Sayt test holatida ishlamoqda!
23 Dekabr, 2024   |   22 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:46
Peshin
12:27
Asr
15:17
Shom
17:01
Xufton
18:21
Bismillah
23 Dekabr, 2024, 22 Jumadul soni, 1446

Baxtli oila qurish sabablaridan biri...(davomi)

3.11.2017   5654   7 min.
Baxtli oila qurish sabablaridan biri...(davomi)

Oilani mustahkamlaydigan va barqarorligini ziyoda qiladigan omillardan yana biri bu – eru xotinning “o‘z haqlariga rioya qilmog‘i”dir.

Har kim o‘z haqlariga rioya qilmog‘i uchun avvalo nimalar  o‘zining haq-huquqlaridan iborat ekanini bilib olishi kerak.

Erkaklar o‘z ota-onasi, qarindoshlariga ehtirom ko‘rsatishni yaxshi ko‘rgani singari ayollar ham o‘z ota-onasi va qarindoshlarini ehtirom qilishni yoqtiradi. Er kishi o‘z ayolini nafis va latofatli bo‘lishini xohlaganidek ayol ham o‘z xojasining kelishgan va ko‘rkam bo‘lishini istaydi. Er o‘z ayolining vafodor bo‘lishini qanchalik xohlasa, ayol umr yo‘ldoshining o‘ziga sodiq bo‘lishini undan-da ko‘proq xohlaydi. Oilaviy ishlar ham xuddi shunday, ya’ni har ikki taraf ham teng huquqli bo‘lishini xohlaydi.

Aslida oilada er-xotinning teng huquqliligi dinimiz buyrug‘idir. Biroq teng huquqlilik ma’ruf – yaxshi ishlardadir. Bizning bu so‘zimizdan keyin dinimizdan kamchilik axtarmoqchi bo‘lgan yoki uni yaxshi anglab yetmagan kimsalar islomda ayollarga baribir cheklovlar bor ekan-da, deyishi mumkin.

Dinimizdagi mazkur holatni yaxshilab o‘rganib chiqilsa, ayollar nafaqat teng huquqli, balki ba’zi jihatlarda erkaklardan ko‘ra afzal o‘rinda ekani zohir bo‘ladi. Shuning uchun shariatimizda ayollarning erlari bilan teng huquqli bo‘lgan va teng huquqli bo‘lmagan o‘rinlarini birma-bir o‘rganib chiqamiz.

Alloh taolo oilada erkaklar va ayollarning huquqi teng ekanligini bayon qilib quyidagi oyatni nozil qilgan:

...وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ...

... Ayollar uchun (belgilangan huquqlar) o‘z me’yorida erkaklar (huquqi) bilan tengdir... (Baqara surasi, 228 oyat).

Ba’zi mufassir ulamolarimiz oyatdagi “ma’ruf”dan (yaxshi ish) murod – inson sog‘lom fikr egalari bir ovozdan yaxshi deb hisoblaydigan ishlardir, deb tafsir qilganlar. Bularga shaxsiy poklikni saqlash, orasta bo‘lish, tashqi ko‘rinishni chiroyli qilish, xushbo‘ylanish, ko‘rkam kiyinish va hokazolar kiradi. Bular er-xotin huquqlari teng bo‘lgan ishlaridir.

Erkak kishi ham o‘z ayoli uchun xushro‘y ko‘rinmog‘i oilada muhabbatni ziyoda qiladigan omillardan biridir. Chunki ayolining ziynatlanib, pardoz qilishini yoqtirar ekan, ayoli ham o‘zi uchun xojasining ziynatlanishini xush ko‘radi.     

Ibn Abbos roziyallohu anhumo aytadilar: “Ayolim men uchun ziynatlangani kabi albatta, men ham u uchun ziynatlanaman. Ayolimdagi haqlarimni ado etmog‘im shu qadar go‘zalki, uning mendagi haqlarini ado etmog‘ini taqozo qiladi. Axir Alloh taolo: “...Yaxshilikda ayollar uchun (belgilangan huquqlar) erkaklar (huquqi) bilan tengdir...”, deb bejizga bayon qilmagan”.

