2017 yil 1 dekabr kuni O‘zbekiston musulmonlari idorasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikka qarshi kurash borasidagi vazifalar ijrosi hamda xorijdagi mehnat migrantlari bilan ishlash tizimini yangi bosqichga olib chiqish masalalari yuzasidan diniy soha xodimlari, davlat va jamoat tashkilotlari vakillari ishtirokida yig‘ilish bo‘lib o‘tdi. Unda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining davlat maslahatchisi-O‘zbekiston Yoshlar ittifoqi raisi Q.Quronboyev va O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Usmonxon Alimov hazratlari o‘z ma’ruzalari bilan ishtirok etdilar.
Tadbirda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mita, O‘zbekiston musulmonlari idorasi, O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining rahbar xodimlari, diniy ta’lim muassasalarining professor-o‘qituvchilari, ulamolar, imom-xatiblar, Toshkent islom instituti va Toshkent islom universiteti talaba-yoshlari qatnashdi.
Shu yil 15 noyabr kuni Prezidentimiz raisligida mamlakatimizda huquqbuzarliklar profilaktikasi va jinoyatchilikka qarshi kurashish borasida belgilangan vazifalar ijrosi, bu borada mavjud muammolar va ularni hal etish masalalariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishi o‘tkazilgan edi. Mana shundan kelib chiqib, so‘zga chiqqan notiqlar imom-xatiblar joylardagi chiqishlarida, keng aholi qatlami bilan uchrashuvlarida jinoyat sodir etish juda ham og‘ir gunoh ekani, Qur’oni karim oyatlari va hadisi shariflarda bunday xatti-harakatlar qattiq qaytarilganini jonli misollar orqali ta’sirchan qilib, tushuntirishlari zarurligi yig‘ilishda alohida ta’kidlandi.
Jinoyatning sabablaridan biri – qilayotgan ishining jinoyat ekanini, gunoh ekanini bilmaslikdir. Avvalo ana shu jaholatga qarshi kurashish kerak. Bir ishning gunoh ekanini bilgan odam albatta undan qaytadi. Jinoyatning qaysi bir turini olib qaramang, dinimiz, insoniylikka xilofdir. Odam o‘ldirish, o‘g‘rilik, firibgarlik, tovlamachilik – bularning barchasi inson hayotiga zarar ekanini tushuntish diniy soha xodimlari va ziyolilar zimmasidagi mug‘im vazifa ekani alohida qayd etildi.
Darhaqiqat, har qanday jinoyat Qur’oni karim oyatlarida, hadisi shariflardagi hikmatlarda va ulug‘ ajdodlarimiz o‘gitlarida qattiq qaytarilgan. Jumladan, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam har bir munkar, gunoh ishga qarshi kurashga chaqirib, quyidagi hadisi sharifda shunday deganlar:
«Qaysi biringiz bir munkar ishni ko‘rsa, qo‘li bilan qaytarsin. Bunga qodir bo‘lmasa, tili bilan qaytarsin. Bunga ham qodir bo‘lmasa, dili bilan qaytarsin. Ammo bu eng zaif iymondir» (Imom Muslim rivoyati).
Munkar ish – dinimizda inkor qilingan, qaytarilgan har qanday yomon ishdir. Har bir odam o‘z jamiyatida sodir bo‘layotgan har qanday yomon ishni ko‘rib-bilib turgan bo‘lsa, loqaydlik qilishi mumkin emas. Kishi avvalo bu gunoh ishni bevosita o‘zi, qo‘li bilan qaytaradi. Ulamolarimiz yomon ishni qo‘l bilan qaytarish deganda aynan jamiyatda tartib-intizom o‘rnatishga mas’ullarning jinoyatchilikka qarshi kurashi deb izohlaganlar. Kichik bir yomon ishni har kim ham to‘xtatishi kerak, ammo jinoyatning ko‘lami keng bo‘lsa, unga qarshi butun jamoatchilik kurashishi zarur.
Har qanday yomon ishni til bilan qaytarish aynan ulamolarning, imom-xatiblarning, ziyolilarning, ommaviy axborot vositalarining vazifasidir, har bir imkoni bor shaxs uchun burchdir. Agar kishi yomon ishni qo‘li bilan qaytara olmasa, uni yaxshilikka chaqirib, yomonlikdan qaytarish yo‘li bilan amalga oshiradi, gunoh ishning oqibatini bayon qiladi, uni zinhor qilmaslikka chaqiradi.
