Sayt test holatida ishlamoqda!
26 Dekabr, 2024   |   25 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:22
Quyosh
07:48
Peshin
12:29
Asr
15:19
Shom
17:03
Xufton
18:23
Bismillah
26 Dekabr, 2024, 25 Jumadul soni, 1446

Ramazon hayitini belgilash masalasi

25.06.2017   93066   5 min.
Ramazon hayitini belgilash masalasi

Har yili Ramazon oyi boshlanishi va hayit kunini aniqlashda, O‘zbekiston ulamolari islom dini ko‘rsatmalari va Astranomiya instituti ma’lumotlariga tayanishadi. Mana shunday manbalarga asoslanib, diniy idora ulamolari obdon o‘ylab, keyin bir qaror qabul qiladi. Lekin, ayrim kishilar ulamolarimiz qaroriga itoat etmay, “bugun falon arab yurtida yoki falon qo‘shni mamlakatda hayit ekan”, deb ro‘zasini ochganlar ham uchramoqda. Ammo, bunday ish tutishdan dinimiz qattiq qaytaradi.

Ma’lumki, Islomda sanalar qamariy oy bilan hisoblanib, ularning boshlanishi yangi oy hilolini ko‘rinishi bilan belgilanadi. O‘zbekistonda Ramazon hayitining birinchi kunini belgilashda Astronomiya institutining hilol – yangi oyni ko‘rish haqidagi ma’lumoti va O‘zbekiston musulmonlari idorasi ulamolari xulosasi asos qilib olindi. Astranomiya institutining bergan ma’lumotiga ko‘ra, joriy yilda O‘zbekistonda hilolning ko‘rinishi 25  iyun yakshanba kuni Quyosh botgandan so‘ng, kechqurun kuzatilishi qayd etiladi. Shunga ko‘ra, O‘zbekiston musumonlari idorasi ulamolari tomonidan 26 iyun dushanba kuni hayitning birinchi kuni deb e’lon qilindi.

Bunday to‘xtamga kelinishi Islom ta’limotiga muvofiq, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning: “Yangi oyni ko‘rib ro‘za tutinglar va yangi oyni ko‘rib hayit qilinglar”, degan hadisi shariflariga to‘la mos keladi. Shuningdek, Islom fiqhi akademiyasining “Boshqa mamlakatlarda oyning ko‘rinishidan qat’iy nazar, dunyoning qaysi bir mamlakatida yangi oy hiloli oddiy ko‘z bilan yoki astronomik jihozlar orqali ko‘rilgan bo‘lsa, unga amal qilishlari zarur deb hisoblansin”, degan qaroriga ham hamohangdir.

Ramazon oyining yurtimizda to‘liq 30 kun davom etishi azaliy milliy  va diniy qadriyatlarimiz hamda urf-odatlarimizga mos va hamohang hisoblanadi. Ramazon oyining to‘liq 30 kun bo‘lishi haqida muhaddislardan Abu Dovud va Nasoiyning sahoba Huzayfadan qilgan rivoyatlarida Payg‘ambar (sallollohu alayhi va sallam) quyidagicha marhamat qilganlar: “Ramazon oyidan oldin tutmanglar, yangi oyni (Ramazon hilolini) ko‘ringlar. Ramazon kunlari sanog‘ini to‘ldiringlar!”.

Mashhur muhaddislardan Imom Ahmad, Imom Muslim va Imom Termiziylarning Payg‘ambar  (sallollohu alayhi va sallam)ning izdoshi, yetuk  fiqh olimi Ibn Abbosdan keltirgan rivoyatiga ko‘ra: “Ramazon oyi o‘ttizga to‘ldiriladi va yangi Shavvol oyi boshlanadi”, deb ta’kidlangan.

Yuqoridagi asosli dalillar va ish boshilarning qaroriga amal qilish har bir ummat uchun vojib bo‘ladi. Hech qaysi bir shariat ko‘rsatmalarida ro‘zaning boshlanish kuni yoki Ramazon hayitining birinchi kunini aniqlashda muayyan bir arab yoki boshqa davlatga taqlid qilinsin, degan ko‘rsatma yo‘q.

Yana bir masala, bu yil mamlakatimizda O‘zbekiston musulmonlari idorasi qoshida tuzilgan Shavvol oyi hilolini kuzatish, ya’ni Ramazon hayitining birinchi kunini aniqlash bo‘yicha hay’at tuzilib, 2017 yil 24 iyun kuni Respublikamizning Andijon, Buxoro, Navoiy, Samarqand, Sirdaryo, Surxondaryo, Farg‘ona, Xorazm, Qashqadaryo viloyatlari hamda Toshkent shahri va Qoraqalpog‘iston Respublikasida Shavvol oyining hiloli chiqishini kuzatish bo‘yicha maxsus hay’at ish olib bordi. Hay’at a’zolari Toshkent shahrida kechki soat 19:30 dan soat 20:30 gacha, hududlarda namoz vaqtidagi oraliq tafovutni inobatga olgan holda bir soat davomida hilolni kuzatishgan. Hay’at a’zolarining yakdil xulosalariga ko‘ra, yangi hilol ko‘rinmagan.

