7 savolga 7 javob: Mazhab masalasi
1-savol: “Ahli sunna val jamoa aqoidi” kitobini o‘qib, undagi bir hadis to‘g‘risida so‘ramoqchi edim: “Ummatim yetmish uch firqaga bo‘lingaydir. Bularning hammasi do‘zaxdadir. Illo, bittasi (najotdadir)”, deyilgan.
Javob: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bir necha firqalarning paydo bo‘lishi to‘g‘risida bashorat qilganlar:
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) marhamat qildilar: “Ummatim yetmish uch firqaga bo‘lingaydir. Ularning hammasi do‘zaxdadir. Illo, bittasi (najotdadir). Shunda ular kim deyildi. U zot: “Mening va sahobalarimning yo‘lini tutganlardir”, dedilar” (Imom Termiziy, Ibn Moja va Abu Dovud rivoyatlari).
Hadisi sharifda aytilganidek, yahudiy toifasi yetmish bir, nasroniy toifasi yetmish ikki, Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) ummatlari yetmish uch firqaga bo‘lingan. Har bir musulmon botil mazhablarning xato yo‘llaridan saqlanish uchun ahli sunna val jamoa aqidasini yaxshi bilishi zarur.
Ahli sunna val jamoadan tashqari yetmish ikki firqaning o‘zagi yettita bo‘lib, ular mo‘tazila, shia, xavorij, xorijiya, murji’a, najjoriyya, jabariyya va mushabbihalardir.
Ular yana o‘z oralarida sodir bo‘lgan ixtiloflar natijasida besh, o‘n va yigirma firqaga bo‘linib, 72 firqani tashkil qiladi. Achinarli tomoni shundaki, adashgan firqalarning barchasi bir-birlarini “kofir” deb ayblaydilar.
Yetmish ikki firqaga bo‘linib ketganlar asosan o‘zlarining havoyi nafslari va shayton ig‘vosiga uchganlar bo‘lib, ulardan mo‘tazilalar 20, shialar 22, xavorijiylar 20, murji’alar 5, najjoriyyalar 3, jabariyyalar 1, mushabbihalar 1 firqaga bo‘lindilar va jami 72 firqa bo‘ldi. Ularning ba’zilarini e’tiqodlari bid’at, ba’zilariniki esa kufrgacha borib yetdi.
Yuqoridagi taqsimotni Shayx Ahmad Ziyouddin Kumushxonaviy o‘zining “Jome’ul mutun fiy haqqi anvois sifotil ilohiyya va aqoidil moturidiyya va lafzil kufri va tas'hihil a’molil ajibiyya” (Alloh taoloning turli sifatlari, moturidiyya aqoidi, kufr so‘zlari izohi va amallarni to‘g‘ri bajarish haqida matnlar to‘plami) kitobida boshqacharoq ko‘rsatgan. Unda aytilishicha, zalolatda bo‘lgan mazhablar bir necha guruhlarga bo‘linadi:
- Mo‘tazila 20 firqaga bo‘lingan.
- Xorijiya 20 firqaga bo‘lingan.
- Murji’a 5 firqaga bo‘lingan.
- Jabariyya.
- Mushabbiha.
- Najjoriyya 3 firqaga bo‘lingan.
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) vafotlaridan keyin o‘rtaga chiqqan turli xil oqimlar o‘zlarining bid’atchi ekanini anglab yetishmagan.
Islom dinini niqob qilib olib, olimlik da’vo qilayotgan kishilardan ehtiyot bo‘lish zarur. Ularga aslo befarq bo‘lmaylik. Dinda befarq bo‘lish aslo yaramaydi.
2-savol: Bugungi kunda masjidlarimizda namozxonlar har xil shaklda namoz o‘qishmoqda. Har kim o‘z ixtiyori bilan xohlagan mazhabiga ergashishi mumkinmi?