Ayol va erkakning qaysi jihatdan teng huquqga ega ekanini bilib oldik. Endi erkaklar ustun qilingan jihatlarning hikmatlariga bir nazar tashlasak.

Alloh taolo ayollarni erkaklar bilan huquqi teng ekanligi bayon qilib oyatning davomida quyidagicha istisno keltiradi:

...وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ  

...Ayollar uchun (belgilangan huquqlar) o‘z me’yorida erkaklar (huquqi) bilan tengdir. Ayollarga nisbatan erkaklarda bir daraja (ziyodalik) bor. Alloh qudrat va hikmat egasidir (Baqara surasi, 228 oyat).

Ayollarga nisbatan erkaklarga qaysi jihatlardan ustunlik berilgani haqida “Niso” surasi, 34-oyatida mufassal bayon qilingan.

Demak, mufassir ulamolarimizning yuqorida keltirgan tafsirlariga binoan: ayollar yaxshi ishlarda erkaklar bilan teng huquqli, lekin istisno o‘laroq erkaklarda bir daraja ustunlik – haqdorlik bor, degan ma’no hosil bo‘ladi. Xo‘sh, ana shu ziyoda haq-huquqlar qaysilar?

Jaloliddin Suyutiy rohimahulloh “Tafsirul-Jalolayn” kitobida ushbu oyatni “Erkaklarning huquqlaridagi ziyodalik – ayollarga beriladigan mahr va nafaqa evazi o‘laroq ayollarning ularga itoat etmog‘idir”, deb tafsir qilganlar.

Bundan erkaklar huquqidagi afzallik ayollarning o‘z erlariga itoat qilishi ekani kelib chiqadi. Biroq buning evaziga ayollar mahr va nafaqa egasiga aylanadilar. Nafaqa esa oziq-ovqat, kiyim-kechak kabi kundalik turmushda eng zarur bo‘lgan narsalarni o‘z ichiga oladi. Demak, bu yerda ayollar almashtirayotgan narsa ega bo‘layotgan ne’matlarining muqobili hisoblanadi. Shunday ekan, bu islomda ayollarning huquqi cheklangan degan qarashning noto‘g‘ri ekanini ko‘rsatib beradi.

Haqiqatda, erkaklar ayollardan ko‘ra ko‘proq huquqlarga ega. Aslida bu huquqlar umumiy bir oilani boshqarish huquqining juzlaridir. Biroq uni huquq deb emas balki majburiyat deb atasak to‘g‘riroq bo‘ladi. Oilada boshqaruvchilik huquqini Alloh taolo o‘zi belgilab, O‘z kalomida shunday marhamat qiladi:  

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ...

Erkaklar xotinlar ustidan (oila boshlig‘i sifatida doimiy) qoim turuvchilardir. Sabab – Alloh ularning ayrimlari (erkaklar)ni ayrimlari (ayollar)dan (ba’zi xususiyatlarda) ortiq qilgani va (erkaklar o‘z oilasiga) o‘z mol-mulklaridan sarf qilib turishlaridir (Niso surasi, 34 oyat).