 Demak, ibodat masalalarida ehtiyot bo‘lish kerak. Falon yurtda bugun hayit ekan, deb og‘izni ochib yuborish mumkin emas. Zero, Ramazon ro‘zasining boshlanishi ham, tugashi ham muftiy e’lon qilishi bilan aniq bo‘ladi.

Agar bir musulmon yurtda yangi oy chiqishini aniqlashga mas’ul idora ro‘za tutish yoki ro‘zani ochish bo‘yicha qaror chiqarsa, o‘sha yurt musulmonlari bunga itoat qilishlari, bo‘ysunishlari shart. Chunki bu hukm “Har bir yurt ahli o‘zlari yangi oyni ko‘radilar”, degan qarashga asoslangan bo‘ladi (“Hidoya”, “Olamgiriya” kitoblari asosida).

Shayx Yusuf Qarazoviy aytadi: “... Bir yurt yoki bir shahar fuqarolarining bir-biridan ajralib, bir guruhi bugun Ramazon deb ro‘za tutishi, boshqasi uni Sha’bondan deb tutmasligi, oy oxirida esa, bir guruhi ro‘za tutib, bir guruhi hayit qilishi qabul qilinmaydigan bir holatdir”.

Xulosa shuki, har bir yurt ahli ulamolari yangi oyni ko‘rishga harakat qilishlari va fuqarolar shunga amal qilishlari kerak. Demak, ayrim mamlakatlarning Ramazon hayitini boshlashi bizning hayitni boshlash kunidan farq qilishi mumkin.

Shuning uchun mo‘min-musulmonlarimizni yuqorida bayon qilinganlarni chuqur anglab, boshqalarga taqlid qilib, xatoga yo‘l qo‘ymasliklariga chaqiramiz.

O‘zbekiston musulmonlari idorasi

Fatvo hay’ati

 

 

 

 

 

Ramazon
Boshqa maqolalar
Maqolalar

10 mingta masaladan bittasiga dalil bor

26.12.2024   957   6 min.
10 mingta masaladan bittasiga dalil bor

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Ayting-chi, Qur’onda nechta hukmiy oyat bor? Eng uzog‘i 500 ta hukmiy oyat bor. Hukmga doir nechta hadis bor? Ba’zi ulamolar 500 ta deyishgan, ba’zilari 700, 1000, 1500, 2000, 3000 gacha deyishgan. Men faqat hukmga doir hadislarni aytyapman. Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan vorid bo‘lgan sahih hadislar nechta? 8 mingtadan 12 mingtagacha deyilgan. Umuman olsak, sunnat zaxirasida nechta ahkom hadislari bor? Yuqorida aytganimizdek, 500, 1000, 2000, 3000...

Qur’ondagi hukmga oid oyatlar bilan qo‘shganda, 5000 ta deylik. Lekin hayotda millionlab, o‘n millionlab masalalar bor-ku. Shulardan taxminan 5000 tasiga Qur’on va Sunnatdan dalil toparmiz. Lekin qolgan millionlab masalalarga-chi? Shaxsiy masalalaru, muomalot bobini qo‘yib turaylik, namozning o‘zini olsak, undagi holatlarning mayda tafsilotlariga bu 5000 taning ichidan dalilni topa olmasak-chi? Ikki yo‘ldan birini tanlash kerak bo‘lyapti. Agar Qur’on va Sunnatning zohiriga cheklanib qolsam, Qur’ondagi «U har bir narsani bayon qiluvchidir» degan oyatni yolg‘onga chiqarishimga to‘g‘ri kelib qoladi. Alloh asrasin, hatto namozdagi hamma holatlarni to‘liq bayon qilib bera olmasa, qanday qilib har bir narsani bayon qiluvchi bo‘la oladi?! Agar faqat Qur’on va Sunnatning o‘zi bilangina cheklansam, go‘yoki dinsizlikka chaqirayotgan bo‘lib qolar ekanman, chunki hayotning hamma jabhalariga hukm topib bera olmay qolaman. Vaholanki, Alloh taolo: «Bu kun diningizni mukammal qilib berdim», deyapti. Demak, bu din mukammal bo‘lishi kerak. Lekin Qur’on va Sunnatda kiyim-kechak, samolyot, avtomobil, shirkatlar va boshqa minglab ijtimoiy masalalarga tegishli ochiq hukm topa olmayman, chunki men dalillarni shu ikki manbaga, ulardagi muayyan adadga cheklab qo‘ygan bo‘laman.

Mana shuning uchun din dushmanlari dinni yo‘q qilish, uni amaldan chiqarib yuborishni da’vo qilishyapti. Tashaddud va tahallul yo‘nalishlari mana shunga chaqirishyapti, ya’ni Islomni dalillarning zohiri bilan cheklab qo‘yishga harakat qilishyapti. Xo‘sh, unda nima bo‘ladi? Odamlar muomalotda (ya’ni o‘zaro oldi-berdi, oilaviy masalalar, da’volashuv ishlari, meros borasida), umuman olganda, yurish-turishda dindan uzoqlashib ketadi. Dalillarning faqat zohiriga amal qilaman desa, hayotning juda oz jabhalaridagina Islomga amal qila oladi.

U holda qolgan amallarning hukmi nima bo‘ladi? Ularni qayerdan olamiz? Alloh taolo bu savolga: «Bilmasangiz, zikr ahlidan so‘rang», deb javob berdi. Demak, bundan boshqa hukmlar ijtihod, istinbot, ya’ni dalildan hukm chiqarish orqali olinadi. Mana shu yo‘l, ya’ni ijtihod qilish sahihligiga cheksiz dalillar bor.

Demak, yana mavzuimizga qaytsak. Har bir masalaga dalil kerak, lekin «Dalil – faqat Qur’on va Sunnatning o‘zi» desak, qiyin ahvolda qolamiz. Qur’on va Sunnatda ochiq dalili bor masalalar barcha masalaning hukmini olishga yetarli emas. Shuning uchun bu noto‘g‘ri yo‘ldir, chunki masalalar shu qadar ko‘pki, «O‘n mingta masaladan bittasiga ochiq-oydin dalil bor», desak ham, mubolag‘a qilmagan bo‘lamiz. O‘n mingta masaladan bittasiga! E’tibor bering, dalili Qur’on va Sunnatda bor bo‘lgan masalalar o‘n mingta masaladan bittasiga to‘g‘ri keladi.

Shuning uchun biz «Har bir fiqhiy masalaning dalili bor» deganda, umumiy dalillarni, qiyos va qoidalarni ham tushunamiz. Dalilsiz biron masala yo‘q, degani mana shudir. Masalani tor olib, «Dalil - faqat Qur’on va Sunnat» desak, o‘n mingta masaladan bittasiga dalil topa olar ekanmiz. Shu e’tibordan, agar mendan o‘sha o‘n mingta masaladan bittasining hukmini talab qilib, qolgan barcha masalani inkor qilsangiz, Islomni bekor qilgan bo‘lasiz. Tashaddud yo‘nalishiga chaqiradiganlar shunday qilishyapti.

Biz ular haqida hazil qilib, bunday deymiz: «Ularning oltmishta masalasi bor, Islom shu oltmishta masaladan iborat, tamom. Qolgan jabhalar Islom emas. Ular uchun Islom nima? Faqatgina shanba kuni ro‘za tutib bo‘lmaydi, yigirma rakat namoz yo‘q, kalta ishton kiyish kerak, soqol va shunga o‘xshagan sanoqli gaplarni aylantiraverishadi».

Lekin muomalot masalasi, shaxsiy holatlar haqidagi masalalar, davlat ishlari haqida gaplashaylik, desangiz, hech narsa bilishmaydi, chunki ular Islomni o‘n mingta, balki millionta masaladan bittaginasi bilan cheklab qo‘yishdi. Yomon xulqlar, takabburlik, tasarrufotlar, musulmonlarni o‘ldirish, harom ishlarni halol sanash va boshqa mavzular bilan ularning ishi yo‘q. «Men faqat dalilga ergashaman», deyishadi. Qanday dalilga? Sen gumon bilan da’vo qilyapsan. Sen bu ishing bilan shariatni to‘xtatishga, uni bekor qilishga da’vat qilyapsan. Sen har bir masalaga ochiq-oydin dalil talab qilsang, bu narsa zohiran yaxshi ishdek ko‘rinaveradi, lekin aslida bu dinni, uning hukmlarini yemirish bo‘ladi, shariatning ahkomlarini bekor qilish bo‘ladi.

Har bir masalaga dalil topasiz, lekin o‘sha dalil Qur’on va Sunnatdan kelib chiqqan qoidalardan bo‘ladi. Yuqorida ham aytdik, hanafiy mazhabi qoidalar majmuasidir, Qur’on va Sunnatdan xulosa qilib olingan qoidalar to‘plamidir. Qur’on va Sunnat asosida qoidalar ishlab chiqilgan, ana shu qoidalardan esa fiqhiy masalalar kelib chiqqan. Demak, bizning dalilimiz ham Qur’on va Sunnatdan olingan, lekin o‘rtadagi ma’lum vosita orqali olingan. Hukm qoidadan olingan, qoida esa Qur’on va Sunnatdan olingan. Bundan boshqacha bo‘lishi mumkin ham emas. Har bir hukmning dalili borligi mana shudir. Istisnosiz, millionta fiqhiy masala bo‘lsa ham, mana shu yo‘l bilan uning dalilini topaverasiz. Lekin Qur’on va Sunnatdan ochiq-oydin dalil qidirsangiz, o‘n mingta masaladan bittasiga dalil topasiz, xolos.

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan

Maqolalar