Alloh taolo hamma narsaning qadarini belgilab qo‘ygan bo‘lsa, kasbning nima keragi bor, deydiganlar ham mavjud. Alloh taologa tavakkul qiladigan bo‘lsak, hech narsa qilmay yotaversak bo‘laveradi-da, deydiganlar ham bor.
Ulamolarimiz kasbni ta’riflab: “Maqsadni hosil qilish uchun sa’y-harakat qilish va sabab bo‘ladigan narsalarni ishga solishdir”, deydilar.
Shuningdek, tavakkul ta’rifida “Tavakkul dunyo va oxirat ishlarida foydani jalb hamda zararni daf etishda qalbning Alloh taologa sidqidildan e’tiqod qilishidir”, deydilar.
Ahli sunna val jamoa mazhabi bo‘yicha, tavakkul qalbga va kasb a’zolariga bog‘liq ish. Sabablarni ishga solmaguncha, tavakkul hosil bo‘lmaydi.
Allohga tavakkul qilish – ulug‘ sifat. Ammo, tavakkal, Alloh iroda qilganidek, to‘g‘ri holda bo‘lishi kerak. Ba’zi kishilar tavakkalni noto‘g‘ri tasavvur etishadi. O‘ylamay, chora-tadbir ko‘rmay, sabablarini axtarmay, ko‘r-ko‘rona harakatni tavakkal deb tushunuvchilar ko‘p. Bu mutlaqo noto‘g‘ri tushunchadir.
Biror narsada Allohdan boshqaga suyanish tavhidga zarar yetkazadi, shirkka olib keladi. Shuning uchun ham, barcha narsada faqat Allohga tavakkal qilish, suyanish imondan keyingi eng muhim sifat hisoblanadi.
Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Agar sizlar Allohga haqiqiy tavakkal qilganingizda och ketib, to‘q qaytadigan qushdek rizqlangan bo‘lur edingiz”, dedilar” (Termiziy, Ahmad, Hokim rivoyati).
Ba’zi kishilar qushga rizq bergan Xudo bizga ham rizq beradi, O‘ziga tavakkal qilib turaversak bo‘ldi, degan fikrga boradilar. Aslida, hadisi sharif bu ma’noning ziddiga kelgan. Bu hadisi sharifda agar bandalar Alloh taologa haqiqiy tavakkal qilsalar, suyansalar, xuddi hech qanday jamg‘armaga ega bo‘lmagan qushlarga kerak bo‘lgan paytda kerakli rizqni bergani kabi, ularga ham rizq berishi turgan gap ekanligi haqida so‘z bormoqda.
O‘ylab ko‘radigan bo‘lsak, ertalab uyg‘ongan har qanday qush qorni ochib, ichiga qapishgan holda bo‘ladi. Shu bilan birga, uning hech qanday jamg‘armasi ham, ko‘zga olib qo‘ygan rizq manbai ham bo‘lmaydi. Ammo u rizq topish maqsadida uyasidan chiqadi. Ma’lum vaqt o‘tgandan keyin qarasangiz, qorni qappayib qaytib kelayotgan bo‘ladi. Dunyodagi barcha hayvonotning holi shu. Agar bandalar Alloh taologa haqiqiy tavakkal qilsalar, U zot ularga ham g‘aybdan rizq berishi turgan gap. Faqat, qush uyasidan chiqib o‘z rizqini topishga harakat qilganidek, bandalar ham kerakli harakatni qilmoqlari shart.
Kim Alloh buyurganini qilib, qaytarganidan qaytsa, bu dunyo va u dunyoning qiyinchiliklaridan chiqadigan yo‘lni Allohning O‘zi ko‘rsatib qo‘yadi (Taloq, 2–3). Taqvodor shaxsning mushkulini doimo Allohning O‘zi yengil qilib turadi. Shu bilan birga, unga o‘zi o‘ylab xayoliga kelmagan tomondan rizqu ro‘z yetkazib beradi. Odatda, kishilar rizqu ro‘zim serob bo‘lsin, degan maqsadda taqvodan voz kechishadi. Bu esa, aksincha natijaga olib keladi.
Ushbu oyati karimaning ma’nosidan kelib chiqadigan qoidaga binoan, taqvodorlik qiyinchiliklarning osonlashishi va rizqning o‘ylamagan tarafdan kelishiga sabab bo‘ladi.
Odam ishlab topib, o‘zi manfaat olmagan narsalar uning rizqi bo‘lmaydi. Misol uchun, odam o‘lganidan keyin merosxo‘rlariga qolgan narsalar uning rizqi emas, o‘sha narsalardan manfaat oladigan merosxo‘rlarning rizqidir.