Shuningdek, ushbu yig‘ilishda shu yil 30 oktyabr – 9 noyabr kunlari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Davlat maslahatchisi boshchiligidagi delegatsiya Rossiya Federatsiyasining Moskva, Sankt-Peterburg, Astraxan va Novosibirsk shaharlaridagi mehnat migrantlari bilan uchrashuvlari to‘g‘risida ham batafsir ma’lumotlar berildi. Ushbu safar davomida mehnat migrantlarining yashash va ishlash sharoitlari bilan yaqindan tanishilgani, yotoqxonalarda yakka tartibdagi suhbatlar uyushtirilgani va mehnat migrantlarining ishlash tizimini yangi bosqichga olib chiqilgani to‘g‘risida yig‘ilishda so‘z bordi.
Haqiqatan, yosh avlod tarbiyasi doimo eng dolzarb va juda mashaqqatli bo‘lib kelgan. Allomalarimiz jamiyatning rivoji va tinchligi ham yoshlar tarbiyasiga bog‘liq ekanini ko‘p aytishgan. Muhtaram Prezidentimiz bu borada shunday deganlar: “Ma’lumki, yosh avlod tarbiyasi hamma zamonlarda ham muhim va dolzarb ahamiyatga ega bo‘lib kelgan. Ammo biz yashayotgan XXI asrda bu masala haqiqatan ham hayot-mamot masalasiga aylanib bormoqda”.
Bugungi kunda yoshlarda imon-e’tiqodni, dinu diyonatni, halol-haromni, hushyorlikni, zararli ta’sirlarga qarshi kurashishni shakllantirish dolzarb masala hisoblanadi.
Yig‘ilishda chet ellarda yurgan o‘zbekistonlik yigit-qizlar ham o‘zimizning farzandlarimiz ekani, agar ularning tarbiyasi bilan vaqtida shug‘ullanilmasa, befarq bo‘linsa, boshqalar farzandlarimizni aldab, tuzog‘iga ilintirib, juvonmark qilishi mumkinligidan ogoh etildi.
Shuningdek, bugungi tezkor axborot zamonida Musulmonlar diniy idorasi ham o‘zining maqsad va vazifalaridan kelib chiqib, faoliyat yo‘nalishlarini kengaytirib, hozirgi islohotlarning yangi bosqichida diniy-ma’rifiy yo‘nalishdagi ishlarni jadallashtirish, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish, Islom dini ta’limotini keng targ‘ib qilish katta e’tibor qaratilayotgani ma’lum qilindi. Shu maqsaddan kelib chichiqb, O‘zbekiston musulmonlari idorasi tomonidan O‘zbekiston Respublikasida faoliyat yuritayotgan ommaviy axborot vositalari tahririyatlari bilan mana shunday xayrli ishlarni jadal olib borishda hamkorlikka tayyor ekani eslatib o‘tildi.
Tadbir yakunida yoshlar bilan ishlash borasidagi ishlarni yangi bosqichga olib chiqish uchun O‘zbekiston Yoshlar ittifoqi bilan O‘zbekiston musulmonlari idorasi o‘rtasida hamkorlik qilish to‘g‘risidagi memorandum imzolash taklifi qo‘llab-quvvatlandi.
Tadbirda ommaviy axborot vositalari tahririyatlarining rahbar xodimlari, jurnalistlar, televideniya, radio, markaziy gazetalar va internet saytlari muxbirlari ishtirok etdi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati
- 56وَتُعْطَى الْكُتْبُ بَعْضًا نَحْوَ يُمْنَى وَبَعْضًا نَحْوَ ظَهْرٍ وَالشِّمَالِ
Ma’nolar tarjimasi: Nomai a’mollar ba’zilarga o‘ng tomondan beriladi, ba’zilarga orqa va chap tomondan (beriladi).
Nazmiy bayoni:
Ayrimlarga nomalar kelar o‘ng qo‘ldan
Ba’zilarga berilar orqa va so‘ldan.
Lug‘atlar izohi:
تُعْطَى – ikki maf’ulli fe’l.
