Sayt test holatida ishlamoqda!
23 Dekabr, 2024   |   22 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:46
Peshin
12:27
Asr
15:17
Shom
17:01
Xufton
18:21
Bismillah
23 Dekabr, 2024, 22 Jumadul soni, 1446

Rasululloh bashariyatning ziyosi edilar

20.12.2017   5708   6 min.
Rasululloh bashariyatning ziyosi edilar

Hakim at-Termiziyning “Navodirul usul” kitobida shunday keltiriladi: “Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Madinaga kirib kelgan kunlari, undagi barcha narsalarni nurlantirib yubordilar. Vafot etgan kunlari undagi barcha narsalar zulmat ichra qoldi”. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam olamlarni yorituvchi nur edilar.

“Ey payg‘ambar, darhaqiqat, Biz Sizni (qiyomatda barcha ummatlarga) guvoh bo‘luvchi, (jannat haqida) xushxabar beruvchi, va (do‘zax azobidan) ogohlantiruvchi etib yubordik. Allohning izni bilan Unga (diniga) da’vat qiluvchi, va (yo‘l ko‘rsatuvchi) nurli chiroq qilib ham” (Ahzob surasi 45-46-oyatlar).

Ul zoti bobarakotning nurlari ila butun olam yorishdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bir ko‘chadan o‘tsalar, ul zotdan muattar hid taralar edi. Shu ko‘chadan keyin yurgan odam, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shu makondan o‘tganlarini bilar edi. Ul zot o‘ta pokiza, hushbo‘y edilar. Alloh taolo o‘z habibini nasl-nasab va qarindoshchilik jihatidan pok saqlagan edi. Shuningdek, Nubuvvat musaffoligi ila tabarruk qilishidan oldin, ul zotni bolalik, o‘smirlik va o‘rta yoshlarga yetgan davrlarida ham gunoh ma’siyatlardan munazzah etgan edi. Ul zotning haybatlari, viqorlari, ulug‘vorliklari va pokliklari qalblar va dillarni egallagan edi.

Zaynab binti Jahsh roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga mahobat (ulug‘vorlik) berilgan edi”.

Abu Mas’uddan rivoyat qilinadi: “Bir kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning oldilariga kelib, gapirdi. (Ul zotning mahobatlari oldida gapira olmay) qo‘rquvdan qaltiray boshladi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “O‘zingni bos! Men podshoh emasman, men Qadidni (go‘shtni quritilgan tilimchasi) yeydigan ayolning bolasiman”, – dedilar.

Hind ibn Abu Hola Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning vasflarida shanday dedi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ulug‘vor va mahobatli edilar. Yuzlari to‘lin oy kabi nur sochar edi”.

Abdulloh ibn Amr ibn Os roziyallohu anhu: “Men uchun hech kim Rasululloh sollallohu alayhi vasallamchalik mahbub emas edi. Hech kim ko‘z o‘ngimda u zotdek ulug‘vor emas edi. U zotni o‘ta ulug‘laganimdan, u zotga ko‘zim to‘yib qaray olmas edim”,dedilar.

Bir kishi Makkaga tuyasini sotish uchun olib keldi. Uning tuyasini Abu Jahl sotib oldi, lekin pulini bermay cho‘zib yurdi. Qurayshning ulug‘lari yig‘iladigan majlis oldiga borib: “Ey Quraysh jamoasi, men musofir kishiman, Abul Hakam  haqqimni bermay meni ko‘p qiynayapti. Orangizda menga yordam beradigan biror kishi bormi?” – dedi. O‘sha vaqtda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ka’bani bir tarafida ibodat bilan mashg‘ul edilar. Majlis ahli: “Anavi o‘tirgan kishini ko‘rayapsanmi, uni oldiga bor, ichimizda faqat o‘sha kishigina senga yordam bera oladi”, – deb, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni ko‘rsatdilar. Bu bilan ular Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni mas'hara qilishni qasd qilgan edilar.Chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan Abu Jahl o‘rtasidagi adovatni bilar edilar. Haligi kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning oldilariga kelib: “Ey Allohning bandasi, Abul Hakam ibn Hishom menga zo‘rlik qilib, haqqimni bermayapti. Men g‘arib kishiman, anavi o‘tirgan qavmdan menga yordam berishlarini so‘rasam, ular menga faqat sen yordam bera olishingni aytdilar. Undan meni haqqimni olib ber, Alloh senga rahm qilsin”, – dedi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qani uning oldiga yurchi”, – deb u bilan birga Abu Jahlning uyiga qarab ketdilar. Buni kuzatib turgan Quraysh jamoasi oralaridan bir kishiga: “Ularning ketlaridan borib nima qilishlarini kuzatgin”, – dedilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tuya egasi bilan Abu Jahlning uyiga borib, uning eshigini qoqdilar. Ichkaridan Abu Jahlning: “Kim bu?” – degan ovozi eshitildi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Men Muhammadman, bu yoqqa chiq”, – dedilar. Abu Jahl ichkaridan qo‘rqib ketganidan rangi oqargan holda chiqib keldi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Bu kishining haqqini qaytarib ber”, – dedilar. Abu Jahl: “Ha, albatta, hoziroq uning haqqini qaytaraman”, – dedi-da, ichkariga kirib, uning haqqini olib chiqdi va tuya egasiga to‘la-to‘kis qaytarib berdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kishi o‘z haqqini to‘liq olgach, qaytdilar. Haligi kishi Quraysh yig‘iladigan majlisga borib: “Alloh uni yaxshilik ila mukofotlasin! Allohga qasamki, u haqqimni to‘liq undirib berdi”, – dedi. Qurayshliklar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan Abu Jahl o‘rtasida bo‘lib o‘tgan voqeani bilib kelish uchun yuborgan kishi ham uning ortidan yetib keldi va ko‘rganlarini so‘zlab berdi.