Ahli sunna va jamoa mazhabi rizqni pok va nopokka taqsim qilgan bo‘lsa ham, Alloh taolo faqatgina halol, pok rizqnigina qabul qilishini ta’kidlaydi. Ajru savob ham shunga bog‘liq. Alloh taolo harom, nopok rizqni qabul qilmaydi. Balki, uning sababidan jazolaydi, azob beradi.
Mo‘min kishi rizq Alloh taolodan ekanligiga imon keltirganidan keyin ochko‘z bo‘lmaydi va haromga qo‘l urmaydi.
U halol, pok yo‘l bilan rizqini terib yeyishni yo‘lga qo‘yib, qanoat bilan saodatli turmush kechiradi.
O‘MI Matbuot xizmati
G‘am-qayg‘usiz hayotni kutib yashayotgan qizga «Siz kutayotgan kun bu dunyoda hech qachon kelmaydi», deb aytish kerak.
Alloh taolo «Biz insonni mashaqqatda yaratdik», degan (Balad surasi, 4-oyat).
Bu hayot – g‘am-tashvishli, azob-uqubatli, mashaqqatli hayotdir. Mo‘min odam buni juda yaxshi tushunadi. Bu dunyoda qiynalsa, azob cheksa, oxiratda albatta xursand bo‘lishini biladi. Inson mukammal baxtni faqatgina oxiratda topadi. Shuning uchun ulug‘lardan biriga «Mo‘min qachon rohat topadi?» deb savol berishganda, «Ikkala oyog‘ini ham jannatga qo‘yganida», deb javob bergan ekan.
Allohning mehribonligini qarangki, oxirat haqida o‘ylab, unga tayyorgarlik ko‘rish hayotni go‘zal qiladi, qayg‘ularni kamaytirib, uning salbiy ta’sirini yengillatadi, qalbda rozilik va qanoatni ziyoda qiladi, dunyoda solih amallarni qilishga qo‘shimcha shijoat beradi, musibatga uchraganlarni bu g‘am-tashvishlar, azob-uqubatlar bir kun kelib, bu dunyoda bo‘lsin yoki oxiratda bo‘lsin, baribir yakun topishiga ishontiradi. Oxirat haqida o‘ylab, faqat solih amallar qilishga intilish insonni baxtli qiladi.
Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: «Kimning g‘ami oxirat bo‘lsa, Alloh uning qalbiga qanoat solib qo‘yadi, uni xotirjam qilib qo‘yadi, dunyoning o‘zi unga xor bo‘lib kelaveradi. Kimning g‘ami dunyo bo‘lsa, Alloh uning dardini faqirlik qilib qo‘yadi, parishon qilib qo‘yadi, vaholanki dunyodan unga faqat taqdir qilingan narsagina keladi».
Alloh taolo faqat oxirat g‘ami bilan yashaydigan (oxirat haqida ko‘p qayg‘uradigan, har bir amalini oxirati uchun qiladigan) qizning qalbini dunyoning matohlaridan behojat qilib qo‘yadi. Qarabsizki, bu qiz har qanday holatda ham o‘zini baxtli his qiladi, hayotidan rozi bo‘lib yashaydi. Xotirjamlikda, osoyishtalikda, qanoatda yashagani uchun istamasa ham qo‘liga mol-dunyo kirib kelaveradi. Zero, Alloh taolo oxirat g‘amida yashaydigan, shu bilan birga, hayotiy sabablarni ham qilish uchun harakatdan to‘xtamagan kishining rizqini kesmaydi, uni ne’matlariga ko‘mib tashlaydi.
Ammo Alloh taolo bor g‘am-tashvishi dunyo bo‘lgan qizni faqirlar qatorida qilib qo‘yadi. Bunday qiz mol-dunyoga ko‘milib yashasa ham, o‘zini faqir, bechora his qilaveradi. Natijada dardi yangilanaveradi, dardiga dard qo‘shilaveradi, fikrlari tarqoq bo‘lib, iztirobga tushadi. Afsuski, shuncha yelib-yugurgani bilan faqat dunyoning ne’matlariga erisha oladi, oxiratda nasibasi bo‘lmaydi.
Abdulloh Abdulmu’tiy, Huda Sa’id Bahlulning
“Qulog‘im senda qizim” kitobidan G‘iyosiddin Habibulloh,
Abdulhamid Umaraliyev tarjimasi.