O`zbekiston musulmonlari idorasi

Qur’on – hidoyat manbai

06.12.2017 6419 6 min.

Qur’oni karimning o‘ziga xos tavsifini qilishga insonning tili ham, qalami ham ojiz. Bu ulug‘ kitobning eng oliy vasfi uni nozil qilgan Zot Alloh taoloning kitobida kelgan oyati karimalaridir. Alloh taolo bunday marhamat qiladi: «Albatta, bu Qur’on eng to‘g‘ri yo‘lga hidoyat etur va ezgu ishlarni qiladigan mo‘minlarga katta mukofot borligi haqida bashorat berur», (Isro surasi, 9-oyat).

Usmon ibn Affon roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Sizlarning yaxshilaringiz Qur’onni o‘rganib, uni boshqalarga o‘rgatganlaringizdir”, dedilar.

Amr ibn Oss aytadilar: “Qur’ondagi har bir oyat jannatda bir daraja va xonadoningizda chiroq bo‘ladi”.

Yana: “Kim Qur’on o‘qisa, bas, u nubuvvatni ko‘ksiga joylabdi, faqatgina unga vahiy qilinmagan”, deganlar.

Abu Hurayra roziyallohu anhu aytadilar: “Qur’on tilovat qilingan xonadon ahli uchun kengayadi, xayriyatlar ko‘payib, farishtalar u yerda hozir bo‘ladilar va shaytonlar u yerdan chiqib ketadilar. Allohning kitobi tilovat qilinmaydigan xonadon esa ahli uchun tor, xayriyatlari kam, farishtalar undan chiqib ketib, shaytonlar esa hozir bo‘ladigan makonga aylanadi”.

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu rivoyat qiladilar: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim Allohning kitobidan bir harf o‘qisa, unga bir hasana yoziladi. O‘sha hasana o‘n barobar ziyoda qilinadi. Men: “Alif lam miym”ni bir harf demayman, balki “alif” bir harf, “lam” bir harf va “miym”bir harfdir”, deganlar.

Ushbu hadisga ko‘ra, Alloh taolo Qur’oni karimni tajvid qoidalariga amal qilib tilovat qiluvchi qoriga har bir harfni o‘qigani uchun o‘nta savob va yaxshilik ato qiladi.

Bu yerda Allohning kitobini tilovat qilish fazilatli amallardan bo‘lishi aytilmoqda. Alloh taolo bandalariga O‘z kitobini o‘qish orqali ko‘p ajr va mukofatlarga erishish imkonyatini bergan. Bu imkonyatdan har birimiz unumli foydalanishimiz kerak. Buning uchun Qu’oni karimni o‘qish qoidalari hisoblanmish tajvid ilmidan dars qilish va uni puxta o‘zlashtirib olish kerak.

Qur’oni karimning har bir harfini o‘qish orqali o‘nta savob olish uchun Kalomullohni tajvid qoidalariga muvofiq xolda qiroat qilish talab etiladi. Qur’on ma’nolarining boshqa tillarga qilingan tarjimalarini o‘qish ham savobli ish, lekin hadisda kelgan va’dalar aynan tajvid ilmi talablariga muvofiq xolda, sof arab tilida tilovat qilgan kishilargagina tegishlidir.

Qatoda Anas ibn Molik roziyallohu anhudan, u zot Abu Muso Ash’ariydan roziyallohu anhu rivoyat qiladilar: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Qur’oni o‘quvchi mo‘min utrujja (mandarin)ga o‘xshaydi. Uning hidi ham, ta’mi ham yaxshi. Qur’on o‘qimagan mo‘min esa, xurmo kabidir, uning mazasi yaxshi, ammo hidi yo‘q. Qur’on o‘quvchi fojirning misoli rayhonga o‘xshaydi, uning hidi yaxshi, ta’mi achchiq. Qur’on o‘qimaydigan fojirning misoli hanzalaga o‘xshaydi, mazasi ham achchiq, hidi ham yo‘q”.

