Har bir jamiyatning taraqqiyot asosida ilm turadi. Ilmsizlik esa uni qoloqlik va jaholatga yetaklaydi. Ilgari ilmni diniy yoki dunyoviy degan turga ajratilmagan. Fiqh, tafsir va boshqa diniy ilmlar qatorida olam va borliq jumboqlarini kashf etish, koinotning sirli tilsimlarini ochish maqsadida dunyoviy fan sohalari bilan shug‘ullanilgan. O‘sha vaqtda qaysi ilmga zarurat paydo bo‘lsa, o‘sha ilmni o‘rganishni olimlar o‘zlarini burchli deb bilganlar.

Payg‘ambarimiz alayhissalom “Oxirat uchun dunyoni tark etgan kishi yoki dunyo uchun oxiratni tark etgan kishi sizlarning yaxshilaringiz emas. Lekin yaxshilaringiz unisidan ham, bunisidan ham olgan kishidir”, deganlar. Shundan ham bilamizki, dunyoviy ilmni deb diniy ilmni, diniy ilmni deb dunyoviy ilmni e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi. Diniy ilm sohasida Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Zamaxshariy, dunyoviy ilmda Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Muhammad Xorazmiy va boshqa olimlarimiz jahonga tanildilar.  

Ilgari qaysi bir yurt yoki shaharda taniqli ilm dargohi yoki madrasa bo‘lsa, o‘sha yurtga ilmsevar talabalar otli-piyoda yetib borganlar va taniqli olimlar huzurida tahsil olganlar. Buning oson emasligini Navoiy bobomiz quyidagicha tasvirlaydi:

Egnida avroqu kitobi aning,

Qilg‘ali tahsil shitobi aning.

Qushdek o‘lub sayr muyassar anga,

Egnida avroqi bo‘lub par anga.

Hozirgi vaqtda ham diniy, ham dunyoviy ilm sohalarini o‘rganishga yurtimizda shart-sharoit va imkoniyatlar yetarli. Oldingi ajdodlarimiz har ikki ilm sohasini teran o‘rganib, har ikkisida ibrat va namuna bo‘lganlaridek,  ilm yo‘lida fidoyilik bilan tahsil olinsa, bundan xalqimizga katta manfaatlar yetadi. 

Oldingi ajdodlarimiz  ham dunyoviy, ham diniy ilm sohalarida olamshumul kashfiyotlarni amalga oshirganlarini ko‘p gapirib, faxr-iftixor bilan tilga olamiz-u, lekin nega bu an’ana davom etmasdan olis tarixda qolib ketgani, buning asl ildizi nimadan iboratligi xususida o‘ylab ko‘rmaymiz.”Aniqki, to bir qavm o‘zlarini o‘zgartirmagunlaricha Alloh ularning ahvolini o‘zgartirmas” (Ra’d, 11-oyat), degan oyati karima xususida teranroq mulohaza yuritsak, foydadan xoli bo‘lmaydi. O‘z yurtimizda keyingi bir-ikki asr davomida boshqa yurtlardan keltirilgan oddiy texnika va jihozlarni ko‘rganda yurtdoshlarimiz ancha vaqtlargacha uning oldiga borishga botinmaganini va toki ko‘zlari o‘rgangunicha odamlar anchagacha ajablanib yurganiga nima deysiz?

Ayni vaqtda va imkoniyat borida g‘ayrat otini qamchilash kerakki, ilmning zabt etilmagan cho‘qqilarini egallashda ajdodlarimizdek g‘ayrat-shijoat bilan tadbir va tadorigini ko‘rish foydadan xoli emas. 

Bobomurod ERALI

tayyorladi

O‘MI Matbuot xizmati