Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Mo‘minlar najot topdilar” (Mu’minun, 1).
Bu oyat, shubhasiz, mo‘minlarning ikki dunyoda ham najot topishiga dalolat qiladi. Chunki oyatdagi «najot topdilar» iborasi o‘tgan zamon fe’lida bo‘lib, u kelasi zamondagi «najot topadilar» ma’nosidan kuchlidir. Shu bois ta’kid bilan aytilgan «najot topdilar» oyati mo‘min banda bor-ki, uning, albatta, najot topishi haqligini bildiradi. Najot topadigan mo‘minlarning sifatlari quyidagi oyatlarda bayon qilingan.
– «Ular namozlarida o‘zlarini kamtar tutuvchidirlar» (Mu’minun, 2).
«namozlarida o‘zlarini kamtar tutuvchilar»dan murod namozni xushu’, huzu’ bilan ado etuvchi mo‘minlardir. Har bir mo‘min-musulmon ibodatini Allohning ko‘rib turganini bilib, qabul bo‘lishiga umid qilib ado etishi zarur. Alloh taolo xushu’ va huzu’ bilan qilingan ibodatlarni qabul qiladi.
– «Ular behuda (so‘z va ishlar)dan yuz o‘giruvchidirlar» (Mu’minun, 3).
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kishining behuda narsalarni tark etishi xulqining go‘zalligidandir”, dedilar (Imom Termiziy, Ibn Moja rivoyati).
– «Ular zakotni ado etuvchidirlar» (Mu’minun, 4).
Moliyaviy ibodat bo‘lgan zakot dinimizning ustunlaridan biri bo‘lib, u Qur’oni karimning yigirma yetti o‘rnida namoz bilan barobar zikr qilingan.
– «Ular avratlarini (haromdan) saqlovchidirlar» (Mu’minun,5).
Dunyo aholisi hayotiga jiddiy xavf solayotgan OITS kasalligini keltirib chiqaruvchi asosiy xatar – zinodir. Bu bedavo dardga chalingan bemorlar sonining yil sayin ortib borishiga, asosan, zinodan saqlanmaslik sabab bo‘lmoqda.
– «Ular (mo‘minlar) (odamlarning bergan) omonatlariga va (o‘zaro bog‘lagan)ahd-paymonlariga rioya etuvchidirlar» (Mu’minun,8).
Omonatga rioya, unga xiyonat qilmaslik, va’daga vafo qilish ham mo‘minlarning sifatlaridan, imonining belgilaridandir.
Oyatda kelgan mo‘minlarning yana boshqa sifatlaridan biri «Ular namozlarini asraguvchi (vaqtida ado etuvchi)dirlar» (Mu’minun,9). Zero, «...namoz mo‘minlarga vaqti tayin etilgan va (farz deb) bitilgandir» (Niso, 103).
Ibn Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan: “Allohga qaysi amal mahbubroq?” deb so‘radim. “O‘z vaqtida o‘qilgan namoz”, dedilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning vafotlaridan keyin odamlar: «Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning xulqlari qanday edi?” deb so‘raganlarida, Oysha onamiz roziyallohu anho Mu’minun surasining dastlabki to‘qqiz oyatini o‘qib, “Xulqlari xuddi shu oyatlarda aytilgandek edi”, deganlar».
Mu’minun surasida vasf etilgan sifatlardan xulqlanishga harakat qilaylik. Shunda Allohning najot topuvchi bandalaridan bo‘lamiz.
Shokirjon HAMROYEV,
Qarshi tumanidagi "Jumabozor" jome masjidi imom-xatibi
O‘MI Matbuot xizmati
Tarixchilar Usmonli sultonlarining haj ziyoratiga bormaganiga ikki sababni ko‘rsatadilar:
1. Xavfsizlik muammolari:
Sultonlar haj safariga borishda xavfsizlik muammolariga duch kelgan bo‘lishlari mumkin. Ular uchun hajga borish oddiy odamlarnikidan farqli ravishda murakkab bo‘lgan, chunki sultonning yo‘lda hujumga uchrash xavfi katta edi. Bu holat katta qo‘shin bilan safar qilishni talab qilardi. Haj niyatida yo‘lga chiqib qon to‘kishga sabab bo‘lmasligini afzal bilganlar.
2. Davlat boshqaruvidagi mas’uliyat:
Sultonlar mamlakatni muddatsiz tark etish xavfli deb hisoblashgan. Haj safarlari bir necha oy davom etgani sababli, davlatni hukmdorsiz qoldirish anarxiya va siyosiy beqarorlikka olib kelishi mumkin edi. Shuning uchun sultonlar haj o‘rniga davlat boshqaruvi va xarbiy yurishlarga ustunlik berganlar.
Vaqt o‘tishi bilan Usmonlilar sulolasiga bu an’anaga aylandi. Sultonlar “hajji badal” qilishni tayinlagan bo‘lishi mumkin.
Shu bilan birga, Usmoniy sultonlari Makka va Madinaga doim e’tibor qaratgan. Ular har yili xayriya karvonlarini jo‘natib, muqaddas shaharlarning aholisiga moliyaviy yordam ko‘rsatganlar va Haramayn masjidlarini ta’mirlab, kengaytirib turganlar.
Po‘latxon Kattayev,
TII Hadis va Islom tarixi fanlari kafedrasi katta o‘qituvchisi.