Abu Nu’aym, Bayhaqiy, Is'hoq ibn Yasordan rivoyat qiladilar: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Rukona ibn Abdu Yazidga: “Islomni qabul qil”, – dedilar. Rukona: “Agar sen aytayotgan narsa haq ekanini bilganimda edi,  uni qabul qilgan bo‘lardim”, – dedi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Nima deysan, agar seni kurashda yengsam, men aytgan narsani haq deb bilasanmi?” – dedilar (Rukona Qurayshliklar orasida eng baquvvati va pahlavoni edi). Rukona: “Ha”, – dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘rinlaridan turib, (uni ko‘z ochib yumguncha) yerga ag‘dardilar. Shunda Rukona: “Yana bir bor, ey Muhammad”, – deb aytdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni qayta ushlab, shu tobda yerga qulatdilar. Bu holatni ko‘rgan Rukona: “Bu sehrdir, men bunday sehrga o‘xshashini hech ham ko‘rmaganman. Allohga qasamki, sen yelkamni yerga qo‘ygan vaqtingda, hech narsa qila olmay qoldim”, – deb ketadi.

 

Avazxo‘ja BAXROMOV,

“Xolmuhammad ota” jome masjidi
imom-xatibi

 

Siyrat va islom tarixi
Boshqa maqolalar

"O‘rganadigan ilm" nima degani?

23.12.2024   1648   4 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Faqihlar fiqhga shunday ta’rif berishadi: «Fiqh mukallaflarning amallarini halol va haromlik, fasod va sahihlik jihatidan o‘rganadigan ilmdir». Bu ta’rifni ham kengroq tahlil qilib ko‘raylik. «O‘rganadigan ilm» nima degani? Hozirgina «Ilm bir narsaning voqelikka muvofiq kelishidir», dedik.

Fiqhning mavzusiga bir misol keltiraylik. Masalan, men mukallafman. Xotinimga «Sen taloqsan», dedim. Buning hukmi nima bo‘lishini fiqh o‘rganadi. Demak, fiqh men kabi mukallaflarning mana shu kabi holatlarini o‘rganadi. Masalan, men sherikchilik aqdini tuzishim mumkin, biron narsani sotishim, ijaraga olishim mumkin. Fiqh ana shunday holatlarni, men qilgan ishning halol yoki harom, sahih yoki fasodligini o‘rganadi. Demak, fiqhning mavzusi mukallaflar qiladigan amallarning holatini o‘rganishdir.

Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.

Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.

Masalan, siz birinchi yil ilm olayotgan bo‘lsangiz, ular sizga: «Sen aytgan hukmni faqat dalil keltirsang, qabul qilamiz», deyishadi. Axir siz hali dalillarni bilmaysiz-ku! Birorta jumlani oyat deb o‘ylashingiz mumkin, lekin aslida u oyat bo‘lmasligi mumkin. Bir hadisni Buxoriyda kelgan, deb aytishingiz mumkin, lekin u Buxoriydan rivoyat qilinmagan, to‘qima hadis bo‘lib chiqishi mumkin, chunki siz hali dalillarni o‘rganmagansiz. Ular mana shu darajadagi odamlardan dalil so‘rashdi, ochiq-oydin dalili bo‘lmagan hukmni esa botilga chiqarishdi. Bunga biroz kengroq yondashish kerak...

Yuqorida aytganimdek, asosiy maqsadim ta’riflarga doir qo‘shimcha ma’lumotlarni aytib o‘tish edi. Keling, shu masalani ko‘raylik. Ana o‘sha yo‘nalish egalari har bir hukmga dalil talab qilishyapti. Avvalo ayting-chi, dalil nima o‘zi? Ular: «Dalil – bu Qur’on va Sunnat», deyishadi. Ularning «Dalil Qur’on va Sunnatdir», deyishi ilmiy ma’noda xatodir, chunki dalilni faqat Qur’on va Sunnatgagina cheklab qo‘ysak, dinni zoye qilib qo‘yamiz, chunki bulardan boshqa dalillar ham bor. Dalil to‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan manbadir. Demak, Qur’on va Sunnat dalillarning asosiy qismidir, lekin dalillarning barchasi emas, chunki ijmo’ ham dalil, qiyos ham dalildir. To‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan har qanday manba dalil bo‘ladi. Lekin bu gapni ular tushunmaydi. Ular dalilni faqat Qur’on va Sunnat, deb tushunishadi.

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan