Til insonning eng mukarram, shu bilan birga eng xatarli azosi hamdir. Agar inson uni yaxshilikga ishlatsa, ulkan ajr-mukofotlarga ega bo‘ladi, bordiyu yomonlikga ishlatsa uni ortidan malomatga qolishi tayin. Shuning uchun ham Payg‘ambar sollollohu a’layhi vasallam: “Odam bolasining ko‘pchilik xatolari tilidan” [1] deganlar.
Insonni abadiy saodatga erishishib jannatga kirishi, yoki baxtsiz bo‘lib do‘zaxga kirishishining ham asosiy sababchisi tilidir. Abu Hurayra roziyollohu a’nhudan rivoyat qilinadi: “Rosululloh sollollohu a’layhi vasallam, insonlarni jannatga kiritadigan amallarning ko‘prog‘i haqida so‘ralganlarida: “Allohga taqvo qilish va chiroyli xulq” dedilar. Insonlarni do‘zaxga kiritadigan narsalarning aksari haqida so‘ralganlarida esa: “Og‘iz va farj” [2] dedilar. Demak insonning najot topishiga Allohga bo‘lgan taqvosi va chiroyli xulqi sababchi bo‘lsa, halokatga uchrashiga tilini lag‘vdan, avratini zinodan saqlamasligi sabab bo‘lar ekan. Jobir roziyollohu a’nhudan rivoyat qilingan hadisda Rosululloh sollollohu a’layhi vasallam: “ Kim menga ikki jag‘i va ikki oyog‘i o‘rtasidagi narsani saqlashni kafolatini bersa, men unga jannat kafolatini beraman. Biror bir sadaqa Alloh azza va jallaga yaxshi so‘zdan ko‘ra mahbubroq emas” [3] dedilar.
So‘zning ahamiyati shunchalik muhimki inson birgina so‘zi bilan musulmon bo‘lishi yoki dindan chiqishi, insonlar o‘rtasini isloh qilishi yoki buzishi mumkin. Shunday ekan Alloh ta’olo ne’mat qilib bergan tillarimizni faqat xayrli amallarga ishlatmog‘imiz va uni Alloh va Rosuli qaytargan narsalardan tiymog‘imiz lozim. Anas roziyollohu a’nhudan rivoyat qilingan hadisda Rosululloh sollollohu a’layhi vasallam: “Toki tilini saqlamagunicha birortangiz ham iymonning haqiqatiga yeta olmaydi” [4] dedilar. Rosululloh sollollohu a’layhi vasallam hadisi sharifda marhamat qilganlaridek iymonning haqiqatiga yetish maqsadida tilimizni undan saqlashimiz kerak bo‘lgan narsalarni yana bir bor eslatib o‘tishni lozim deb bildik. Chunki Alloh taolo: “ (Ey, Muhammad sollollohu a’layhi vasallam) Eslating! Zero, eslatma mo‘minlarga manfaat yetkazur”[5] degan.
“Islom nuri” jome masjidi imom xatibi,
Toshkent Islom instituti o‘qituvchisi A. Sobirov.
[1] Tabaroniy va Ibn Abuddunyo rivoyati.Vahid Abdussalom Boliy. Hifzullisan 5-bet.1990-yil Makka-i mukarrama.
[2] Termiziy rivoyat qilib sahih degan 3.245 Vahid Abdussalom Boliy. Hifzullisan 5-bet. 1990-yil Makka-i mukarrama.
[3] Imom Bayhaqiy. Shu’abul-iymon, 4- juz, tilni saqlash bobi 4915- hadis. 1990-yil Bayrut. Darul kutubil i’lmiyya.
[4] Imom Bayhaqiy. Shu’abul-iymon, 4- juz, tilni saqlash bobi 5005- hadis. 1990-yil Bayrut. Darul kutubil i’lmiyya.
[5] Zoriyot surasi 55-oyat.Shayx Abdulaziz Mansur. Qur’oni karim ma’nolarining tarjimava tafsiri. 2009-yil Toshkent. TIU nashriyoti.
Davlatimiz rahbarining shu yil 14 martdagi “Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini keng nishonlash to‘g‘risida”gi qaroriga ko‘ra, Din ishlari bo‘yicha qo‘mita, Imom Moturidiy, Imom Buxoriy, Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, Islom sivilizatsiyasi markazi, O‘zbekiston musulmonlari idorasi tomonidan tashkil etilgan anjumanda dunyoning o‘ttizga yaqin davlatidan muftiylar, islomshunos va dinshunos olimlar, diniy-ma’rifiy soha vakillari ishtirok etmoqda.
Anjuman munosabati bilan o‘tkazilgan brifingda Din ishlari bo‘yicha qo‘mita axborot xizmati rahbari – matbuot kotibi Ilhom Ma’rupov konferensiya va uning doirasidagi tadbirlar haqida ma’lumot berdi.
– Mamlakatimiz taraqqiyotining yangi bosqichida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan jamiyatda diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, buyuk alloma va mutafakkirlarimizning boy ilmiy-ma’naviy merosini chuqur o‘rganish bo‘yicha puxta o‘ylangan izchil islohotlar amalga oshirilmoqda, – dedi I.Ma’rupov. – Ushbu ezgu ishlarning uzviy davomi sifatida 2025 yil 29-30 aprel kunlari Samarqand shahrida “Moturidiylik – bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifat ta’limoti” mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya o‘tkazilmoqda.
So‘nggi yillarda diniy-ma’rifiy sohada amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar natijasida O‘zbekistonda moturidiyshunoslik ilmiy maktabi shakllandi, desak to‘g‘ri bo‘ladi.
Konferensiyaning ahamiyati va dolzarbligi haqida gapirganda bugungi kunda quyidagi omillar Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limotini chuqur o‘rganishni taqozo etayotganini alohida qayd etish lozim:
– muqaddas islom dini niqobi ostida faoliyat yuritayotgan radikal guruhlar harakati kuchayib borayotgan bugungi sharoitda xalqaro maydonda Imom Moturidiy ta’limotini o‘rganishga e’tibor oshmoqda;
– moturidiylik maktabining bag‘rikeng g‘oyalari, asrlar davomida mintaqamiz xususiyatlariga mos holda shakllangan insonparvar ta’limoti radikalizmga qarshi kurashning ta’sirchan va samarali vositasi sifatida baholanmoqda.
Konferensiya 3 ta shu’bada faoliyat olib boradi:
Birinchi shu’ba “Imom Moturidiy va uning izdoshlari ilmiy merosining islom ilmlari rivojidagi o‘rni” mavzuiga bag‘ishlangan bo‘lib, unda Imom Moturidiy, moturidiy allomalari va izdoshlari hayot yo‘li, Movarounnahr kalom ilmi maktabi rivojlanish tarixi haqida bahs-munozaralar, ilmiy muzokaralar bo‘lib o‘tadi.
Ikkinchi shu’ba “Moturidiylik ta’limotida umuminsoniy qadriyatlar talqini” mavzuida bo‘lib, u Moturidiylik ta’limotida ilgari surilgan g‘oyalar, jumladan, bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifat nazariyalarining shakllanishiga oid munozaralarni o‘z ichiga oladi.
Uchinchi shu’ba “XXI asrda moturidiylik ta’limotining ahamiyati” mavzuiga bag‘ishlangan bo‘lib, u Imom Moturidiy va uning izdoshlari ilmiy merosida ko‘tarilgan mavzularning bugungi kundagi dolzarb muammolarni hal qilishdagi ilmiy va nazariy ahamiyatiga oid bahs-munozaralarni qamrab oladi.
Anjuman yakunida Imom Moturidiy ilmiy merosi va moturidiylik ta’limotini o‘rganishni yangi bosqichga olib chiqish bo‘yicha nufuzli olimlarning taklif va tashabbuslari asosida yakuniy deklaratsiya qabul qilinadi.
Bugun anjuman qatnashchilari uchun Samarqand shahridagi muqaddas qadamjolar va tarixiy-madaniy yodgorliklarga sayohat ko‘zda tutilgan.
G‘.Hasanov, A.Isroilov (video), O‘zA muxbirlari