Urf-odatlarimizga zid holatlarni oqlashga urinadiganlarni ko‘rib, odamning dili og‘riydi.
Bir tanishim yaqinda o‘g‘il uylantirdi. To‘rt nafar bolasi bor. To‘yni ixcham o‘tkazish haqida maslahatlar berdik. U bo‘lsa: «Eldan qolmayman, mening ham orzu-havaslarim bor», deb javob qildi. Xullas, yugurib-yelib shahardagi qimmat to‘yxonalardan birini gaplashdi. Kelin bo‘lmishning ijaraga olingan oq libosi uchun xiyla pul to‘lashdi. Yana u to‘yxonaga, albatta, "limuzinda" borishi kerak ekan. Bazmda davrani olib borayotgan xonandadan tashqari, yana “birrovchi"ga qo‘shiqchilar ham ancha bo‘ldi. San’atkorlarning ko‘pligi to‘y egasining obro‘yi balandligini bildirarmish. To‘y egasi yillab mehnat qilib topgan pullarini, oltindan qimmatli vaqtlarini yelga sovurdi.
Ertasiga tongda kelinchakni salomga olib chiqishdi. Hamma rasm-rusum, oldi-berdi ado etilgach, "Xayriyat, bugungisi chiroyli o‘tdi", deb tursak, o‘rtachi ayol kelinni kursiga o‘tqizib, alla ayta boshladi. Keyin u:
– Kelinchak o‘g‘il ko‘rdi, qani, amakisi, tog‘asi, ammasiyu xolasi... suyunchini cho‘zing! – desa bo‘ladimi?
Yaxshi niyat yaxshi, albatta. Mayli, farzand so‘ralsin. Lekin yaxshi tilak tama qilish manbaiga aylansa, juda xunuk bo‘larkan.
Bir o‘ylab ko‘raylik, bu ishlarimiz bilan savob topyapmizmi, gunohmi? To‘ylarimizni o‘tkazishda dinimizga ham, milliyligimizga ham yarashmaydigan odatlar qayerdan keldi?
Ota-onalar farzandlarining uylarini chet el jihozlari bilan bezashdan oldin ularning qalbini ma’naviy boyliklar bilan to‘ldirishsin. Qizlarimiz bir marta kiyish uchun falon so‘m to‘lanadigan oq ko‘ylakni emas, hayo libosi haqida ko‘proq o‘ylasin. Yigitlarimiz topgan pullarini ilm-hunar o‘rganishga bag‘ishlasin. Haqiqiy o‘zbekchilik ana shular bo‘ladi!
To‘y, ma’raka va marosimlarni tartibga solish bo‘yicha Prezidentimiz farmonlari, O‘zbekiston musulmonlari idorasining fatvolari, maxsus tavsiyalar bor. Bu borada amalga oshirilayotgan ishlar faqat mutasaddi tashkilotlarga tegishli emas. Ushbu masalada har birimiz mas’ul ekanimizni unutmaylik.
Guli ABDURAHIMOVA
“Hidoyat” jurnalidan olindi
Tarixchilar Usmonli sultonlarining haj ziyoratiga bormaganiga ikki sababni ko‘rsatadilar:
1. Xavfsizlik muammolari:
Sultonlar haj safariga borishda xavfsizlik muammolariga duch kelgan bo‘lishlari mumkin. Ular uchun hajga borish oddiy odamlarnikidan farqli ravishda murakkab bo‘lgan, chunki sultonning yo‘lda hujumga uchrash xavfi katta edi. Bu holat katta qo‘shin bilan safar qilishni talab qilardi. Haj niyatida yo‘lga chiqib qon to‘kishga sabab bo‘lmasligini afzal bilganlar.
2. Davlat boshqaruvidagi mas’uliyat:
Sultonlar mamlakatni muddatsiz tark etish xavfli deb hisoblashgan. Haj safarlari bir necha oy davom etgani sababli, davlatni hukmdorsiz qoldirish anarxiya va siyosiy beqarorlikka olib kelishi mumkin edi. Shuning uchun sultonlar haj o‘rniga davlat boshqaruvi va xarbiy yurishlarga ustunlik berganlar.
Vaqt o‘tishi bilan Usmonlilar sulolasiga bu an’anaga aylandi. Sultonlar “hajji badal” qilishni tayinlagan bo‘lishi mumkin.
Shu bilan birga, Usmoniy sultonlari Makka va Madinaga doim e’tibor qaratgan. Ular har yili xayriya karvonlarini jo‘natib, muqaddas shaharlarning aholisiga moliyaviy yordam ko‘rsatganlar va Haramayn masjidlarini ta’mirlab, kengaytirib turganlar.
Po‘latxon Kattayev,
TII Hadis va Islom tarixi fanlari kafedrasi katta o‘qituvchisi.