Majburiyat deyishimizning boisi shuki, oila boshlig‘i bo‘lish erkaklarga  oilani manzil-makon, oziq-ovqat, kiyim-kechak va boshqa zaruriy ta’minotlarni hozir qilish majburiyatini yuklaydi. Bundan ham muhim va asosiy jihat shuki, oila boshlig‘i yelkasida oilani turli xavf-xatardan himoya qilish, undagi og‘irlik-mashaqqatlarni o‘z zimmasiga olishdek ulkan vazifa turadi. Oilani himoya qilish, uning ta’minotini bajo keltirish yo‘lida qanchadan-qancha zahmatlar chekiladi, ozorlar ko‘riladi, ruhiy va jismoniy tazyiqlardan o‘tiladi, to‘siqlar olib tashlanadi. Bularga qarshi esa barcha og‘irlikni o‘ziga oladigan metin iroda, baquvvat jism, har-qanday holatda ham vazminlik va aql-idrok bilan qaror qabul qilish, shu qaror tufayli kelib chiqadigan holatlarga tayyor bo‘lish kabi sifatlar kerak bo‘ladi. Alloh taolo bu sifatlarni erkaklarga nasib qilgan. Shuning uchun erkaklarga bu majburiyat yuklangan. Ayollar esa  latofat-u nazokat uzra yaratilgan. Shuning uchun xilqatlariga mos ravishda ularga  oila va erning ishlarini yuritish, farzandlar tarbiyasi topshirilgan.

So‘zimizni Umar roziyallohu anhuning quyidagi gaplari bilan yakunlaymiz: “O‘z oilasiga xushmuomalalik borasida hech biringizdan afzal emasman. Lekin men ahli ayolining og‘irliklarini sizdan ko‘ra zimmamga oluvchiroqman”.

Alloh taolo barchamizni oilada o‘z haq-huquqlariga rioya etuvchi bandalaridan qilsin.  Zotan,  oila mustahkamligi – jamiyat farovonligi garovidir. 

Jaloliddin HAMROQULOV,

TII “Tahfizul Qur’on” kafedrasi mudiri

 

Baxtli oila qurish sabablaridan biri... (Boshlanishi) 

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Jannatga kirish Allohning rahmati bilan bo‘lishi bayoni

20.12.2024   8735   5 min.
Jannatga kirish Allohning rahmati bilan bo‘lishi bayoni

 

 - 54دُخُولُ النَّاسِ فِي الْجَنَّاتِ فَضْلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ يَا أَهْلَ الأَمَالِ
 

Ma’nolar tarjimasi: Ey umidvor bandalar, insonlarning jannatlarga kirishlari Ar-Rohmanning fazlidir.

Nazmiy bayoni:

Jannatga erishmoq Ar-Rohman fazli,
Bu muhim e’tiqod, ey umid ahli.

Lug‘atlar izohi:

دُخُولُ – mubtado.

النَّاسِ – muzofun ilayh.

فِي – jor harfi اِلَى ma’nosida kelgan.

الْجَنَّاتِ – lug‘atda “darxtzor bog‘” ma’nosini anglatadi. Jor majrur دُخُولُ ga mutaalliq.

فَضْلٌ – xabar. Lug‘atda “marhamat” va “muruvvat” kabi ma’nolarni anglatadi.

مِنَ – “tabyiniya” (uqtirish) ma’nosida kelgan jor harfi.

الرَّحْمَنِ – jor majrur فَضْلٌ ga mutaalliq.

يَا – yaqinga ham, uzoqqa ham ishlatiladigan nido harfi.

أَهْلَ الأَمَالِ – muzof munodo. Lug‘atda “umidvorlar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

 

Matn sharhi:

Qaysi bir inson jannatga kiradigan bo‘lsa, albatta, Alloh taoloning lutfu marhamati bilan kirgan bo‘ladi. Shuning uchun U mehribon zotning fazlu marhamatidan umidvor bo‘lib harakat qilish lozim.

Jannatdagi darajalar qilingan amallar e’tiboriga ko‘ra egallansa-da, unga kirish faqat va faqat Alloh taoloning fazlu marhamatiga bog‘liq bo‘ladi. Bu haqiqatni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari alohida ta’kidlaganlar:

عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ سَدِّدُوا وَقَارِبُوا وَاعْلَمُوا أَنْ لَنْ يُدْخِلَ أَحَدَكُمْ عَمَلُهُ الْجَنَّةَ وَأَنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “To‘g‘ri bo‘linglar, g‘uluga ketmanglar, bilinglarki sizlardan birortangizni amali jannatga kiritmaydi, albatta amallarning Allohga sevimlirog‘i oz bo‘lsa-da, davomlirog‘idir”, – dedilar”. Buxoriy rivoyat qilgan.

