Insonlar hayotda doimo to‘kin va hech bir jihatdan muhtojlik sezmay yashashga intiladi. Buning uchun boylik yig‘ishga, yaxshi maosh olib ishlashga, savdo bilan shug‘ullanib tezda ko‘p mol-dunyo ortirishga harakat qiladi. Shu sabab ko‘pchilik boy-badavlat bo‘lgisi keladi va Alloh nasib qilgan bo‘lsa harakatlari bir sabab bo‘lib boylikka ham, muhtojliksiz hayotga ham erishadi. Ammo boylik va molning ko‘pligini, faqat o‘zida bo‘lishni istab dunyo yig‘ish insonni yolg‘izlik va ma’naviy qashshoqlikka olib boradi. Ma’naviy qashshoqlik ortidan esa Islom dinida qoralangan qator illatlar kelib chiqadi. Ana shunday yomon illatlardan biri – baxillik bo‘lib, uning yomon odat ekani haqida Qur’oni karimda quyidagicha keltiriladi:
“Alloh O‘z fazlidan bergan narsaga baxillik qiladiganlar buni o‘zlariga yaxshilik deb hisoblamasinlar. Aksincha, bu ularga yomonlikdir. Qiyomat kuni baxillik qilgan narsalari ila bo‘yinlari o‘ralur. Osmonlaru yerning merosi Allohnikidir. Va Alloh qilayotgan amallaringizdan o‘ta xabardordir” (Oli Imron surasi, 180-oyat).
Baxil o‘zini baxillik qilmayapman, o‘z molimni himoya qilib tejamkorlik qilyapman deb o‘ylaydi va zakotini bermay faqat yig‘ib asraydi, ammo oyatda aytilayotgandek u o‘zi uchun yomonlikning ayni o‘zidir. Bu dunyoda baraka topmagani bir jazo bo‘lib umrini zoye qiladigan bo‘lsa, qiyomatda o‘sha zakoti berilmagan, baxillik qilgan mollari bo‘yniga o‘ralib do‘zaxga boshlab ketadi.
Ushbu oyatni tafsir qilib kelgan hadisda baxilning holati yana ham ochiq aytib o‘tilgan.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Rasullulloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh kimga mol bersa-yu, zakotini bermasa, qiyomat kuni mol unga ikki xolli ulkan ilon bo‘lib ko‘rinadi va bo‘yniga o‘raladi. So‘ngra ikki chakkasidan tishlab turib: “Men molingman, men sen to‘plagan xazinangman”, deydi”, dedilar. Keyin “Alloh O‘z fazlidan bergan narsaga baxillik qiladiganlar buni o‘zlariga yaxshilik deb hisoblamasinlar”, oyatini oxirigacha o‘qidilar” (Buxoriy rivoyat qilgan).
Hadisda baxilning holati aniq bayon etib berilmoqdaki, bundan ortiq sharhga zarurat yo‘q, uning zarari egasini xorlikka sudrab ketadi. Baxillikning zarari shundaki u jamiyatda kambag‘allarning ko‘payib muhtojlik va tabaqalanish keng yoyilishiga sabab bo‘ladi. Islom dini esa insonlar orasida muhtojlik va moliga qarab tabaqalanishdan saqlashga chaqiradi. Mol to‘plash bandasiga qanchalik yoqmasin, agar Alloh uning taqdiriga mol berib boy bo‘lishni yozmagan bo‘lsa boylik unga yetmaydi. Endi Alloh unga O‘z fazlidan mol va boylik bersa-yu, u banda Allohning fazlini inkor etib o‘zim topganimni nega beraman desa, bu dunyodan-ku shu holatda yashab o‘tar, ammo Alloh uni qiyomatda moli bilan azoblanuvchilardan qilib qo‘yadi. Ammo zakoti berilmagan mollar shu dunyodayoq o‘z egasiga kulfatlar olib kelaveradi. Mol egasi yo salomatligi yoki farzandlari, yoki uy-joyi, yoxud kasbi-koridan balolanaveradi. Shunday ekan, baxillik faqat va faqat insonning o‘ziga zarardir.
Baxillik nafaqat molda, balki inson, oddiy holatdagi buyumlari va boshqa jihatlarini qizg‘anishida ham ko‘rinadi. Insonlar jamiyatda qo‘shni bo‘lib yashaydi shu sabab ham qo‘shnining haqqi Islom dinida juda katta o‘rinda turadi. Qo‘shni u hamma tushunadigan uy-devor qo‘shni bo‘lsa, bundan tashqari, maktab, kollej, institut va hamkasblar ham bir-birlari hayot yo‘li davomida qo‘shni bo‘lib yashashda davom etadi. Shu jihatdagi qo‘shnilarga ham baxillik qilish musulmon kishiga xorlik va jamiyatdan uzilish, Allohning g‘azabiga yo‘liqib dunyo-oxiratda barakasiz va savobsiz Allohning dargohidan va fazli ila jannatga kirishdan mahrum bo‘ladi.
Abu Said roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Ikki xislat mo‘minda jam bo‘lmaydi: baxillik va badxulqlik”, dedilar (Termiziy rivoyati). Mo‘min kishining xulqi va odobi haqidagi bu hadisda butun hayot yo‘lini izga solib turuvchi hikmat bor. Musulmon kishi Alloh uchun yashashda davom etar ekan unda baxillik kabi illatlar qalbiga o‘rnashmaydi. Baxillikning davosi esa Alloh molini ham, jonini ham omonat va fazl qilib berganini, uni hisobini albatta berishini unutmaslik va sohibi ehson bo‘lishdadir.
