Qur’oni karim qiroati haqida so‘z borganda , Qur’on ilmida nomi chiqqan yetuk olimlar yodga keladi. Ularning mashhurlaridan biri– qorilar sayyidi, shayx, imom Abu Muhammad ibn Farruh Shotibiydir.
Imom Shotibiy Qur’oni karim qiroati va tajvidi, qur’oniy ilmlar sohasida shuhrat topgan olimdir. Shuningdek, u Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hadislarining ham bilimdoni sanaladi. Agar uning oldida Imom Buxoriy va Imom Muslim “Sahih” to‘plamlari yoki Imom Molikning “Muvatto” asaridan hadis o‘qilsa, kitobga qaramay, o‘qilgandagi xatolarni yoddan aytar va yo‘l-yo‘lakay kotiblar yo‘l qo‘ygan juz’iy kamchiliklarini ham to‘g‘rilab qo‘yardi. Imom Shotibiy arab tili grammatikasi bo‘yicha ham taniqli ulamolardan edi.
Shotibiy juda zakovatli bo‘lgan, diniy ilmlardan tashqari, she’riyat sohasida ham yaxshigina iqtidori bo‘lgan. Ibodatlarni kichik ko‘ngil va tavoze’ bilan ado qilgan , qalbi doimo Allohning zikri bilan uyg‘oq bo‘lgan. Manbalarda uning ko‘zlari ojizligiga qaramay, qalb ko‘zlari ochiq, zohid va karomatli valiy bo‘lgani zikr etiladi2.
Majlislarda Shotibiy ilm va dinga manfaati bo‘lmagan behuda so‘zlardan tiyilardi. Qur’on qiroatiga kirishmoqchi bo‘lsa, sunnatga muvofiq holda tahoratli bo‘lar, pokiza kiyimlarini kiyar edi.
Abu Amr ibn Saloh “Tabaqot ash-Shofi’iya” asarida yozishicha, Abu Muhammad Shotibiy o‘z vatanida, Abdulloh Abul Os Nafariy huzurida Qur’oni karimni to‘la yod olgan va undan yetti qiroatni o‘rgangan. Qadimiy Andalusiyaning Valensiya shahriga ko‘chib o‘tgach, ikkinchi ustozi Abulhasan ibn Huzayldan qiroat ilmiga oid “Taysir” kitobi bo‘yicha ta’lim olgan. Yana Shotibiyning Abul Hasan ibn Na’ma, Abu Abdulloh ibn Saoda, Abu Muhammad ibn Omir, Abu Abdulloh ibn Abdurrahim, Alim ibn Abdulaziz kabi davrining yetuk qiroat ustozlaridan ham ta’lim olgani aytiladi. Haj qilish uchun Makkaga borganida esa, Abu Tohir Silfiydan ham ilm o‘rgangan3. Keyin Shotibiy Abu Abdulloh Muhammad ibn Hamidga shogird bo‘lib, mashhur tilshunos Sibavayhning “Komil” va Ibn Qutaybaning “Adab ul-kotib” kitobini o‘qigan. Shundan keyin Iskandariyada Abu Tohir Salafiy va boshqalar suhbatida bo‘lgan. Bundan tashqari, Shotibiyning yana o‘ndan ortiq ustozi bo‘lgani ma’lum4.
Voziy al-Fozil Shotibiyni Misrdagi madrasada talabalarga Qur’on, hadis, nahv va sarfdan dars berishga taklif qiladi va unga barcha qulay sharoitlarni yaratib beradi. U umri oxirigacha ana shu «Foziliya» madrasasida talabalarga qiroatdan dars berdi. U vataniga qaytib kelmadi, chunki u yerning olimlari nomi olamga mashhur Shotibiyga hasad qilib, u haqda turli fitnalar uyushtirishlari xavotiri bor edi. Olim faqirlikda kun kechirganiga qaramay, qanoatni qo‘ldan bermadi5.
Shotibiyni dunyoga uning ilmiy merosi tanitdi. U asarlarini arab tilida, asosan, nazmda bitdi. Ularning o‘qilishi va yod olinishi oson bo‘lgani bois, asrlar davomida madrasalarda asosiy darslik bo‘lib xizmat qildi. Jumladan, bir necha asr Buxoro madrasalarida uning «Hirz al-amoniy va vajh at-tahoniy» asari o‘qitib kelingan. Asar 1173 baytdan iborat manzuma bo‘lib, radifi «lom» harfi bilan tugaydi. Rivoyat qilinishicha, olim mazkur asarini yozib bo‘lganidan so‘ng Ka’bani o‘n ikki ming marta tavof etgan va har aylanishda: “Yo Alloh, asarimni xalqqa foydali et” deya duo qilgan ekan. Manbalarda uning Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamni tushida ko‘rgani ham naql qilinadi. U Rasulullohga mazkur kitobini ko‘rsatibdi. U zot kitobni qo‘llariga olib, «Yaxshi kitob bo‘libdi, kim uni o‘qisa, jannatga kirsin», deb duo qilibdilar6. Bundan tashqari, Shotibiyning qiroat ilmiga bag‘ishlangan o‘nga yaqin asari mavjud va ular hozirgacha qayta-qayta nashr qilinmoqda.
