Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Dekabr, 2024   |   23 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:02
Xufton
18:22
Bismillah
24 Dekabr, 2024, 23 Jumadul soni, 1446

Qish– mo‘minning bahori (2-maqola): Ibodatning rohati

7.12.2017   5757   4 min.
Qish– mo‘minning bahori (2-maqola):                                                           Ibodatning rohati

Qish. Tunlar hamon uzayishda davom etmoqda. Mo‘min-musulmonlar shu kunlarga: yana qorlarni, muzlarni ko‘radigan kunlarga yetkazganiga shukr qilib, zikrlarini va ibodatlarini ko‘paytirmoqda.

Dinimiz poklikni talab etgani bois kishilarimiz namozga borayotganda yoki boshqa ish bilan yurganda kiyimiga loy sachragan bo‘lsa, uni nima qilish kerak, o‘sha loy sachragan joyin yuvish kerakmi yoki kiyimning hamma joyin yuvish zarurmi deya o‘ylanib qoladi. Bu ikkisining qaysi birini qilsa ham jamoatdan qolib ketadi. Ammo Alloh taoloning mehribonligini qarangki, bu ishning ikkalasini ham qilish shart emas ekan. Chunki uning asli pok ekan. “Musannaf”da bir qator tobeinlardan bunday rivoyat qilingani keltirilgan: “Ular yomg‘irdagi suv va loyni kechib, masjidga kirar va namoz o‘qir edilar”.

Qish faslida shaharda tahoratu ibodat unchalik qiyinchilik tug‘dirmaydi. Chunki masjidlarimizning tahoratxonalaridagi qulayliklar tahorat qilayotgan kishiga rohat-farog‘at bag‘ishlaydi. Hamma joy top-toza, charog‘on, jo‘mrakni bir tarafga qaratib sal qiyalatsangiz, issiq suv keladi; aksini qilsangiz, sovuq suv; o‘rtasiga qo‘ysangiz, iliq suv. Muattar hidli sovunlarni aytmaysizmi. Yuz-qo‘l uchun, oyoq artish uchun alohida sochiqlar, yana shamollatib quritgichlar ham bor. Yana tahoratni tugatib chiqayotganingizda masjid xodimlari  mushki anbar ham surib qo‘yishadi.

Namozxonaga kirsangiz, yumshoq gilamlar to‘shalgan, issiqqina, ko‘plab masjidlarda issiq pol qilingan. O‘sha yerda o‘tirib namoz boshlanguncha tokchalarga terib qo‘yilgan kitoblarni mutolaa qilasiz, hatto namoz tugagandan keyin ham ketgisi kelmaydi odamning. 

Faqat shu faslda safarga chiqib qolgan kishi yoki qishloq joyda yashaydigan namozxonlarning hozircha bir oz mashaqqatlari bor. Biroq  ana shu mashaqqat uchun aslida juda katta savoblar olar ekanmiz. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Olloh u bilan xatolarni o‘chirib, darajalarni ko‘taradigan narsaga ko‘rsatma beraymi?" dedilar. Sahobalar: "Ha, ko‘rsatma bering", deyishdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Qiyinchilik paytida tahoratni mukammal tarzda ado etish, masjidga qadamni ko‘paytirish va namozdan keyin namozni kutishdir. Mana shu ribotdir (marg‘ub bo‘lingan narsa)", dedilar (Imom Muslim rivoyati).   

Qoziy Iyoz: "Qiyinchilik paytida tahoratni mukammal tarzda ado etishdagi mashaqqat deyilganda, qattiq sovuq, jasadning sovuq qotishi va shunga o‘xshash narsalar nazarda tutilgan", degan.

Buni qarangki, namozning vaqti ichida ham vaqti bo‘lar ekan. Yozning jaziramasida peshinni bir oz salqinlatib o‘qiganimizdek, qishning qahratonida peshinni vaqti kirgani zahoti o‘qib olsak foydali bo‘lar ekan. Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilib dedi: "Rasululloh sollallohu alayhi va sallam sovuq qattiq bo‘lsa, namozni erta o‘qirdilar. Agar issiq qattiq bo‘lsa, namozni sovutardilar (ya’ni avvalgi vaqtidan kechiktirardilar)". (Imom Buxoriy rivoyat qilgan). 

