Avvalroq, Samarqand viloyatidagi “Hadis” va “Kalom” ilmiy maktablarining ochilish marosimi o‘tkazilib, unda Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisi Ortiqbek Yusupov va O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Usmonxon Alimov hazratlari ishtirok etishgani haqida xabar bergan edik.
2017 yil 10 noyabr kuni esa O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari Shayx Abdulaziz Mansur Samarqand viloyatida tashkil etilgan Kalom va Hadis maktablarining ustoz va talabalari bilan uchrashdi. Ustozga Samarqand viloyati bosh imom-xatibi Zayniddin domla Eshonqulov hamrohlik qildi.
Shayx hazratlari ushbu maktablar faoliyati va darslik adabiyotlari bilan tanishar ekan, ushbu ishdan nihoyatda mamnun ekani va kelajakda bu maktablardan kalom va hadis fanlari bo‘yicha yetuk olimlar yetishib chiqishiga ishonch bildirdi.
Abdulaziz Mansur dastlab kalom maktabi o‘qituvchi va talabalarining dars jarayonini kuzatib, o‘zining qimmatli maslahat va takliflarini aytib o‘tdi. Jumladan, Shayx hazratlari: “Kalom maktabida avvalo, buyuk mazhabboshimiz Imom Abu Hanifaning “Fiqhul Akbar” kitobini asl manbadan o‘qiyotganlaringiz va uni yodlashni boshlaganlaringiz meni juda ham xursand qildi. Bizning mazhabimiz va aqidamizga eng mos va mo‘tabar kitob manashu kitobdir. Darslaringiz davomida ushbu kitobning ulug‘ allomalar Aliyyul Qoriy va Taftazoniylar tomonidan yozilgan sharhlarini ham o‘qib borishlaringizni maslahat beraman. Chunki kitobning sharhida juda ko‘p masalalar bayon etilgan. Shuningdek, ushbu kitoblar sof arab tilida yozilgan bo‘lib, bu sizlarga arab tilini eng chiroyli uslubda o‘qish va talaffuz qilishingizda katta yordam beradi” dedilar.
Shayx Abdulaziz Mansurov Hadis maktabi o‘qituvchi va talabalari bilan ham uchrashib, hadis kitoblarini o‘qishda va hadis turlarini yaxshi o‘zlashtirib borishlarini ta’kidladi. Hozirgi kunda O‘zbekiston musulmonlari idorasi tomonidan talabalar uchun tayyorlab nashr qilingan buyuk bobomiz Imom Buxoriy rahmatullohi alayhning “al-Adab al-Mufrad” kitobini yod olishlarini tavsiya qildi. Hadislar ma’nosiga jiddiy e’tibor qaratib, unga amal qilishda hushyor bo‘lishga chaqirdi. Chunki, hadislardan fiqhiy, e’tiqodiy masalalarda hukm olishda mazhablar o‘rtasida turli qarashlar mavjudligini eslatib o‘tdi.
Bugungi kunda ayrim aqidaparst oqimlar, oyat va hadislarni noto‘g‘ri talqin qilganliklari sababli ham noto‘g‘ri yo‘llarga tushib qolganligini aytib o‘tdi.
Shayx Abdulaziz Mansurov azaliy ajdodlarimizning ustoz-shogird an’anasiga muvofiq, dars o‘tib, yaratgandan ushbu maktab rivoji uchun, uni tashkil qilishda xizmat qilgan rahbarlarimiz va barcha ustoz va talabar haqlariga duoyi xayr qildi.
Tohir Evadullayev
Hazrat Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Qur’oni karimning sharhlovchisi sifatida hukm chiqarish vakolatiga ega edilar. Shunga binoan hadis hukm chiqarish bo‘yicha ikki asosiy sohani qamrab oladi.
Birinchi soha: Qur’oni karimda zikr etilgan hukmlarni yoritib berish.
Ikkinchi soha: Qur’oni karimda ko‘rsatilmagan masalalarni hukm shaklida belgilash.
Birinchi sohada hadis Qur’oni karim oyatlarini tafsir qiladi. Umumiy ma’noga ega bo‘lganini xoslashtiradi, ya’ni unga xususiy ma’no beradi, mutloq, ya’ni, qayd va shartsiz oyatlarni qaydlaydi.
Shu o‘rinda ba’zi bir misollar keltirib o‘tamiz. Qur’oni karimda “Namoz o‘qinglar” deb amr qilingan. Lekin namozlarning soni, sifati, rak’atlarining soni Payg‘ambarimiz alayxissalom tomonidan belgilangan va amalda ko‘rsatib berilgan. Bu esa mujmal iborani izohlash misoli.
Umumiy mazmunni xos qilish uchun misol. Qur’oni karimda meros tizimi umumiy ma’noda kelgan. Ya’ni meros qoldirish va meros olish huquqi berilgan. Lekin Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam meros olish uchun din birligi, qotil bo‘lmaslik va qul bo‘lmaslikni shart qilib qo‘yib uni xoslashtirganlar. Masalan, o‘z otasini o‘ldirgan yoki nohaq yo‘l bilan uning o‘limiga sabab bo‘lgan farzand otasidan meros olish xuquqidan mahrum bo‘ladi.
Ikkinchi soha bo‘yicha hadisga tegishli masalalar. Zarurat chog‘ida Qur’oni karimda aytilmagan biron bir yangi hukmni hadis hukm qilib belgilab beradi. Bu o‘rinda ayrim hukmlar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan maxfiy vahiy yoki ilhom orqali sodir bo‘lgan va ba’zilari u zotning ijtihodlari va shaxsiy fikrlaridan kelib chiqqan. Albatta, Payg‘ambarimiz alayhissalom ijtihod qilishda ham islom ruhi va falsafasini nazarda tutar edilar.
Bu o‘rinda ko‘p misollar berish mumkin. Masalan, momoga merosdan oltidan bir hissa berish, nikoh bitimining to‘g‘ri bo‘lishi uchun guvohlar shartligi, badan a’zolari xun bahosini belgilash kabi hukmlar kiradi.
Islom shariatida hadislarning o‘rni ahamiyatli ekani ko‘rinib turibdi. Hukmlar faqatgina Qur’oni karimning o‘zidan olinmaydi. Qur’oni karimda kelgan ko‘pgina hukmlar tafsilotini bilish uchun hadislar muhim ahamiyat kasb etadi. Balki shar’iy hukmlarning bir qanchasi hadislar orqali kelib chiqqan ekan.
Oybek Hoshimov,
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi.