O`zbekiston musulmonlari idorasi

Qaysi vitaminlar yetishmayotganini aniqlash yo‘llari

07.06.2017 53399 7 min.

Inson organizmida zaiflik, terining quruqligi va tirnoqlarning sinuvchanligi foydali moddalar yetishmayotganidan darak beradi. Bunda kishi organizmiga qanday vitaminlar yetishmayotganini aniqlash yo‘llari ustida to‘xtalmoqchimiz. Organizmda qanday vitaminlar yetishmayotganini aniqlash uchun kishi o‘z tanasi tashqi ko‘rinishiga – sochlari, terisi va tirnoqlari holatiga e’tibor berishi lozim, ular inson sog‘lig‘i haqida aniq ma’lumot beradi.

1. Agar biron a’zoyingizni qattiq narsaga yengil urib olganda, ko‘karish paydo bo‘lsa, va u uzoq vaqt tuzalmayotgan bo‘lsa, organizmda S, K va R vitaminlari yetishmayotganidan darak beradi.

Bu vitaminlar: sitrus mevalarida, rangli karamda, ko‘k qalampirda, turli mevalarda va pomidorlarda mavjud.

2. Tez-tez bosh aylanishi, quloq shang‘illashi V3 va Ye vitaminlari, kaliy va magniy moddalari yetishmasligidan xabar beradi. Bu vitaminlar iste’mol qilinganda faolligi S vitamini bilan qo‘shilsa, ta’siri yanada kuchayadi.

Bunday holatda yong‘oq, turli bargli (lavlagi, sabzi kabi) sabzavotlar, yashil no‘xot, tuxum, sitrus mevalari, banan va kungaboqar pistasi kabi nozi-ne’matlar iste’mol qilish tavsiya etiladi.

3. Ko‘zlar qizarishi, ularning quruqshashi va achishishi, qorong‘iga moslashishning qiyin kechishi A va V2 vitaminlari yetishmovchiligidan xabar beradi. V2 vitamini yog‘-moy mahsulotlari bilan o‘zlashtiriladi.

Bunda sabzi, zaytun yog‘i, jigar, baliq, tuxum, sariyog‘, yashil sabzavot, salat, sut va pishloq iste’mol qilish tavsiya etiladi.

U yoki bu vitamin nima uchun xizmat qilishi, ular qaysi ne’matlarda bo‘lishi va inson salomatligining qaysi jihatlari uchun javob berishi haqida nimalarni bilish zarur? Quyida shu haqda suhbat yuritmoqchimiz.

Vitaminlar haqida nimalarni bilish lozim

Inson hayotida vitamin (darmondori)lar muhim rol o‘ynaydi. Ular inson salomatligining umumiy holatiga, teri, soch va tirnoqlarning sog‘lom va ko‘rkamligiga, ichki a’zolar faoliyatining me’yorda ishlab turishiga, immunitet me’yorida bo‘lishiga va boshqa holatlarga javob beradilar.

S vitamini terining ko‘rkam va silliqligini, mustahkam immunitetni, yaxshi kayfiyatni, soch va tishlar salomat bo‘lishini ta’minlaydi.

Bu vitamin ukropda, sitrus mevalarida, na’matakda, chakanda moyi (oblepixa)da, qizil rangli mevalarda, rangli karamda, yashil no‘xotda, fasolda, turpda va kivida mavjud.

Bu nozi-ne’matlar pishirish jarayonida foydali xususiyatlarini yo‘qotadi.

Bir sutkada inson organizmi uchun zarur bo‘lgan me’yori 70 mg/ yoki 1-2 ta apelsin iste’mol qilish kifoya.

V6 vitamini organizm yoshligini, asab tizimi mustahkamligini, qon tomirlari sog‘lom bo‘lishini ta’minlaydi.

Bu vitamin boshoqli o‘simliklarda, bug‘doyning yangi undirilgan nihollarida, ko‘k salatda, karamda, bananda, yong‘oqda, bug‘doy kepagida, losos balig‘ida va go‘shtda mavjud.

