بسم الله الرحمن الرحيم

Muhtaram birodarlar! Joriy yilning noyabr oyi O‘zbekiston musulmonlari idorasi tizimidagi barcha masjid va madrasalarda “Abul Mu’in an-Nasafiy oyligi” deb nomlandi. Shu munosabat bilan bugungi juma mav’izamizni u zoti bobarakotning hayotlari va ijodlari bilan sizlarni tanishtirib o‘tishga bag‘ishladik. Zero, yurtimizdan yetishib chiqqan buyuk allomalarni yaqindan tanimog‘imiz, ularning ilmiy meroslari, umuman Islom olamida tutgan o‘rinlari haqida ma’lumotga ega bo‘lmog‘imiz sizu bizlarning u zotlarga nisbatan muhabbatimiz va ehtiromimizning yanada ziyoda bo‘lishiga, ma’naviy meroslarini o‘rganishga nisbatan qiziqishimizni ortishiga sabab bo‘ladi. Payg‘ambarimiz k hadislarining birida shunday marhamat qilganlar:

عَن أَبيِ الدَّردَاء 0 قَالَ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: "مَنْ سَلَكَ طَرِيقًا يَطْلُبُ فِيهِ عِلْمًا سَلَكَ اللهُ بِهِ طَرِيقًا مِنْ طُرُقِ الْجَنَّةِ وَ إِنَّ الْمَلائِكَةَ لَتَضَعُ أَجْنِحَتَهَا رِضًا لِطَالِبِ الْعِلْمِ وَ إِنَّ الْعَالِمَ لَيَسْتَغْفِرُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَوَاتِ وَ مَنْ فِي الأَرْضِ وَ الْحِيتَانَ فِي جَوْفِ الْمَاءِ وَ إِنَّ فَضْلَ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ كَفَضْلِ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ عَلَى سَائِرِ الْكَوَاكِبِ، إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الأَنْبِيَاءِ، إِنَّ الأَنْبِيَاءَ لَمْ يُوَرِّثُوا دِينَارًا وَ لَا دِرْهَمًا وَ أَوْرَثُوا الْعِلْمَ، فَمَنْ أَخَذَهُ أَخَذَ بِحَظٍّ وَافِرٍ"

(رَوَاهُ الإِمَامُ اَبُو دَاوَدَ وَ الإِمَامُ التِّرمِذِي).

ya’ni: Abu Dardo 0 aytadilar, men Rasululloh kni shunday deganlarini eshitdim: “Kim ilm talabida yo‘l yursa, Alloh taolo uning yo‘lini jannat yo‘liga yo‘naltirib qo‘yadi. Farishtalar tolibi ilmning roziligi uchun qanotlarini poyondoz qilib turadilar. Olimning haqiga osmonlaru yerdagi jonzotlar hamda suvdagi baliqlar ham istig‘for aytib turadilar. Olimning obiddan ortiqligi oydin tunda oyning barcha yulduzlardan ortiqligiga o‘xshaydi. Albatta, olimlar payg‘ambarlarning merosxo‘rlaridir. Payg‘ambarlar dinor yoki dirham meros qoldirmaganlar, balki ilmni meros qilib qoldirganlar. Bas, uni kim olsa to‘kis nasiba olibdi” (Imom Abu Dovud va Imom Termiziy rivoyati). Boshqa bir asarda esa shunday deyilgan:

عَنِ الْحَسَنِ  أَنَّ أَبَا الدَّرْدَاءِ  قَالَ: كُنْ عَالِمًا  أَوْ مُتَعَلِّمًا  أَوْ مُحِبًّا  أَوْ مُتَّبِعًا وَلا تَكُنِ الْخَامِسَ فَتَهْلِكَ

(السُّنَنُ الكُبْرَى لِإمام البَيهَقِي).

ya’ni: Hasan Basriy wdan rivoyat qilinadi, Abu Dardo 0 aytadilar: “Avvalo olim bo‘l! Loaqal, ta’lim oluvchi yoki ularni sevuvchi yoxud ularga ergashuvchi bo‘lgin. Ammo beshinchisi (mazkur to‘rt xislatdan tashqaridagisi) bo‘lmaginki, halok bo‘lursan” (Imom Bayhaqiy “Sunani kubro” kitobida keltirgan).

Demak, olimlarni sevish, ularga ergashish dinimiz ko‘rsatmasi bo‘lib, ayni paytda olimlarga hurmat Payg‘ambarimiz aga ehtirom ko‘rsatish bilan barobar ekan. Ana shunday payg‘ambarlarning merosxo‘rlaridan bo‘lmish, yurtimizdan yetishib chiqqan buyuk allomalardan biri Abul Mu’in an-Nasafiy hazratlari bo‘lib, u zoti bobarakotning to‘liq ismlari Maymun ibn Muhammad ibn Muhammad ibn Mu’tamad ibn Muhammad ibn Makhul ibn al-Fazl an-Nasafiydir.