Uqba ibn Omir Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar. U zot aytdilarki: “Qur’onni ichida o‘quvchi sirli holda sadaqa qiluvchi kabidir, ovoz chiqarib o‘quvchi sadaqani oshkor beruvchi kabidir”. Demak, jaxr bilan qiroat qilishlik juda yaxshi, ammo maxfiy o‘qish undan afzaldir.

Oysha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sallollohu alayhi vasallam: “Qur’onni mahorat bilan tilovat qiluvchi qori elchi, yozuvchi va farishtalar bilan bir maqomdadir. Tili qiynalib tilovat qiluvchiga ikki barobar ko‘p ajr bo‘ladi”, deganlar.

Ushbu rivoyatda Qur’oni karimni tshliq yodlab, uni biron qiyinchiliksiz o‘qiy oladigan, Qur’on qiroatiga mohir qori Allohning ulug‘ farishtalari bilan bir maqomda ekani aytilmoqda.

“Qur’onni mahorat bilan qiroat qilish” deganda, uni to‘liq yodlash, muttasil o‘qib turish, unga muhabbat qo‘yish va e’tiborli bo‘lish tushuniladi. Qur’onni to‘liq yod olmagan bo‘lsada, uni boshidan oxirigacha mahorat bilan biron xato va kamchiliksiz o‘qiydigan qorilar rivoyatiga va’da qilingan fazilatga erishadilar, inshaalloh!

Ulamolar: “Qur’onni mahorat bilan tilovat qiluvchi qori elchi, yozuvchi va farishtalar bilan bir maqomdadir” hadisini ikki xil ta’vil qiladilar:

Bunday bandalarga oxiratda farishtalar maqomi beriladi;
Bunday bandalar farishtalarning amalini qilgan va ularning yo‘lidan borgan bo‘ladilar.

“Tili qiynalib tilovat qiluvchiga ikki barobar ko‘p ajr bo‘ladi”. Rivoyatning davomida aytilishicha, Qur’onni qiynalib o‘qiydigan qori ikki marta ko‘proq ajr oladi. U Qur’onni o‘qigani va qiroatda mashaqqat chekkani sabab savobga erishadi. Qoziy va boshqalar: “Bu hadis tili qiynalib tilovat qiladigan banda Qur’onni mahorat bilan o‘qiydigan qoridan ko‘ra afzalligini anglatmaydi, balki mohir qori afzal va unga ko‘proq savob beriladi. Sababi ular farishtalar bilan bir maqomdadir”, deyishgan.

Aslida Qur’oni karim tillarga oson qilib qo‘yilgan. Ammo ba’zi hollarda ma’lum jumla yoki so‘zlar talaffuzi tilga og‘irlik qilishi mumkin. Ana shunday hollarda mazkur rivoyat yodga olinsa, bu yo‘lda chekilgan har bir mashaqqat cheksiz rohatga, har bir qiyinchilik behisob savobga aylanadi.

Ibn Mas’ud Ansoriy Badriy roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alyhu vasallam bunday deganlar: “Qavmga ular ichida Alloh taoloning kitobini yaxshi o‘qiydigan kishi imomlikka o‘tadi”.

Ibn Abbos roziyallohu anhumo aytadilar: “Umar roziyallohu anhuning majlisidagi as'hoblari va maslahatgo‘ylari yoshi ulug‘ keksa va yosh qorilardan iborat edi”.

Imom Navaviy aytadi: “Ulamolarning fikricha, Qur’on tilovati tasbeh, tahlil va shu kabi boshqa zikrlardan afzaldir”.

Abdulloh PARPIYEV

Xalqaro aloqalar bo‘limi xodimi

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Javvaz yoki ja’zariy emasmisiz?

02.05.2025 11222 9 min.

Kibr, o‘zini boshqalardan yuqori deb hisoblash, ulardan ustun qo‘yish, o‘zini boshqalarga nisbatan yuksak ko‘rish va ularga nisbatan mag‘rurlik qilishdir. Bu, ko‘pincha odamlarning boshqa kishilarni pastga urish, ular bilan adolatli munosabatda bo‘lmaslik va o‘zini juda katta ko‘rsatish kabi xulq-atvorlarni o‘z ichiga oladi.