Yorug‘likning davomli tushishida o‘z ta’sir kuchini yo‘qotadi. Bir sutkada inson organizmi uchun zarur bo‘lgan me’yori: 1,6-2 mg/ yoki 300 gram mol go‘shti iste’mol qilish yetarli bo‘ladi.

K vitamini jarohatlarning tez bitishini, qon sifati va uning ivuvchanligining me’yorda bo‘lishini ta’minlaydi.

Bu vitamin ismaloqda, qichitqi o‘tda, na’matakda, turli xil karamlarda, sabzida, pomidorda, qulupnayda va ko‘k choyda mavjud.

Vitamin uzoq muddat oftob ta’siri yoki olovda pishirilishida yaroqsiz holga keladi.

Bir sutkada inson organizmi uchun zarur bo‘lgan me’yori 2 osh qoshiq petrushka iste’mol qilish yetarli bo‘ladi.

D vitamini umumiy salomatlik va suyaklar mustahkamligini, qonning me’yorda ivuvchanligini, shamollashdan himoyalanishni, zaharli moddalarning organizmdan chiqib ketishini, yaxshi kayfiyatni, yurak qon tomirlar salomatligini ta’minlaydi.

Bu vitamin: pishloqda, sariyog‘da, tvorogda, tuxumning sarig‘ida, baliqda, dengiz mahsulotlarida, kartoshkada, o‘simlik yog‘ida, mol go‘shtida mavjud, shuningdek, organizmdan quyosh nuri ta’sirida ajralib chiqadi.

Bu vitamin olovda pishirilishida va ishqor ta’sirida yaroqsiz holga keladi.

Bir sutkada inson organizmi uchun zarur bo‘lgan me’yori: 2-5 mg/ yoki 2 ta tuxum iste’mol qilish yetarli bo‘ladi.

Vitamin V2 hujayralar yangilanishi va mushaklarning me’yorda ishlashini ta’minlaydi..

Bu vitamin: sutda, bodomda, qo‘y go‘shtida, tuxumda, qo‘ziqorinda, grechkada, tvorogda, xamirturushda va go‘shtda ko‘proq uchraydi.

Yorug‘likning uzoq vaqt ta’siri ostida bu vitamin yaroqsiz holga keladi.

Bir sutkada inson organizmi uchun zarur bo‘lgan me’yori: 1,3-3 mg2-5 mg/yoki 2 ta tuxum iste’mol qilish kifoya qiladi.

Shuningdek, qorakesak qo‘y go‘shti yoki tuxumdan biroz iste’mol qilish yetarlidir.

V 12 vitamini mye’yordagi tana vazni, mustahkam immunitet, sog‘lom xotira va shuningdek, ichaklar tizimi sog‘lom bo‘lishini ta’minlaydi.

Bu vitamin salatda, turli baliq mahsulotlarida, sutda, pishloqda, tuxum sarig‘ida ko‘proq uchraydi.

Yorug‘likning davomli va o‘tkir ta’sirida, davomli muddat isitilishida yaroqsiz holga keladi.

Bir sutkada me’yori: 2-5 mg yoki 100 g losos balig‘idan iste’mol qilish lozim.

V15 vitamini mustahkam xotira, yaxshi kayfiyat, kasallikdan so‘ng salomatlikning tezda tiklanishi, qon tomirlari salomatligi, yurak faoliyatining me’yorda bo‘lishini ta’minlaydi.

Bu vitamin go‘shtda, parranda go‘shtida, tuxum sarig‘ida, sut mahsulotlarida, baliq ikrasida, yong‘oqda, xamirturushda, sulida, grechkada va guruchda uchraydi.

Qayta muzlatilganida va muzlatilgach, eritilganida yaroqsiz holatga keladi.

Bir sutkalik me’yori 5 mg yoki qo‘y jigaridan 100 g iste’mol qilish lozim.

Ye vitamini organizm yoshligini saqlashni, reproduktiv (nasl qoldirish) tizim faoliyatini, kayfiyatning yaxshi bo‘lishini, tashqi salbiy ta’sirlardan himoya qilinishini ta’minlaydi.

Bu vitamin go‘shtda, kungaboqar, jo‘xori, qovoq, zaytun yog‘larida, sariyog‘da, yong‘oqda, sut mahsulotlarida va jigarda mavjud.

