Shu bois rangtasvir asarida ushbu miniatyuralarni ham aks ettirish nazarda tutiladi.
Xurosondagi Temuriylar davri Renessansida Husayn Boyqaro va Alisher Navoiyning hissasi alohida ko‘rsatiladi. Bunda qadimiy miniatyuralar orqali Hirot manzaralari, Navoiy, Husayn Boyqaro, ularning davrasida turgan Abdurahmon Jomiy, Kamoliddin Behzod, Xondamir singari Hirot madaniy muhiti namoyandalari ko‘rsatib beriladi. Shuningdek, Husayn Boyqaroning ilm va madaniyat homiysi sifatidagi rolini ham ko‘rsatib berish maqsad qilingan. Bunda ham turli qo‘lyozmalarda aks etgan ana shunday miniatyuralardan foydalaniladi.
Mazkur ekspozitsiyada Bobur va Boburiylar merosiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Boburga bag‘ishlangan qismda uning tarixiy qo‘lyozmalardagi miniatyuralaridan keng foydalaniladi. Ayniqsa, Amir Temurning Bobur va va uning avlodlari qurshovida yaratilgan miniatyurasi alohida o‘rin tutadi.
Shuningdek, Markaziy Osiyoda Temuriylardan so‘ng davlatni uzoq vaqt idora qilgan Shayboniylar va Ashtarxoniylar davridagi ilm-fan, ta’lim va madaniy hayot o‘sha davrda chizilgan tarixiy suratlarda o‘z aksini topadi.
O‘tkazilgan taqdimotda bir qator tarixchi va san’atshunos olimlar, ishchi guruh a’zolari hamda rassomlar ishtirok etib, “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yuzasidan o‘z fikr va mulohazalarini bildirib o‘tdi. Ayrim ko‘zga tashlangan kamchiliklarni tuzatish bo‘yicha takliflar berildi.
O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy kotibi Rustam Jabborov ham miniatyuralar devorini shakllantirishda rassomlar bilan birgalikda fikr almashib, o‘zining tavsiyalarini bergan.
“Markazning muzey ekspozitsiyasi ichki kontentini boyitish, markaz devorlarini o‘z davriga xos miniatyura hamda suratlar bilan bezatish yuzasidan qizg‘in jarayon davom etmoqda. Markazning kengaytirilgan yig‘ilishlari muhokamasida olimlar va mutaxassislar tomonidan aynan “Ikkinchi Renessans davri” bo‘limini miniatyuralardan iborat kompozitsiya bilan boyitish taklifi berilgan edi. Ikkinchi Renessans davri Amir Temur taxtga o‘tirgan paytdan boshlanishini inobatga oladigan bo‘lsak, ushbu devorda aynan shu mavzuga mos miniatyura ham joylashtiriladi. 1450 yilga oid Sharafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma» asaridagi miniatyura bugungi kunda Britaniya kutubxonasida saqlanadi. Endilikda biz ushbu miniatyurani O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ekspozitsiyasida ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi. 35 yoshli navqiron Amir Temur beklar, sarkardalar, saroy amaldorlari hamda ustozlari qurshovida tasvirlangan surat qo‘sh sahifada chizilgan. Uni rassomlarimiz devor hajmiga moslashtirgan holda yaxlit kompozitsiya sifatida tiklagan. Ushbu miniatyuralarning har birining asosi mavjud. O‘ylashimcha, Markazga tashrif buyuradigan tomoshabin "Ikkinchi Renessans davri" zalida aynan o‘sha paytdagi muhitni his qiladi. Sababi ayni shu davrda miniatyura san’ati taraqqiy etgan. O‘sha davrning eng buyuk rassomlaridan Kamoliddin Behzod, Mahmud Muzahhib singari musavvirlar ijod qilishgan. Devor uchun tanlangan miniatyuralar ham aynan shu musavvirlar hamda ularning shogirdlari tomonidan ishlangan. Bu miniatyuralarda o‘sha paytdagi davlatchilik, xalq hayoti, ijtimoiy himoya, ayollar, yoshlar kabi masalalar aks ettirilgan”, – deydi Rustam Jabborov.
O‘zbekistondagi islom sivilizatsiyasi markazi muzeyida Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” tashrif buyuruvchilar ko‘z o‘ngida tarixni jonlantirsa, ajabmas.
Islom sivilizatsiyasi markazi Axborot xizmati