Saodat kaliti hushyorlik va fahmu farosatdadir. Badbaxtlik manbasi kibr va g‘aflatdadir.

Banda uchun Alloh taoloning ne’matlari ichida iymon va ma’rifatdan ulug‘i yo‘qdir. Unga erishish uchun bag‘rikenglik va qalb ko‘zi o‘tkirligidan boshqa vasila yo‘qdir.

Kufr va ma’siyatdan kattaroq balo va ofat yo‘qdir. Mazkur ikki narsaga chaqirishda qalb ko‘rligi va jaholat zulmatidan boshqa narsa yo‘qdir.

Ziyrak kishilar Alloh taolo ularni hidoyatini iroda qilgan va qalblarini Islomga keng qilib qo‘yganlardir.

Mutakabbirlar Alloh taolo ularni zalolatini iroda qilgan va qalblarini xuddi osmonga chiqayotgandagi kabi tor va tang qilib qo‘yganlardir. Mutakabbir o‘z hidoyatiga kafil bo‘lishi uchun qalb ko‘zi ochilmagan kishidir.

Alloh taolo: “Mo‘minlardan ixtiyoriy ehson qiluvchilarini va zo‘rg‘a topib-tutuvchilarini istehzo ila masxaralaydiganlarni Alloh “masxara” qiladi va ular uchun alamli azob (bor)dir” (Tavba surasi, 79-oyat), deb aytgan.

Yana: “Ey mo‘minlar! (Sizlardan) biror millat (boshqa) bir millatni masxara qilmasin! Ehtimolki, (masxara qilingan millat) ulardan yaxshiroq bo‘lsa. Yana (sizlardan) ayollar ham (boshqa) ayollarni (masxara qilmasin)! Ehtimolki, (masxara qilingan ayollar) ulardan yaxshiroq bo‘lsa. O‘zlaringizni (bir-birlaringizni) laqablar bilan atamangiz!” (Hujurot surasi, 11-oyat);

“(Kishilar ortidan) g‘iybat qiluvchi, (oldida) masxara qiluvchi har bir kimsaning holiga voy!” (Humaza surasi, 1-oyat).

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Bir-birlaringizga hasad qilmanglar va savdoda soxtalik bilan kelishib, narxlarni oshirmanglar. Bir-birlaringizga g‘azab qilmanglar hamda orqa o‘girib, munosabatlarni buzmanglar. Ba’zilaringiz ayrimlaringiz savdosi ustiga savdo qilmasin. Allohning bandalari, birodar bo‘linglar. Musulmon musulmonning birodaridir. Unga zulm ham qilmaydi, xo‘rlamaydi ham, past ham sanamaydi. Taqvo bu yerda”, deb, uch bora qalblariga ishora qildilar. “Musulmon birodarini past sanagan kishi yomon ekaniga dalolat qiladi. Har bir musulmonning boshqa musulmonga qoni, moli va obro‘sini (suiiste’mol) qilishi haromdir”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).

Imom Navaviy rahimahulloh: “Tadabbur qilgan kishiga bundan-da foydasi ko‘p, manfaati ulug‘ va yaxshiroq hadis bo‘lmasa kerak”, dedilar.

Ibn Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qalbida zarra miqdoricha kibri bor kishi jannatga kirmaydi”, dedilar. Shunda bir kishi: "Yo Rasululloh, kishi chiroyli kiyim va chiroyli poyabzal kiyadi (bu ham kibr bo‘ladimi?)" deganida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Albatta, Alloh chiroylidir. Chiroylini yaxshi ko‘radi. Kibr esa haqni buzish va kishilarga past nazar bilan qarash”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).

