Hanafiylik – sunnatga eng ko‘p amal qiluvchi mazhab
Ahli sunnat va jamoat ta’limotiga ergashuvchi to‘rt mazhab – hanafiylik, molikiylik, shofe’iylik va hanbaliylikning har birining asosini Qur’oni karim va hadisi sharif tashkil qilishi hech kimga sir emas. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadisi shariflari har bir mazhab fiqhida asosiy manbalardan biri hisoblanadi. Mazhab imomlari hamda ularga ergashgan izdoshlaridan hech biri hadisi sharifdan tashqariga chiqmagan. Hadisi sharif turganda, o‘z ra’ylari va fikrlarini ilgari surmagan. Bu hanafiy mazhabida yaqqol o‘z ifodasini topgan, desak xato bo‘lmaydi. Biroq, afsuski, Imomi A’zam Abu Hanifa rahimahulloh o‘z shogirdlari bilan birga hanafiylik mazhabini ta’sis qila boshlagan davrdan buyon to hozirgi kunimizgacha ushbu mazhab ahliga “ahli ra’y” degan tamg‘a bosilib keladi. Bu, asosan, salbiy ma’noda ishlatiladi. Ya’ni, din va mazhab dushmanlari: “Ushbu mazhab vakillari o‘z fikrlarini oyat va hadisdan ustun qo‘yadilar; ular hadis turganda, uni olmasdan, o‘z ra’y-fikrlariga ergashadilar; hadisni olmasdan Imomi A’zamning gapini oladilar”, deganga o‘xshash bo‘htonni aytib keladilar.
Ibn Hajar al-Haytamiy rahimahulloh o‘zining Abu Hanifa rahimahullohning manoqiblari to‘g‘risida yozilgan “Al-Xayrot al-hison” risolasida bunday degan: “Bilginki, ulamolarning Abu Hanifa va uning shogirdlarini “as'hobi ra’y” deyishlaridan maqsad, ularni kamsitish, ularni o‘z ra’ylarini Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlaridan va u zotning sahobalarining gaplaridan ustun qo‘yadi, deb nisbatlash emasligini tushunmog‘ing lozim! Chunki, ular bundan xolidirlar!”
Haqiqat shuki, bizning hanafiy mazhabida boshqa mazhablarga nisbatan hadisga ergashish ortiqroqdir, hammadan ko‘ra bu mazhab sohiblari hadislar ma’nosini chuqurroq va mukammalroq tushunib yetadilar. Hanafiylikning asosiy manbasi Qur’oni karimdir. Undan so‘ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadislari eng asosiy manba hisoblanadi. Hatto, hanafiy mazhabida zaif hadis soxtalik ehtimoli bo‘lgan quruq qiyosdan ustun qo‘yilgan.
Hanafiylik mazhabida zaif hadis turganda qiyosga, ra’yga o‘rin yo‘q, zaif hadisga amal qilinadi. Bu hanafiy mazhabining boshqa mazhablardan ko‘ra ustunligini ko‘rsatadi. Ular qanchalik hadisga amal qilishni da’vo qilsalar ham, biror bir masalaga zaif hadisdan boshqa dalil bo‘lmasa, unga amal qilmasdan o‘z ra’y-fikrlariga ko‘ra qiyos qilib hukm chiqaradilar. Hanafiylikda esa undoq emas. Biror bir masalaga zaif hadisdan boshqa dalil bo‘lmagan taqdirda, zaif hadisga amal qilinadi, ra’y-fikrga suyanib qiyos qilinmaydi. Xullas, hanafiylikda zaif hadis barcha turlari bilan mujtahidning yoki biror bir faqihning gapidan ustun hisoblanadi.
Imomi A’zam Abu Hanifa rahimahulloh: “Allohdan va uning Rasulidan kelgan narsalarni bosh-u ko‘z ustiga qabul qilamiz! Sahobadan kelgan narsalarning esa eng yaxshisini tanlab ergashamiz! Ularning gaplaridan tashqari chiqmaymiz!” degan so‘zlarini barcha manoqib kitoblarda ko‘rishimiz mumkin.
Demak, to‘rtta mazhabning hech bir ta’sischisi hadisi sharifdan tashqari chiqmagan, hadisi sharif turganda, o‘z ra’ylari va fikrlarini ilgari surmagan. Bunga yorqin dalil sifatida mazhablarning Qur’oni karim va hadisi sharifdan dalillarni bayon qilgan kitoblarini ko‘pdan ko‘pini keltirish mumkin. Bunday kitoblar xar bir asrda o‘zgacha uslublar bilan yozilgan. Bu borada hanafiy mazhabida ham talaygina kitoblar bitilgan. Ularning har biri bir-biridan o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Mana shunday sara kitoblar qatorida Rabboniy olim, mufassir, muhaddis shayx Muhammad Abdulloh ibn Muslim Bahlaviyning “Adillat-ul hanafiyyati minal ahodisin nabaviyyati alal masoilil fiqhiyati” kitobini keltirish mumkin. Kitobni mutolaa qilgan kishi undagi boblar tartibining osonligi hamda hadislarni keltirishda muallifning hadis ilmi borasida juda zukko bo‘lganiga xayratda qolmay iloji yo‘q. Muallif kitobda hadislarni fiqhiy ahkomlarga monand qilib keltirgan. Bir ming ikki yuz yetmishta hadisni o‘z ichiga olgan kitobni mutolaa qilgan har bir hanafiy mazhabiga ergashuvchi kishi o‘z mazhabi ulamolariga nisbatan hurmati ziyoda, qalbi xotirjam bo‘ladi.
Shuni e’tiborga olgan holda, mazhabimizni yanada yaxshiroq o‘rganish, har bir masalaga mukammal dalillar mavjud ekanini chuqurroq anglash va anglatish yo‘lida viloyat vakilligi saytida mazkur kitobdan zarur ma’lumotlar berishni yo‘lga qo‘ymoqdamiz. Ushbu xayrli ishni kitobni yaxshilab mutolaa qilgan va tarjimasini ham uddalayotgan Piskent tumanidagi “Sobirxon ota” masjidi imomi Sunnatulloh Abdulbositga topshirdik. Ezgu niyat ila boshlayotgan amalimizni Alloh xayrli va bardavom qilsin!
Xayrulla TURMATOV,
Toshkent viloyati bosh imom-xatibi
O‘MI Matbuot xizmati
Oftobda o‘tirmang!
Yer yuziga eng yaqin bo‘lgan yulduz — Quyosh barcha mavjudotlar, jumladan, insonlar uchun hayotiy muhim sayyoradir. Quyosh barcha organik molekulalar hosil bo‘lishida ishtirok etib, insonlar ham quyosh nurisiz yashay olmaydi.
Quyosh nuri triptofan aminokislotasining serotonin gormoniga aylanishida yordam beradi. U bizga quvonch va o‘zimizga ishonch tuyg‘usini beradi, kayfiyatimizni ko‘taradi. Serotonin kuchli antidepressant bo‘lib, miya, mushaklar va ichki organlar faoliyatini yaxshilaydi.
Quyosh nuri orqali turli kasalliklarga davo topish mumkin, jumladan, immuniteti pasaygan, uyqusizlik, gormonal kasalliklar va mavsumiy affektiv kasalliklarga chalingan odamlar uchun quyoshda toblanish foydali bo‘ladi.
Bundan tashqari, quyosh ultrabinafsha nurlarining yana bir muhim xususiyati mavjud: u teri hujayralarida D vitamini ishlab chiqarishda faol ishtirok etadi.
D vitamini organizmga kalsiyning so‘rilishi uchun zarur element hisoblanadi. U osteoporoz rivojlanishining oldini oladi, suyak to‘qimalarining tiklanishiga yordam beradi va bolalarda suyaklar deformatsiyasi va o‘sish bilan muammolarning oldini oladi.
Quyosh nuri depressiyadan qutqaradi, undan hosil bo‘ladigan D vitamini nafas olish va gormonal kasalliklarning oldini oladi va keksayganda demensiya va ateroskleroz rivojlanishidan himoya qiladi.
Ammo uzoq muddatga quyosh nurlari ostida qolish tanaga zarar yetkazadi.
Quyosh nurlari birinchi navbatda teri va ko‘zlarga ta’sir qiladi. Xususan, yoz faslidagi o‘ta issiq havo sharoitida terining quyosh nuriga sezgirligi oshadi va fotodermatit kasalligi yuzaga keladi.
Ortiqcha quyosh nuri immunitetni zaiflashtiradi va teri hujayralarida mutatsiyaga sabab bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida teri saratoni — melanoma, retinoblastomaga olib keladi.
Quyosh ostida uzoq qolish homilador ayollar uchun xavflidir. Chunki ortiqcha nurlanish homila rivojlanishi uchun muhim bo‘lgan B9 vitamini, ya’ni foliy kislotasi miqdorini kamaytiradi.
Oftob nurlarining salbiy ta’sirlaridan yana biri, tomirlarni kengaytirishi va oyoqlarda varikoz, yuzda esa ingichka tomirlarning yorilishidan kelib chiquvchi qizil dog‘lar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishidir.
Quyosh nurlari keyinchalik terining barvaqt qarishini keltirib chikaradi. Chunki bu nurlar teridagi to‘qimalarni bo‘shashtiradi va u tezda qurishib-burisha boshlaydi.
Har yili quyoshning ultrabinafsha nurlari ta’siridan teri saratoni kasaliga uchrab minglab insonlar hayotdan ko‘z yummoqda.
Yosh bolalar uchun quyoshda yurish yanada xavflidir. Bolalik va yoshlik chog‘ida ko‘p quyoshda qorayganlarda yoshi o‘tgandan keyin teri saratoni kasaliga uchrash ehtimoli ortadi.
Ayniqsa, qorayishni “sog‘lik alomati” deb biluvchilar, bolalik chog‘idayoq keyingi yillarda teri saratoni bo‘lishiga kifoya qiladigan miqdorda quyoshning salbiy ta’sirini olishga ulgurgan bo‘ladilar. Yoz mavsumi tugashi bilan tana rangi ochilishiga qaramay, ultrabinafsha nurlari ta’siri ketmaydi.
Quyoshning zararlari haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatlarini 14 asr avval bunday ogohlantirganlar: “Oftobda o‘tirmang. Oftobda o‘tirish kishi tanasini buzib, kuritadi. Ya’ni, namligini tortib oladi, terisini buzadi. Terisi qurib, kiyimi ham eskiradi. U inson badanidagi yashiringan kasalliklarni yuzaga chiqaradi”.
Boshqa hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “...Albatta, haroratning shiddati jahannamning qaynab chiqqan issig‘idandir”, deganlar.
Shuning uchun, jazirama issiq kunlarda oftob ostida ko‘p qolishdan saqlaning hamda ko‘proq “Allohumma, ajirniy minan-naar” (Allohim, meni do‘zaxdan saqlagin) deb duo qilishni unutmang!
Davron NURMUHAMMAD