Javob: Mutaaxxir (keyingi) ulamolar musulmonlarni muayyan bir mazhabga ergashishlari vojib, deganlar. Chunki har bir musulmon o‘zi to‘g‘ridan to‘g‘ri Qur’on va hadisdan hukmlarni olish imkoniyatiga ega emas. Va yana har kim o‘zi bilganicha amal qiladigan bo‘lsa, omma o‘rtasida turli ixtilof va nizolarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Mana shunday ko‘ngilsizliklarning oldini olish, jamiyat barqarorligini saqlab qolish maqsadida ulamolar musulmonlarni muayyan bir mazhabga ergashishlarini vojib deganlar.
3-savol: Men mazhablar o‘rtasidagi namozdagi farqni so‘ramoqchi edim. Biz qaysi hadisni olganmiz boshqa mazhabdagilar qaysi hadisni olgan. Shunga to‘liq ma’lumot bersangiz. Alloh rozi bo‘lsin.
Javob: Siz “Kifoya” kitobini olib namoz bobini o‘qib chiqing. Ushbu kitobda mazhabimizga ko‘ra namoz o‘qishning dalillari batafsil bayon qilingan.
4-savol: Bir do‘stim Litva davlatida ishlayapti u yerda bir masjid bor va do‘stim ishlayotgan joydan ancha uzoq va shu masjidning imomi tojik millatiga mansub domla bo‘lib, boshqa mazhabda ekan. Juma namozlarini ado etish uchun qandaydir yechim bormi?
Javob: O‘sha boshqa mazhabda bo‘lgan imomga iqtido qilgan holda o‘z mazhabiga muvofiq ado etaveradi. Namozni boshida takbiri tahrimada qo‘l ko‘tarishda unga ergashadi. Qolgan o‘rinlarda imom qo‘l ko‘tarsa ham, u ko‘tarmay o‘qiyveradi. Bir mazhab vakili ikkinchi mazhab vakiliga iqtido qilishi durust.
5-savol: Mazhab nima? Mazhab dunyo bo‘yicha nechta?
Javob: Mazhab degani boradigan yo‘l degan ma’noni anglatadi. Dinimizda haq deb e’tirof qilingan fiqhiy mazhablar to‘rtta bo‘lib, ular hanafiy, molikiy, shofi’iy va hanbaliy mazhablaridir.
6-savol: Men masjidda yonimda namoz o‘qiyotgan kishini ko‘rsatgich barmog‘ini yuzlantirayotganiga ko‘zim tushti. Bu bizning hanafiy mazhabimizga to‘g‘ri keladimi?
Javob: Bu amalni “ishoratu sabboba”deyiladi, hanafiy ulamolarimiz ham uni namozning sunnatlaridan deb hisoblaydilar.
7-savol: Nega mazhablar har xil namoz o‘qiydi? Qaysi hadislarni hujjat qilib olishgan. Hamma mazhablarning qaysi hadisni hujjat qilib olishganini qisqa qilib tushuntirib bersangiz. Mazhab o‘zgartirish gunoh emasmi.
Javob: Sizga Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf rahimahullohning “Ixtiloflar haqida”, “Ixtiloflar, sabablar, yechimlar”, “Mazhablar birlik ramzi” nomli kitoblaridan birini, eng kamida birinchisi – eng kichik hajmlisini o‘qib chiqishni tavsiya qilamiz. Batafsil ma’lumot va tushunchaga ega bo‘lasiz, inshaalloh!
O‘MI Matbuot xizmati
Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.
Har yangi kunning tongini ko‘rganingizda qalbingizni zikr ila to‘ldiring. Iymon zikrlariga quloq tutar ekansiz, borliq Yaratgan Zot sari talpinayotganini his qilasiz. Alloh taolo aytadi: «...Mavjud bo‘lgan barcha narsa hamd bilan Unga tasbeh aytur...»[1]. Balki uyda, balki ko‘chada, qayerda bo‘lsangiz-da, Allohning zikriga shoshiling. Zikrlarni ko‘paytirganingiz sari Allohga bo‘lgan muhabbatingiz ortib boradi, osmonlaru yerning Xoliqi bo‘lgan Alloh taolodek buyuk Zot suyanchig‘ingiz ekanini anglaysiz...
Ushbu misralarni doim yodda tuting:
Gar ersa qalblar Xoliqin zikridin mosuvo,
Alar jasad ichidin joy olgan tosh kabi go‘yo.
Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.