Azizlar! Abul Mu’in an-Nasafiy e Nasafda (hozirgi Qarshi shahri yaqinidagi Qovchin qishlog‘ida) tug‘ilganlar. U zotning tavallud topgan sanalari haqida ikki xil ma’lumot mavjud. Xayruddin az-Zarkaliy e  “Al-A’lom”da 418 hij. (1027 mil.) sanada tavallud topib, 508 hij. (1114 mil.) sanada vafot etgan degan bo‘lsa, Umar Rizo Kahhola “Mu’jam al-muallifin”da bu fikrga qo‘shilgan, ammo Ibn Qutlubg‘o “Toju at-tarojim”da Abul Mu’in an-Nasafiy 508 hij. (1114 mil.) yilda Zulhijja oyining yigirma beshinchisida yetmish yoshida vafot etgan, degan. Bundan 438 hij. (1044 mil.) sanada tavallud topgani kelib chiqadi. Ikkala sananing qaysi biri haqiqat ekanligi borasida aniq ma’lumot yo‘q.

Abul Mu’in an-Nasafiy e Abu Mansur al-Moturidiy asos solgan moturidiy aqidaviy mazhabi ulamolarining eng mashhuri Imom Moturidiyning fikrlarini birinchi bo‘lib yoqlab chiqqan ulamolardan sanaladilar. Ash’ariya aqidasida Boqilloniy, G‘azzoliy va ar-Roziy qanday o‘rin tutsalar, moturidiya aqidasida Abul Mu’in an-Nasafiy e shunday muhim o‘rin tutadilar. Shuningdek, ash’ariya mazhabida ash-Shahristoniyning kitoblari qanchalik ahamiyatga ega bo‘lsa, an-Nasafiy ening kitoblari ham moturidiy mazhabida shunchalik muhim manba sanaladi.

Abul Mu’in An-Nasafiy e haqida Abdul Qodir al-Qurashiy “Al-javohir ul-muziyya fi tabaqot al-hanafiyya” asarida, Abdulhay Laknaviy “Al-favoidul bahiyya fi tarojimi al-hanafiyya” asarida, Ibn Qutlubg‘o “Toju at-tarojim” kitobida, al-Kafaviy “Katoibu a’lomil axyor min fuqahoi mazhabi an-Nu’mon al-muxtor” asarida, Hoji Xalifa “Kashfuz zunun an asomiy al-kutub val funun” asarida zikr qilib o‘tganlar.

Abul Mu’in an-Nasafiy ening birinchi ustozi otasi Muhammad ibn Muhammad bo‘lib, u zot ham zamonasining yetuk ulamolaridan sanalgan. Abul Mu’in e otasidan Abu Hanifa ening “Al-olim val mutaallim” kitobini rivoyat qilganlari manbalarda zikr etilgan. Shuningdek, katta bobolari Abul Ma’oliy Mu’tamad ibn Muhammad ham o‘zining otasidan rivoyat qilgani hamda Abu Sahl al-Isfaroyiniydan ilm olgani, undan “Axboru Makka” kitobini rivoyat qilgani manbalarda kelgan. Demak, Abul Mu’in an-Nasafiy ening ilmiy salohiyati uning ota-bobolaridan meros bo‘lib kelgan deyish mumkin.

Muhtaram jamoa! Abul Mu’in an-Nasafiy ening shogirdlari qatorida Abu Bakr Alouddin as-Samarqandiy e, Ahmad ibn Muhammad ibn Abu al-Yusr al-Pazdaviy e, Abu Bakr Mas’ud al-Koshoniy e, Najmuddin Umar an-Nasafiy e, Abul Hasan al-Balxiy e, Mahmud as-Sog‘archi va boshqalarni zikr qilish mumkin.

Abul Mu’in an-Nasafiy e hayotining ko‘p qismini Samarqand va Buxoroda ilmiy ijodiy ishlar bilan o‘tkazgan. Shu davrlar orasida 15ga yaqin ilmiy asarlar ta’lif etgan bo‘lib, jumladan: “Tabsiratul adilla”, “At-tamhid fi ilm at-tavhid” va “Bahrul kalom” asarlari shulardan eng mashhurlari sanaladi.

Imom Nasafiy mol-dunyoga qiziqmadi, parhezkor, faqih, muhaddis, mutakallim bo‘lib, moturidiy mazhabini batafsil sharhlab, uning keng yoyilishiga katta xissa qo‘shdi, moturidiya aqidasiga qarshi bo‘lgan mo‘tazila, jahmiyya, karromiyya, botiniyya kabi oqimlarning fikriga qarshi turib, ularning aqidasi botilligini aniq, ishonchli hujjatlar bilan isbotlab, odamlar orasida ilmu ma’rifat ziyosini sochdi.