Ibn Hallikon bunday deydi: “Shotibiy behuda, befoyda va ortiqcha gapirmasdi, faqat zarurat yuzasidan so‘ralgan narsaga javob berardi. U kishi bemor bo‘lib qolsa, kasalligi haqida hech kimga shikoyat qilmas va sezdirmasdi. Agarda u kishining sog‘ligidan so‘ralsa, u: «Allohga shukr, sog‘ligim yaxshi», deb qo‘yardi.
Shotibiy 590 hijriy yilning 28-jumadul oxir oyida (1194 yil 20 iyun) Misrda vafot qildi7. Shotibiyning qabri Qohiraning Vafora qishlog‘ida, uning maqbarasi mashhur ziyoratgohga aylangan. Taniqli qiroat olimi Jazariy u haqda bunday deydi: “Men Shotibiyning qabrini bir necha marta o‘z shogirdlarim bilan ziyorat qildim. U kishi qabri oldida turib, shogirdlarim bilan qilgan duoyim ijobat bo‘ldi»8.
O‘MI Matbuot xizmati
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Ko‘pchilik musulmonlar Qur’onni faqatgina savob va ajr olish maqsadida o‘qishadi, ayni paytda Qur’onda ko‘plab manfaatlar borligini unutishadi.
Aslida, Qur’onni har gal aniq bir niyat bilan o‘qilsa, Alloh taoloning fazli ila o‘sha niyati amalga oshadi.
Zero, Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom: "Amallar niyatlarga bog‘liqdir va har kimga niyatiga yarashasi beriladi", deganlar.
Qur’on — hayot dasturi. Niyat olimlarning sarmoyasi. Shunga binoan musulmon kishi Qur’on o‘qiganida quyidagicha niyatlarni qilishi kerak:
1. Men Qur’onni ilm olish va unga amal qilish maqsadida o‘qiyman.
2. Men Qur’onni Allohdan o‘zimga, farzandlarimga va oilamga hidoyat berishi uchun o‘qiyman.
3. Men Qur’onni Allohga munojot qilish uchun o‘qiyman.
4. Men Qur’onni dardlarimga shifo bo‘lishi uchun o‘qiyman.
5. Men Qur’onni jaholat zulmatidan hidoyat nuriga chiqish uchun o‘qiyman.
6. Men Qur’onni qalbimning qattiqligini yo‘qotish, unga xotirjamlik solish va shaytonning vasvasasini ketkazish uchun o‘qiyman.
7. Men Qur’onni hasaddan, nazar nafasdan o‘zimni va oila ahlimni asrash uchun o‘qiyman.
8. Men Qur’onni g‘ofillardan bo‘lib qolmaslik va Allohni mudom zikr qiluvchilar qatorida bo‘lish uchun o‘qiyman.
9. Men Qur’onni iymonim mustahkam bo‘lishi, ishonchim ortishi uchun o‘qiyman.
10. Men Qur’onni Allohning amriga itoat etish uchun o‘qiyman.
11. Men Qur’onni har bir harfi uchun o‘ntadan savob olish uchun o‘qiyman.
12. Men Qur’onni qiyomat kuni Qur’onning shafoatiga noil bo‘lish uchun o‘qiyman.
13. Men Qur’onni jannatda yuqori daraja topish uchun o‘qiyman.
14. Men Qur’onni Allohning huzurida darajam yuksak bo‘lishi uchun o‘qiyman.
15. Men Qur’onni qiyomat kuni ota-onamga toj kiydirish uchun o‘qiyman.
16. Men Qur’onni Allohning xos ahllaridan bo‘lish uchun o‘qiyman.
17. Men Qur’onni do‘zaxdan najot topish uchun o‘qiyman.
18. Men Qur’onni o‘zimga yoki oilamga yetgan sehr-jodu amalidan xalos bo‘lish uchun o‘qiyman.
19. Men Qur’onni Alloh mushkulimni oson, hojatimni ravo qilish uchun o‘qiyman.
20. Men Qur’onni Alloh qarzimga najot berishi uchun o‘qiyman.
21. Men Qur’onni qabrimda menga hamroh bo‘lishi, sirot ko‘prigida nur bo‘lishi uchun o‘qiyman.
22. Men Qur’onni Payg‘ambar alayhissalomning axloqlari bilan xulqlanish uchun o‘qiyman.
23. Men Qur’onni o‘zimni botil ishlardan tiyilib, savobli ishlar bilan mashg‘ul qilish uchun o‘qiyman.
24. Men Qur’onni g‘am-tashvishlardan forig‘ bo‘lish uchun o‘qiyman.
25. Men Qur’onni nafsim va shaytonga qarshi kurashish uchun o‘qiyman.
Qur’on tilovati bu - zikr. Payg‘ambarimiz alayhissalom aytganlar: "Alloh taolo shunday degan: "Kim mening zikrim bilan mashg‘ul bo‘lib, mendan hojatlarini so‘ray olmasa, Men unga so‘raganlaridan ham afzalini ato etaman".
Alloh taolo barchamizning qilgan amallarimizni qabul aylasin.
Homidjon domla ISHMATBЕKOV