Ya’ni biror inson ham yaxshi amallari ko‘pligi sababli o‘zining jannatga kirishini naqd qilib qo‘ya olmaydi, balki jannat faqatgina Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘lgan baxtli insonlargagina nasib etadi.

Shuning uchun har bir banda Alloh taoloning rahmatidan umidvor bo‘lib yashashi lozim. Qur’oni karimda taqvodor bandalarning jonlari olinayotganda farishtalar ularga salom berib, jannat bashoratini berishlari bayon qilingan:

“Qilib o‘tgan amallaringiz bilan jannatga kiringiz!” – derlar”[1].

Ushbu oyati karimadagi ب harfi “sababiya” ma’nosida bo‘lsa ham, “badaliya” ma’nosida bo‘lsa ham, hadisda bayon qilingan ma’noga zid bo‘lib qolmaydi. Agar “sababiya” ma’nosi beriladigan bo‘lsa, “qilib yurgan yaxshi ishlaringiz sababli Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘ldingiz, jannatga kiring” degan ma’no tushuniladi. Agar “badaliya” ma’nosi beriladigan bo‘lsa, “qilib yurgan yaxshi ishlaringiz badaliga Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘ldingiz, jannatga kiring” bo‘ladi.

Modomiki, barcha Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘lish bilangina jannatga kirar ekan, doimo U zotning rahmatidan umid uzmay amal qilib borish lozim. Ammo umidvor bo‘lish bilan xom xayol surishning orasini ajratib olish kerak. Xom xayol surish – biron ish qilmasdan faqatgina “shirin xayol” surishning o‘zi bo‘lsa, umidvor bo‘lishning o‘ziga yarasha bir qancha shartlari bor.

 

Umidvor bo‘lish va xom xayol surish orasidagi farqlar

Umidvor bo‘lish va xom xayol surish orasidagi farqlar haqida “Talxisu sharhi aqidatit Tahoviya” kitobida quyidagilar aytilgan:

“Kimki bir narsadan umidvor bo‘lsa, uning umidvorligi bir qancha ishlarning bo‘lishi zarurligini keltirib chiqaradi:

1. Umid qilgan narsasiga muhabbatli bo‘lishi;

2. Umid qilgan narsasiga erisholmay qolishdan qo‘rqishi;

3. Umid qilgan narsasiga erishish uchun imkoni boricha harakat qilishi.

Ushbularning birortasiga ham bog‘lanmasdan, umid qilish xom xayol surish bo‘ladi. Umidvorlik va xom xayol surish boshqa-boshqa narsalardir”[2].

Demak, kimki Alloh taolodan o‘zini jannatga tushirishini umid qilayotgan bo‘lsa, o‘sha umid qilgani jannatga muhabbatli bo‘lishi, uni doimo yodida saqlashi va unga olib boradigan yo‘llardan yurishi lozim.

Kimki Alloh taolodan o‘zini jannatga tushirishini umid qilayotgan bo‘lsa, o‘sha umid qilgani jannatga erisholmay qolishidan qo‘rqishi, undan ajratib qo‘yadigan narsalardan saqlanib yurishi lozim.

Kimki Alloh taolodan o‘zini jannatga tushirishini umid qilayotgan bo‘lsa, o‘sha umid qilgani jannatga erishishi uchun unga erishtiradigan barcha omillarni ishga solib imkoni boricha harakat qilishi lozim. Alloh muvaffaq qilsin.

 

Keyingi mavzular:
Ulug‘ hisob-kitob bo‘lishi bayoni.

 


[1] Nahl surasi, 32-oyat

[2] Muhammad Anvar Badaxshoniy. Talxiysu sharhi aqidatit-Tahoviy. – Karachi: “Zamzam babilsharz”, 1415h. – B. 130.