Biz «yuz o‘girma» deb tarjima qilgan ma’no oyatda «tuso’’ir» deb kelgan. Bu ma’no, aslida, tuyada uchraydigan bir kasallikka nisbatan ishlatilar ekan. O‘sha kasallikka mubtalo bo‘lgan tuya doimo boshini pastdan-yuqoriga harakatlantirib, yonboshga siltab turar ekan. Mutakabbirlik bilan burnini jiyirib, yuzini odamlardan o‘giradigan kishilar ana o‘sha kasal tuyaga o‘xshatilmoqda.

«Odamlardan takabbur-la yuz o‘girma».

Ha, musulmon kishi uchun odamlarni kamsitish, ularni past sanash juda yomon illat. Hatto yurish-turishda ham kibru havodan, takabburlikdan saqlanish kerak.

«…va yer yuzida kibr-havo ila yurma».

Bu juda yomon narsa. Boshqalarga kibr og‘ir botadi. Eng muhimi: «Albatta, Alloh, xech bir mutakabbir va maqtanchoqni sevmas».

Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhudan naql qilingan rivoyatda: «Kimning qalbida zarracha mutakabbirlik bo‘lsa, Alloh uni do‘zaxga yuztuban tashlaydi», deyilgan.

Shuningdek, ibn Abu Laylo rivoyat qilgan xadisda: «Kim kiyimini ko‘z-ko‘z qilib, maqtanchoqlik ila sudrab yursa, Alloh taolo unga nazar solmaydi», deyilgan.

Rasulullloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Ilm o‘rganing, ilm uchun sakinat va viqorni ham o‘rganing. Va sizlarga ilm o‘rgatayotganlarga tavoze’ bilan o‘zingizni past tuting!” (Imom Tabaroniy “al-Avsat”da rivoyat qilgan).

Muallimga kibr qilish, uni mensimaslik tuban xulq hamda nifoq alomatlaridan hisoblanadi. Imom Tabaroniy “Al-Kabir”da rivoyat qilgan hadisi sharifda bunday deyiladi: “Uch toifa inson borki, ularni faqat munofiqgina xorlaydi: Islomda mo‘ysafid bo‘lgan qariya, ilm sohibi va odil rahbar”.

Ustoz va muallimga o‘zni past tutib, hokisor bo‘lish najot eshigi, ilm tahsil qilishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Dinimiz shunga buyuradi, shunga o‘rgatadi. Bu ustozlarning shogirdlari ustidagi haqlaridandir.

Imom Navaviy rahimahulloh aytadilar: “O‘quvchi muallimiga itoatkor va royish bo‘lishi, uning so‘ziga quloq solib, o‘z ishlarida u bilan maslahatlashib turishi va oqil bemor samimiy va mohir tabib so‘zini qabul qilganidek u ham o‘z muallimining so‘zini qabul qilmog‘i lozim. Shuningdek, muallimiga ehtirom ko‘zi bilan boqishi, uning o‘z ishida komil iqtidor va malaka sohibi ekanligi va boshqa ustozlardan ustunligiga ishonishi lozim. Ana shunda undan manfaat olishi oson bo‘ladi”.

Olimlarimiz aytadilarki, talaba o‘z ustozining kamoli ahliyat va iqtidor sohibi ekanligiga, o‘z ishining mohir mutaxassisi ekanligiga e’tiqod qilib, ishonishi kerak. U haqda faqat yaxshi fikrda bo‘lishi lozim. Agarchi, ustozidan diyonatga ochiq-oydin ters keladigan xatti-harakatni ko‘rib qolsa ham uni faqat yaxshilikka yo‘yib, yaxshi gumonda bo‘lishi kerak. Aks holda uning barakasidan mahrum bo‘ladi.

Ibn Sinoning ustozi Kushyorning huzuriga bir kishi osmon ilmini o‘rganish maqsadida kelibdi. 2-3 oy o‘tsa hamki, ustozi ilm berishni boshlamaganidan so‘ng aytibdi:

– Hazrat, endi menga javob bersangiz. Uch oy bo‘ldi hamki dars bermadingiz. Vaqtingiz yo‘q shekilli…

Shunda ustoz:

– Men senga bajonidil dars berardim-u, lekin sen huzurimga kelganingdagi “bu ilmdan mening uncha-muncha xabarim bor”, degan kibr-havoying hali ham ketmadi. Men bir idishga qachonki u bo‘sh bo‘lsagina suv quyaman. Afsus, sening kallang havo bilan to‘lib qolgan ekan, – deb javob qilibdi.

Imom Qurtubiy rahimahulloh dedilarki: "Agar mutakabbir kishini ko‘rsang bilginki, uning namozi kam yoki undan butunlay mahrum bo‘lgan. Chunki kibr bilan ko‘p sajda qilish birga jamlanmaydi".

Rivoyat qilishlaricha: Bir kishinikiga mehmon kelib qoldi. Uyda mehmonga qo‘yadigan hech vaqo yo‘q edi. U bir litr qatiq olib kelib, besh litr suv qo‘shib, tuz va muz solib, ayron tayyorladi. Bir litr qatiq besh litr suvni qabul qilib, totli ichimlikka aylandi. Agar o‘sha qatiqqa bir tomchi benzin tushib ketganida uni ichib bo‘lmas edi.

Xuddi shuningdek, salgina takabburlik ham amalni buzib yuboradi. Mutakabbir kimsa Allohdan to‘siladi, xaloyiq tomonidan nafratga uchraydi. Alloh taolo bu haqda «Chunki ularga yolg‘iz Allohdan boshqa iloh yo‘q deyilgan vaqtda kibr-havo qilgan edilar», degan (Soffot surasi, 35 oyat).

Horisa ibn Vahb roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Javvaz ham, ja’zariy ham jannatga kirmaydi", dedilar.

* «Javvaz – muomalasi qo‘pol odam».

* Ja’zariy – mutakabbir, qilmagan ishi bilan faxrlanuvchi.

Ba’zi bir kishilar ibodat miqyosidagi ma’naviy va moddiy amallarni qilib, (haj, umra va masjid yoki yo‘l qurib) kibrlanib, maqtanib boshqa kishilarni bunday ishlarni amalga oshirmaganlikda ayblab, o‘zlarini ulardan yuqori olishadi. Aslida ana shu ishlar xalqni puliga bajarilgan bo‘ladi. Bunday kimsalar aslida eng razil va pastkashlardir.

Alloh taolo aytadi: “Boshqalar esa gunohlarini e’tirof qildilar…”. (Tavba surasi 102-oyat) Alloh taolo bizdan ma’sumlikni talab qilmadi. Aksincha, gunoh sodir bo‘lganida tavba va siniqlikni istadi.

Odam alayhissalom gunoh qilganida e’tirof qilib gunohiga istig‘for aytdi. Alloh uning tavbasini qabul qildi.

Iblis esa gunoh qilganida mutakabbirlik qildi, tavba qilmadi. Alloh undan yuz o‘girdi.

Kim gunoh qilib qo‘yib so‘ngra tavba qilsa qiyomatda Odam alayhissalom bilan tavba qiluvchilar karvonida bo‘ladi.

Kim gunoh qilib so‘ngra tavba qilmasdan mutakabbirlik qilsa Iblisning karvonida bo‘ladi.

Ortidan kibrni ergashtiruvchi bittagina gunoh, ortidan siniqlik, pushaymonlik va tavbani ergashtiruvchi mingta gunohdan og‘irroqdir.

Alloh taolo gunoh qilganida pushaymon bo‘lib tavba qiluvchilarga muhabbati o‘laroq O‘zini G‘ofur deya nomladi.

Bandalarini O‘z muhabbatiga targ‘ib qilish uchun O‘zini Vadud deya nomladi.

Sizni sindirib sizdagi ujbni ketkazadigan bitta gunoh, qalbingizni mag‘rurlanish va ujbga to‘ldiradigan toatdan yaxshidir, qaysidir ma’noda!

Ja’farxon SUFIYEV,
TII talabasi,
To‘raqo‘rg‘on tuman “Is'hoqxon to‘ra” jome masjidi imom-xatibi.