Alloma “Tabsiratul adilla” kitobida jumladan shunday deydi: “Mo‘tazilalar kofir bo‘lmagan kimsani do‘zaxda abadiy qolishini isbotlab xato qildilar. Shuningdek, Ash’ariy mo‘min bo‘lmagan kimsani jannatga kiradi, deb xatoga yo‘l qo‘ygan.Haqiqat shuki, savob Allohning va’dasi bilan bilinadi. Alloh taolo esa jannatni faqat mo‘minlarga va’da qilgan. Bas, shunday ekan, qaysi dalil bilan mo‘min bo‘lmagan kishini jannatga kiradi, deb aytadi. Agar u: “Men uni mo‘min, deb atamayman, balki uni kofir va u do‘zaxda abadiy qoladi, deyman”, – desa unga quyidagicha javob beriladi: “Qanday qilib kofir bo‘lsin, axir u yolg‘on (takzib)ni tasdiq bilan almashtirgan-ku, sen o‘zing imon bu tasdiqdir, kufr esa yolg‘on (takzib)ga chiqarishdir, degansan-ku!? U o‘zini omonlikka kirgizmagani uchun uning tasdig‘ini imon demasang, nima uchun haqiqatda sobit bo‘lgan tasdig‘ini yolg‘on (takzib)ga chiqarish, deb baholading? Bu sokinlikni harakat, qorani oq deyishdan boshqa narsa emas. Bularning barchasi amri mahol va bir-biriga zid ishdir. Allohning O‘zi muvaffaq qilguvchidir” (“Muqallidning imoni haqida so‘z” bobi 57-bet).

Hozirda Abul Mu’in an-Nasafiy ening qabri Qashqadaryo viloyati Qarshi tumanidagi Qovchin qishlog‘ida joylashgan. Muhtaram Prezidentimiz shu yilning 24-25 fevral kunlari Qashqadaryo viloyatiga tashriflari davomida kalom ilmining sultoni, o‘z zamonasining zabardast olimi Abul Mu’in an-Nasafiy hazratlarining ilmiy merosini o‘rganish, u kishi qo‘nim topgan muborak maskanni obod etish, ziyoratgoh qilish, mazkur ziyoratgoh qoshida kutubxona tashkil etish, u zotning bizgacha yetib kelgan asarlarini tarjima qilib, xalqqa, xususan, yoshlarga yetkazish maqsadida “Aqida ilmiy maktabi”ni tashkil etish haqida alohida ko‘rsatma berdilar.

Shu kunlarda ziyoratgohda ulkan obodonlashtirish va qayta qurish ishlari jadal olib borilmoqda. Ziyoratgohning qayta ta’mirlanishi buyuk allomaga bo‘lgan yuksak ehtiromni ifoda etib, u yerda tashkil qilinadigan “Aqida ilmiy maktabi” ajdodlarimiz qoldirgan boy ma’naviy merosni o‘rganish istagida bo‘lgan ilm ahli, shuningdek ziyoratchi yurtdoshlarimiz va xorijiy sayyohlar uchun qulay dargoh bo‘ladi.

Muhtaram azizlar! Joriy yilning 31 oktyabr kuni Nyu-Yorkda sodir etilgan terakt voqeasidan barchamizning xabarimiz bor. Uni amalga oshirgan shaxs O‘zbekiston fuqarosi ekanligi ham aytildi. Ming afsuslar bo‘lsinki, qandaydir bir g‘alamis kimsa jahonga o‘zining buyuk allomalari, bag‘rikeng va insonparvar xalqi orqali faqat yaxshi nom bilan tanilgan O‘zbekistonni dunyo hamjamiyati oldida yuzini yerga qaratishga urindi.

Biz bilamizki, aslida terrorchining vatani, dini va millati bo‘lmaydi. Uning kasbi tinch-osoyishta hayotga rahna solish, odamlar qalbida qurquv va vahima uyg‘otishdan boshqa narsa emas. Shunday ekan, yoshlarimizni yo‘ldan adashib turli xildagi buzg‘unchi, vayronkor g‘oyalarga berilib ketishidan asraylik!

Alloh taolo yurtimizda yashab o‘tgan Abul Mu’in an-Nasafiy hazratlari va qolgan barcha ulamolarning ruhlarini shod aylab, biz avlodlarga ularning ilmlaridan bahra olib, rohi rostda umrguzaronlik qilmog‘imizni nasibu ro‘zi aylasin! Omin!