الْكُتْبُ – noib foil, birinchi maf’ul. كُتْبُ kalimasi كِتَابٌ ning ko‘pligi bo‘lib, aslida, كُتُبٌ dir. Bu yerda nazm zaruratiga ko‘ra كُتْبُ qilib keltirilgan.
بَعْضًا – ikkinchi maf’ul.
نَحْوَ – nahv kalimasining bir qancha ma’nolari bo‘lib, bu yerda “tomon” ma’nosida kelgan. Zarflikka ko‘ra nasb bo‘lib turibdi. Quyidagi baytlarda نَحْو kalimasining besh xil ma’nosi bayon qilingan: 1. “qasd”; 2. “jihat”; 3. “miqdor”; 4. “misl”; 5. “qism”.
نَحَوْنَا نَحْوَ دَارِكَ يَا حَبِيبِي
لَقِينَا نَحْوَ أَلْفٍ مِنْ رَقِيبِ
وَجَدْنَاهُمْ جِيَاعاً نَحْوَ كَلْبٍ
تَمَنَّوْا مِنْكَ نَحْوًا مِنْ شَرِيبِ
Ey do‘stim, yo‘l oldik hovlinga tomon,
Yo‘liqdik ming qadar raqibga hamon.
Ularning it misol ochligin bildik,
Biror qism yutiming kutishar har on.
يُمْنَى – “o‘ng” ma’nosida bo‘lib, taraf va a’zoga nisbatan ishlatiladi.
وَبَعْضًا – oldin o‘tgan بَعْضًا ga atf qilingan.
ظَهْر – orqa taraf ma’nosini bildiradi. Masalan, ظَهْرُ الاِنْسَان deganda inson yelkasi ortidan beligacha bo‘lgan qismi tushuniladi.
الشِّمَالِ – chap taraf ma’nosini anglatadi.
Matn sharhi:
Qiyomat kunida hamma mahshar maydoniga to‘planadi. Barchaga bu dunyoda qilgan ishlari yozib qo‘yilgan kitob – nomai a’mol tarqatiladi. Ushbu nomai a’mollar insonlarning hayotlari davomida qilgan barcha hatti-harakatlari davomida yozilgan bo‘ladi. Bu haqida Qur’oni karimda shunday xabar berilgan:
“Holbuki, sizlarning ustingizda (barcha so‘zingiz va ishingizni) yodlab turuvchi (farishtalar) bor. (Ular nomai a’molga) yozuvchi ulug‘ zotlardir. (Ular) siz qilayotgan ishlarni bilurlar”[1].
Ya’ni insonlarning qilayotgan amallarini kuzatib, yozib turuvchi farishtalar bor. Ular Alloh taolo huzurida eng hurmatli farishtalar bo‘lib, insonlarning talaffuz qilgan barcha so‘zlarini va qilgan barcha amallarini yozib turadilar. Qurtubiy ushbu oyat haqida: “Ustilaringizda kuzatib turuvchi farishtalar bordir” ma’nosini anglatadi, – degan. Ushbu hurmatli farishtalar insonlar tarafidan sodir bo‘lgan barcha yaxshiyu yomon ishlarni bilib turadilar hamda qiyomat kunida qilmishlariga yarasha jazo yo mukofot olishlari uchun nomai a’mollariga yozib turadilar.
Qiyomat kunida farishtalar barcha insonlarni bir joyga to‘plaganlaridan so‘ng har biri bilan alohida hisob-kitob boshlanadi. Hisob-kitobdan oldin ularga bu dunyoda qilgan barcha ishlari yozib qo‘yilgan nomai a’mollari beriladi. Ashaddiy kofirlarga nomai a’mollari orqa tomondan beriladi va ular uni chap qo‘llari bilan oladilar. Ba’zi kofirlarga chap tomondan beriladi.
Taqvodor mo‘minlarga o‘ng tomondan beriladi. Tavba qilishga ulgurmasdan o‘lgan fosiq mo‘minga nomai a’moli qaysi tarafdan berilishi haqida ulamolar ikki xil qarashda bo‘lganlar:
– O‘ng tarafdan beriladi;
– Bu haqida gapirmaslikni afzal ko‘rishgan.