Imom Termiziy ana shu hadisning ma’nosini tushuntirib: "Bu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning as'hoblari va ulardan keyingi ahli ilmlar ixtiyor etgan narsadir, zero, namozdan qasd qilingan narsa xushu’ va qalbning huzuridir, qattiq sovuq va qattiq issiq namozxonni mashg‘ul qiladigan narsalar jumlasidandir", degan ekan.

“Hikmat izlaganga hikmatdir dunyo” deganlaridek, qish faslining ham hikmatlari juda ko‘p va ularni o‘rganilib borilaversa, sovuqni ham, uzun tunlarni ham yoqtirib qolarkan odam. Ayniqsa, qish fasli ro‘za tutishga g‘oyat qulay fasl. Zotan,  Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Qishdagi ro‘za, salqin (rohatli) g‘animatdir", dedilar (Imom Ahmad rivoyati).

Binobarin, qish kunlarida ro‘za tutish tushlikni bir oz kechikib qilishdek gap. Eng muhimi, chanqamaysiz, jigaringiz kuymaydi, qorningiz ochadigan vaqtda o‘zi iftor vaqti kirgan bo‘ladi.

Shunday ekan, ana shunday qulay fursat, g‘animat damlardan foydalanib qolaylik, azizlar!

 

O‘MI matbuot xizmati

Maqolalar
Boshqa maqolalar

"O‘rganadigan ilm" nima degani?

23.12.2024   2128   4 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Faqihlar fiqhga shunday ta’rif berishadi: «Fiqh mukallaflarning amallarini halol va haromlik, fasod va sahihlik jihatidan o‘rganadigan ilmdir». Bu ta’rifni ham kengroq tahlil qilib ko‘raylik. «O‘rganadigan ilm» nima degani? Hozirgina «Ilm bir narsaning voqelikka muvofiq kelishidir», dedik.

Fiqhning mavzusiga bir misol keltiraylik. Masalan, men mukallafman. Xotinimga «Sen taloqsan», dedim. Buning hukmi nima bo‘lishini fiqh o‘rganadi. Demak, fiqh men kabi mukallaflarning mana shu kabi holatlarini o‘rganadi. Masalan, men sherikchilik aqdini tuzishim mumkin, biron narsani sotishim, ijaraga olishim mumkin. Fiqh ana shunday holatlarni, men qilgan ishning halol yoki harom, sahih yoki fasodligini o‘rganadi. Demak, fiqhning mavzusi mukallaflar qiladigan amallarning holatini o‘rganishdir.

Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.

Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.

Masalan, siz birinchi yil ilm olayotgan bo‘lsangiz, ular sizga: «Sen aytgan hukmni faqat dalil keltirsang, qabul qilamiz», deyishadi. Axir siz hali dalillarni bilmaysiz-ku! Birorta jumlani oyat deb o‘ylashingiz mumkin, lekin aslida u oyat bo‘lmasligi mumkin. Bir hadisni Buxoriyda kelgan, deb aytishingiz mumkin, lekin u Buxoriydan rivoyat qilinmagan, to‘qima hadis bo‘lib chiqishi mumkin, chunki siz hali dalillarni o‘rganmagansiz. Ular mana shu darajadagi odamlardan dalil so‘rashdi, ochiq-oydin dalili bo‘lmagan hukmni esa botilga chiqarishdi. Bunga biroz kengroq yondashish kerak...

Yuqorida aytganimdek, asosiy maqsadim ta’riflarga doir qo‘shimcha ma’lumotlarni aytib o‘tish edi. Keling, shu masalani ko‘raylik. Ana o‘sha yo‘nalish egalari har bir hukmga dalil talab qilishyapti. Avvalo ayting-chi, dalil nima o‘zi? Ular: «Dalil – bu Qur’on va Sunnat», deyishadi. Ularning «Dalil Qur’on va Sunnatdir», deyishi ilmiy ma’noda xatodir, chunki dalilni faqat Qur’on va Sunnatgagina cheklab qo‘ysak, dinni zoye qilib qo‘yamiz, chunki bulardan boshqa dalillar ham bor. Dalil to‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan manbadir. Demak, Qur’on va Sunnat dalillarning asosiy qismidir, lekin dalillarning barchasi emas, chunki ijmo’ ham dalil, qiyos ham dalildir. To‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan har qanday manba dalil bo‘ladi. Lekin bu gapni ular tushunmaydi. Ular dalilni faqat Qur’on va Sunnat, deb tushunishadi.

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan