Saidakmal aka taqvoli, imon-e’tiqodi mustahkam kishi. U bir necha yillar davlat tashkilotlarining birida hisobchi bo‘lib ishladi. Ish jarayonida halollikni o‘z vijdon burchi deb bilib, birovlarning haqiga xiyonat qilmadi. Halolligi uchun ham ilk ishga kirgan joyida nafaqaga chiqquniga qadar ishladi. Umr yo‘ldoshi Oynisa opa ham mulohazali, og‘ir-bosiq ayol. Ikki oqil insonning o‘stirgan ikki qiz va bir o‘g‘il farzandlari ham ota-onalari singari taqvoli bo‘lib ulg‘aydilar. Ular farzandlariga doimo halollikdan, poklikdan saboq berdilar. Ayniqsa, ular dilbandlariga quyidagi o‘gitni qayta-qayta aytishni kanda qilishmasdi. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Odam farzandida hamma narsa qariydi, lekin hirs va orzu-havas qarimaydi”, dedilar» (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati). Sizlar esa, hamisha hirsni o‘ldirib, bo‘lar-bo‘lmas orzu-havasga qul bo‘lmanglar, deya uqtirishardi.
Oradan yillar o‘tdi. Ikki qizni o‘qitishib, hunarli qilib, turmushga uzatishdi. Nima ham bo‘ldi-yu, kichik qiz Ma’sumaning turmushi buzildi. U o‘g‘ilchasi Shahobiddin bilan ota uyga qaytib keldi. Akasi Saidikrom har kuni darsdan keliboq Shahobiddinni suyub erkalar, ko‘tarib olib ko‘chalarda o‘ynatib kelardi...
Saidikrom o‘qishini bitirgach, mutaxassisligi bo‘yicha ishga joylashdi. Ota-ona uni orzu-umidlar bilan uylantirishdi. Kelin bir farzandli bo‘lgunicha yugurib-yelib uy ishlarini qildi. Farzandi dunyoga kelganidan so‘ng kelinning ko‘ngliga nafs shaytonlari in qurdi: “Bu kichikkina hovlida mening bolam sig‘adimi yoki Ma’sumaniki? U ham bu hovliga ega chiqadimi?”
Kelin shu o‘ylar girdobida har xil bahonalar bilan uyda janjal chiqarar, tun bo‘yi eriga Ma’sumani, murg‘ak Shahobiddinni yomonlardi. Inson baribir xom sut emgan banda-da. Qulog‘iga tun bo‘yi shivirlangan bo‘htonlar o‘z kuchini ko‘rsatmay qo‘ymadi. Saidikrom ko‘ngli yarim singli bilan gaplashishni o‘ziga ep ko‘rmaydigan, gapirganda ham jerkib gapiradigan bo‘lib qoldi. Shahobiddin “tog‘ajon!” deb yugurib kelsa, quchoq ochish o‘rniga burilib ketadigan qiliq chiqardi. Saidakmal aka ham, Oynisa opa ham o‘g‘illariga har qancha nasihat qilishmasin, qulog‘iga olmadi. O‘g‘lining bu xatti-harakatlaridan ajablangan ota “Biz bola tarbiyasida qayerda adashdik? Qayerda xato qildik? O‘g‘lim nega tug‘ishgan singlisiga nisbatan bunchalik g‘arazlik qilyapti?”, deya o‘yga botdi.
Farzand tarbiyasiga bir tomonlama yondashmaslik kerak. Saidakmal aka va Oynisa opa bolalarini bir mo‘minda bo‘lishi kerak bo‘lgan fazilatlar bilan tarbiya qildi-yu, faqat bir tomonini unutishgandi. Ularni bir-biri bilan mehr-oqibatli, yaxshi kunida ham, yomon kunida ham bir-biriga yelka tutib berishi lozimligini uqtirishmagani oilaga fojeani boshlab keldi. Natijada oiladagi mojaro kun sayin avj ola boshladi. Ma’suma ota-onasiga bildirmay yig‘lar, uydan chiqib ketishga esa chorasiz edi. Hamkasbining zo‘rlovi natijasida qo‘shni viloyatdan kelib-ketib yuradigan bir tadbirkor yigit bilan tanishdi. Yigit ham imonli, diyonatli chiqdi. U Ma’sumaning oilada qiynalib yashayotganini eshitib, uni o‘z qaramog‘iga olishga, baxtli qilishga, farzandiga chin otalik qilishga ahd qildi.
Ha, Ma’suma bir yaxshi insonning ahdi bilan baxtini topib ketdi. Ota-onaning bag‘ri huvillab, Saidikrom va uning nafsga qul xotinini quvontirib olis-olislarga, ammo baxt qasriga ketdi... Saidikrom esa xotiniga qo‘shilib nafsga qul bo‘lgani, singlisiga, jiyaniga qilgan qo‘rs muomalasi uchun ota-onasi oldida, vijdoni oldida qanday javob berishni bilmay o‘ylovda qoldi. Bu to‘rt kunlik dunyoda mol-dunyoga hirs qo‘yish kishi yuzini shuvit qilishini u endi anglab yetgandi.
Zebo OMONOVA
Bir o‘tirib, yashab o‘tgan shuncha yillik hayotimizda boshdan kechirgan g‘am-g‘ussalarimiz haqida fikr yuritib ko‘rsak, qayg‘ular ikki xil ekanini ko‘ramiz:
Birinchisi – o‘sha paytda ko‘zimizga katta ko‘rinib, hatto yig‘lashimizga sabab bo‘lgan qayg‘ularimiz. Lekin vaqt o‘tishi bilan ular aslida oddiy narsa ekani, yig‘lashga arzimasligi ma’lum bo‘ladi. Ba’zan o‘sha kunlarni eslaganimizda kulgimiz kelib, «Shu arzimas narsa uchun ham siqilib, yig‘lab yurgan ekanmanmi? U paytlarda ancha yosh bo‘lgan ekanmiz-da», deb qo‘yamiz.
Ikkinchisi – haqiqatdan ham katta musibatlar. Ba’zilari hayotimizni zir titratgan. Bu qayg‘ular ham o‘tib ketadi, lekin o‘chmaydigan iz qoldirib ketadi. Bu izlar uzoq yillargacha qalbga og‘riq berib turaveradi. Bu qayg‘ular ba’zan to‘xtab, ba’zan harakatga kelib, yangilanib turadigan vulqonga o‘xshaydi. Bunday g‘am-qayg‘ularning yaxshi tarafi shundaki, ular hayotda ham, oxiratda ham yaxshiliklarning ko‘payishiga sabab bo‘ladi. Ular qalbimizda o‘chmas iz qoldirsa, har eslaganda ko‘zlarimizda yosh qalqisa, eng asosiysi – o‘shanda duoga qo‘l ochib, sabr bilan turib bera olsak, ko‘p-ko‘p yaxshiliklarga, ajr-savoblarga ega bo‘lamiz. G‘am-qayg‘u yangilanishi bilan yaxshiliklar ham yangilanib boraveradi.
G‘am-qayg‘usiz hayotni kutib yashayotgan qizga «Siz kutayotgan kun bu dunyoda hech qachon kelmaydi», deb aytish kerak.
Alloh taolo «Biz insonni mashaqqatda yaratdik», degan (Balad surasi, 4-oyat).
Bu hayot – g‘am-tashvishli, azob-uqubatli, mashaqqatli hayotdir. Mo‘min odam buni juda yaxshi tushunadi. Bu dunyoda qiynalsa, azob cheksa, oxiratda albatta xursand bo‘lishini biladi. Inson mukammal baxtni faqatgina oxiratda topadi. Shuning uchun ulug‘lardan biriga «Mo‘min qachon rohat topadi?» deb savol berishganda, «Ikkala oyog‘ini ham jannatga qo‘yganida», deb javob bergan ekan.
Allohning mehribonligini qarangki, oxirat haqida o‘ylab, unga tayyorgarlik ko‘rish hayotni go‘zal qiladi, qayg‘ularni kamaytirib, uning salbiy ta’sirini yengillatadi, qalbda rozilik va qanoatni ziyoda qiladi, dunyoda solih amallarni qilishga qo‘shimcha shijoat beradi, musibatga uchraganlarni bu g‘am-tashvishlar, azob-uqubatlar bir kun kelib, bu dunyoda bo‘lsin yoki oxiratda bo‘lsin, baribir yakun topishiga ishontiradi. Oxirat haqida o‘ylab, faqat solih amallar qilishga intilish insonni baxtli qiladi.
Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: «Kimning g‘ami oxirat bo‘lsa, Alloh uning qalbiga qanoat solib qo‘yadi, uni xotirjam qilib qo‘yadi, dunyoning o‘zi unga xor bo‘lib kelaveradi. Kimning g‘ami dunyo bo‘lsa, Alloh uning dardini faqirlik qilib qo‘yadi, parishon qilib qo‘yadi, vaholanki dunyodan unga faqat taqdir qilingan narsagina keladi».
Alloh taolo faqat oxirat g‘ami bilan yashaydigan (oxirat haqida ko‘p qayg‘uradigan, har bir amalini oxirati uchun qiladigan) qizning qalbini dunyoning matohlaridan behojat qilib qo‘yadi. Qarabsizki, bu qiz har qanday holatda ham o‘zini baxtli his qiladi, hayotidan rozi bo‘lib yashaydi. Xotirjamlikda, osoyishtalikda, qanoatda yashagani uchun istamasa ham qo‘liga mol-dunyo kirib kelaveradi. Zero, Alloh taolo oxirat g‘amida yashaydigan, shu bilan birga, hayotiy sabablarni ham qilish uchun harakatdan to‘xtamagan kishining rizqini kesmaydi, uni ne’matlariga ko‘mib tashlaydi.
Ammo Alloh taolo bor g‘am-tashvishi dunyo bo‘lgan qizni faqirlar qatorida qilib qo‘yadi. Bunday qiz mol-dunyoga ko‘milib yashasa ham, o‘zini faqir, bechora his qilaveradi. Natijada dardi yangilanaveradi, dardiga dard qo‘shilaveradi, fikrlari tarqoq bo‘lib, iztirobga tushadi. Afsuski, shuncha yelib-yugurgani bilan faqat dunyoning ne’matlariga erisha oladi, oxiratda nasibasi bo‘lmaydi.
Abdulloh Abdulmu’tiy, Huda Sa’id Bahlulning
“Qulog‘im senda qizim” kitobidan G‘iyosiddin Habibulloh,
Abdulhamid Umaraliyev tarjimasi.