Toshda na mehr va na his bor. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Robbini zikr qiladigan bilan zikrdan yiroqda bo‘lgan kishi xuddi tirik bilan o‘lik kabidir” [2], deganlar.
Yana Nabiy alayhissalom: “Sizlarga amallaringizning eng xayrlisi va Sultoningiz huzurida eng pokiza, darajangizni yuqorilatadigan, sizlar uchun tillo-kumushlarni ehson qilgandan-da, dushmaningizga yo‘liqib, uning boshini tanasidan judo qilishingiz, u ham sizning kallangizni bo‘yningizdan uzib tashlashidan-da yaxshiroq amal qaysi ekanini bildirib qo‘yaymi?!” – dedilar. Sahobalar: ”Ha, ey Allohning Rasuli”, deyishdi. U zot: U Allohning zikridir”,3] dedilar.
Ubayd ibn Umayr aytadilar: “Mo‘minning amal daftaridagi hamd ila tasbeh – u bilan dunyo tog‘laricha tillo sudralib yurishidan xayrlidir”.
Nabiy alayhissalom yana boshqa bir hadisda: «Alloh taoloning fazilat izlab kezib yuruvchi farishtalari bo‘lib, ular zikr aytib o‘tirilgan davralarni izlab yurishadi. Shu asnoda zikr bo‘layotgan davrani topishsa, farishtalar zikr halqasidagilar bilan birgalikda o‘tirishadi va bir-birlarini qanotlari bilan o‘rab olishadi, shu tarzda zikrdagi kishilar bilan dunyo osmonining orasi farishtalar bilan to‘lib ketadi. Zikr halqasidagi kishilar tarqalib ketishsa, farishtalar osmonga ko‘tarilib ketishadi.
Keyin Alloh taolo hammasini bilib turgani holda, ulardan: “Qayerdan keldinglar? – deb so‘raydi. Ular: “Biz yerdagi bandalaring oldidan keldik. Ular Senga tasbeh aytyaptilar, takbir, tahlil aytib, Senga maqtov yo‘llayaptilar va O‘zingdan so‘rashyapti”, deb javob qaytarishadi.
Alloh taolo: “Ular Mendan nimani so‘rayapti?” – deydi. Farishtalar javoban: “Sendan jannatingni so‘rashyapti”, deyishadi. Alloh taolo: “Ular jannatimni ko‘rishganmi?” – deya farishtalardan yana savol so‘raydi. Farishtalar javob berib: “Yo‘q! Ey Yaratgan Zot!” – deyishadi. Alloh subhanahu va taolo yana: “Mabodo ular jannatimni ko‘radigan bo‘lsalar, holat qanday bo‘ladi-ya?” – deydi. Farishtalar: “Ular yana Sendan panoh tilashyapti”, deyishadi. Alloh taolo savol tariqasida: “Nimadan panoh berishimni so‘rashyapti?” – deydi.
Ular: “Jahannamingdan, ey Yaratgan Zot!” – deb javob qaytarishadi. “Ular do‘zaximni ko‘rganmi?” – deb so‘raydi Alloh taolo. Javob qaytarib: “Yo‘q!” – deyishadi ular.
Alloh taolo: “Ular do‘zaximni ko‘rishsa qanday bo‘larkin?” – deydi.
Farishtalar: “Ular yana Sendan mag‘firat qilishingni so‘rashyapti”, deyishadi.
Alloh taolo: “So‘zsiz ularning gunohlarini kechirdim, ularga so‘rovlarini ato etdim va panoh tilagan narsalaridan ularni O‘z panohimga oldim”, deydi.
Farishtalar: “Ey Yaratgan Zot! Ular orasida falonchi, o‘ta xatokor qul ham bor. U o‘tib keta turib ularning oldiga o‘tirib oldi”, deyishadi. Alloh taolo shunday deya marhamat qiladi: “Uni ham kechirdim! Ular hammajlislari badbaxt bo‘lmaydigan kishilardir”, deydi»[4], dedilar.
[1] Isro surasi, 44-oyat.
[2] Imom Muslim rivoyati.
[3] Imom Termiziy rivoyati.
[4] Imom Muslim rivoyati.