O‘ng tarafdan beriladi, deganlar ham qachon berilishi haqida o‘zaro ikki xil gapni aytganlar:
1. Do‘zaxga kirishidan oldin beriladi va bu uning do‘zaxda abadiy qolmasligi alomati bo‘ladi;
2. Do‘zaxdan chiqqandan keyin beriladi.
Nomai a’mollari o‘ng taraflaridan berilganlar osongina hisob kitobdan so‘ng jannatdagi ahllari oldiga xursand holda qaytadilar:
“Bas, kimning nomai a’moli (qiyomat kuni) o‘ng tomonidan berilsa, bas, u oson hisob bilan hisob-kitob qilinajak va (jannnatga tushgan) o‘z ahli (oilasi)ga shodu xurram holda qaytajak”[2].
So‘fi Ollohyor bobomiz ushbu masala to‘g‘risida qanday e’tiqodda bo‘lish lozimligi haqida bunday yozgan:
Bilur garchi jami’i holimizni,
Yuborur nomayi a’molimizni.
* * *
Yuborsa nomani rahmat yo‘lidin,
Kelur noma u qulni o‘ng qo‘lidin.
* * *
Qizil yuzlik bo‘lub ul ham sarafroz
Suyunganidin qilur ul banda ovoz.
* * *
O‘qung nomamni ey turg‘on xaloyiq
Kelubdur noma ixlosimg‘a loyiq.
Ya’ni Alloh taologa barcha holatlarimiz ma’lum bo‘lsa-da, amallarimiz yozilgan sahifalarni yuboradi. U zotning buyruqlarini bajarib, rahmatiga sazovor bo‘lganlarga amallari yozilgan sahifalarni o‘ng tarafidan yuboradi.
Bunday baxtli insonlar kitoblari o‘ng tomondan berilishi bilanoq o‘zlarining abadiy baxt-saodatga erishganlarini biladilar va mislsiz xursandchilikdan quvonch ko‘z-yoshlari bilan entikishib:“Mana, mening kitobimni o‘qib ko‘ringlar! Albatta, men hisob-kitobimga yo‘liqishimga ishonardim”, – deydilar:
“Bas, o‘z kitobi (nomai a’moli) o‘ng tomonidan berilgan kishi aytur: “Mana, mening kitobimni o‘qingiz! Darhaqiqat, men hisobotimga ro‘baro‘ bo‘lishimni bilar edim”, – der”[3].
Ammo kimki Allohga iymon keltirmay, Uning buyruqlarini bajarmasdan o‘ziga berilgan fursatni faqat ayshu ishratda yashashga erishish, go‘yo dunyo lazzatlarining oxirigacha yetish yo‘lida sarf qilib yuborgan bo‘lsa, unga kitobi orqa tarafidan beriladi. Kitobi orqa tarafidan berilganlar qizib turgan do‘zaxga kiradilar:
“Ammo kimning nomai a’moli orqa tomonidan berilsa, bas, (o‘ziga) o‘lim tilab qolajak va do‘zaxda kuyajak”[4].
Ba’zilarga kitobi chap tarafidan beriladi. Bunday kimsalar kitobi chap tarafdan berilganning o‘zidayoq sharmanda bo‘lganlarini biladilar. Oldindagi dahshatli azob-uqubatlarni his etganlaridan titrab-qaqshab: “Voy sho‘rim, koshki menga kitobim berilmasa edi”, – deb qoladilar.
“Endi, kitobi chap tomonidan berilgan kimsa esa der: “Eh, qaniydi, menga kitobim berilmasa va hisob-kitobim qanday bo‘lishini bilmasam! Eh, qaniydi, o‘sha (birinchi o‘limim hamma ishni) yakunlovchi bo‘lsa! Menga mol-mulkim ham asqotmadi. Saltanatim ham halok bo‘lib mendan ketdi”[5].
Xulosa qilib aytganda, barchaning qilgan qilmishlari va holatlari ma’lum bo‘lsa-da, Alloh taolo ularga nomai a’mollarining ham berilishini iroda qilgan. Ushbu nomai a’mollarning qanday berilishining o‘zidayoq yaxshi amal qilganlarni taqdirlash ko‘rinishi bor.
Keyingi mavzu:
Amallarning o‘lchanishi va sirot haqidagi e’tiqodimiz