Zafar MAHMUDOV,
Toshkent islom instituti o‘qituvchisi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori
Buyuk vatandoshimiz, islomiy ilmlar rivojiga ulkan hissa qo‘shgan benazir alloma, kalom ilmining sultoni Imom Abu Mansur Moturidiyning (keyingi o‘rinlarda – Imom Moturidiy) ibratli hayot yo‘li va boy ilmiy-ma’naviy merosini har tomonlama chuqur o‘rganishni rag‘batlantirish, moturidiylik ta’limotiga xos bag‘rikenglik va mo‘tadillik tamoyillarini xalqimiz va jahon jamoatchiligi o‘rtasida keng targ‘ib etish, yoshlarni Vatanga muhabbat, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash maqsadida qaror qilaman:
1. Din ishlari bo‘yicha qo‘mita, O‘zbekiston musulmonlari idorasi, Samarqand viloyati hokimligi, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazining 2025 yilda Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini keng nishonlash to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin.
2. Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligiga bag‘ishlangan tadbirlarga tayyorgarlik ko‘rish va ularni o‘tkazish bo‘yicha tashkiliy qo‘mita (keyingi o‘rinlarda – Tashkiliy qo‘mita) tarkibi ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
3. Tashkiliy qo‘mita (A.Aripov) ikki hafta muddatda Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini allomaning islom olamidagi obro‘-e’tibori va nufuziga munosib tarzda yuqori saviyada nishonlash bo‘yicha quyidagilarni nazarda tutadigan chora-tadbirlar dasturini tasdiqlasin:
(a) 2025 yil aprel oyida Samarqand shahrida “Moturidiylik – bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifat ta’limoti” mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy anjuman o‘tkazish;
(b) xorijlik tadqiqotchilar o‘rtasida moturidiylik ta’limoti bo‘yicha ilmiy tanlov o‘tkazish, g‘oliblar ishtirokida O‘zbekistonda madaniy-ma’rifiy uchrashuv va seminar-treninglar tashkil etish;
(v) Imom Moturidiyning “Ta’vilot al-Qur’on” va “Kitob at-tavhid” asarlari va moturidiylik ta’limotiga oid manbalarning o‘zbek va xorijiy tillardagi ilmiy-izohli akademik tarjimalarini nashr etish;
(g) Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligiga bag‘ishlangan esdalik suvenirlarini muomalaga chiqarish hamda pochta markalari, taqvimlar, buyuk mutafakkirning hayoti va ilmiy merosini yoritib beradigan boshqa ko‘rgazmali axborot vositalari turkumini yaratish;
(d) Imom Moturidiyning serqirra hayot yo‘li va ilmiy merosining bugungi kundagi ahamiyatini ochib beradigan badiiy-publitsistik film yaratish;
(ye) Samarqand viloyatida Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limoti yo‘nalishida faoliyat olib borgan allomalarning hayoti, ilmiy va ijodiy merosiga bag‘ishlangan asarlarning nodir qo‘lyozma va nashr nusxalari hamda kitoblari ko‘rgazmasini tashkil etish;
(j) Samarqand shahridagi Abu Mansur Moturidiy majmuasini qayta ta’mirlash va obodonlashtirish.
4. Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi:
(a) Din ishlari bo‘yicha qo‘mita bilan birgalikda 2025 yil may va oktyabr oylarida Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universitetida Oliy ta’lim muassasalarini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan “Moturidiylik ta’limoti va hozirgi zamon” mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasini hamda ilmiy maqolalar tanlovini o‘tkazsin;
(b) moturidiylik ta’limotiga mansub allomalarning ilmiy merosi va noyob qo‘lyozma asarlarni o‘rganish bo‘yicha Ilm-fanni moliyalashtirish va innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladigan ilmiy-tadqiqot ishlariga davlat buyurtmasini belgilangan tartibda shakllantirib borsin.
5. O‘zbekiston musulmonlari idorasiga imom-xatiblar hamda diniy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasida “Moturidiylik ta’limoti bilimdoni” tanlovini o‘tkazish va g‘oliblarni munosib taqdirlash tavsiya etilsin.
6.Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimliklari Din ishlari bo‘yicha qo‘mita, Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi, Yoshlar ishlari agentligi, O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi bilan birgalikda 2025 yil davomida joylarda Imom Moturidiyning ilmiy merosiga bag‘ishlangan davra suhbatlarini tashkil etsin.
7. Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi Madaniy meros agentligi bilan birgalikda:
(a) xorijiy mamlakatlarda saqlanayotgan Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limotiga mansub allomalarning hayoti va ilmiy merosiga oid noyob qo‘lyozma asarlar va boshqa madaniy boyliklarni aniqlash, ularning nusxalarini O‘zbekistonga olib kelish va tadqiq qilishni tizimli ravishda tashkil etsin;
(b) Imom Moturidiyning hayoti va ilmiy faoliyatiga bag‘ishlangan yuqori sifatli mediamahsulotlar hamda audiovizual asarlar yaratish, ularni mahalliy va xorijiy ommaviy axborot vositalarida e’lon qilish, internet tarmog‘i va ijtimoiy tarmoqlarda keng targ‘ib qilish choralarini ko‘rsin.
8. O‘zbekiston Milliy axborot agentligi, O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, “Dunyo” axborot agentligi va O‘zbekiston milliy media assotsiatsiyasiga Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini nishonlash bilan bog‘liq tadbirlarni keng yoritib borish tavsiya etilsin.
9. Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri A.N. Aripov hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining maslahatchisi R.Q. Davletov zimmasiga yuklansin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh. Mirziyoyev
manba: https://president.uz/uz/lists/view/7946