Yaroqsiz holga kelishi: uzoq muddat saqlanishida.

Bir sutkalik me’yori 30-50 mg/ 1 osh qoshig‘idagi oqlanmagan yog‘ iste’mol qilish yetarli bo‘ladi.

A vitamini tyerining ko‘rkamligi va yoshligini, soch go‘zalligini, tirnoqlar salomatligini, ko‘rish quvvatining kuchliligini, suyaklar baquvvatligini, reproduktiv (nasl qoldirish) tizim faoliyatini, yaxshi kayfiyat va tashqi ta’sirlardan himoyalanishni ta’minlaydi.

Bu vitamin sabzida, sitrus mevalarida, pishloqning qattiq navlarida, tvorogda, sutda, tuxumda, baliqda, jigarda va petrushkada uchraydi.

Yuqori harorat ta’sirida va uzoq muddat saqlanishida yaroqsiz holatga keladi.

Sutkalik me’yori: 0,4-1 mg; yoki mol jigaridan bir necha bo‘lak iste’mol qilish kifoya qiladi..

Jaloliddin Nuriddinov tayyorladi

7 iyun 2017 yil

Tabobat

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Tabiat ham Sizni halok etmasin

20.06.2025 8569 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Tong sahar to‘rt muchamizning sog‘, oilamiz tinch, tashqarida hech qanday xavfning xatarisiz uyg‘onish biz har doim ham e’tibor beravermaydiganimiz, shukrini ado etishni esimizdan chiqaradiganimiz ne’matlar sirasiga kiradi. Go‘yo asli shunday bo‘lishi kerakdek yashayveramiz. Yana bir tur ne’matlar borki, bizning e’tiborimizdan chetda. Bularga suv, havo kabi biz qadrlamaydigan, lekin bular bo‘lmasa, bir soat ham yashay olmaydigan ehtiyojlarimiz kiradi.

Bu ne’matlarning shukrini ado etmaslik, ya’ni qadriga yetmaslik oqibati nimalarga olib kelishi bugungi kunda namoyon bo‘lyapti. Pala-partish foydalanish sabab Orol dengizining qurishi nafaqat mintaqamizning, balki butun dunyoning muammosiga aylanib ulgurganiga ancha bo‘ldi. Biz uchun tekinga berib qo‘yilgan bu bebaho ne’matni qadrlamaslik orqasidan bugun insoniyat jiddiy muammolar qarshisida turibdi. Alloh taolo O‘zining kalomida berilgan ne’matlarni qadrlashni ta’kidlab, «Yeb-ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Chunki U Zot isrof qiluvchilarni sevmas» (A’rof surasi, 31-oyat), deb buyurdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tahorat qilayotgan buyuk sahobalardan biri Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhuning suvni ko‘proq ishlatayotganini ko‘rdilar va unga: «Hoy Sa’d! Bu qanday isrofgarchilik?!» dedilar. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli! Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?» dedi. U Allohning ibodati uchun tahorat qilayotganda suvni sal ko‘proq ishlatish isrof sanalmasa kerak, deb o‘ylagan ekan. Shunda u zot alayhissalom: «Ha, hatto oqib turgan daryoning yoqasida bo‘lsang ham», dedilar.

Biz esa «Suv – tekin» degan tushuncha bilan bir paytlar shaharlarimiz, qishloqlarimiz, mahallalarimizda zilol suvga to‘lib oqqan ariq-anhorlarni quritdik. Borlarini chiqindixonaga aylantirdik. Oqibatda ilgari odamlar bemalol ichavergan ariq suvlari hozir hatto qo‘l yuvishga ham o‘ylanib qolinadigan holga keldi.

Yaqin-yaqingacha poytaxtning shimoli-sharq tomonidan ko‘rinib, bahri dilingizni ochgan, xush kayfiyat bag‘ishlagan purviqor tog‘lar bugun ko‘rinmay qolganiga odamlar endi-endi ahamiyat bera boshlashdi. Daraxtlarning kamayishi, avtoulovlarning ko‘payishi, mavjud yashil hududlar qisqarib, o‘rniga rejasiz qurib tashlanayotgan uy-joy ekologiyaga, ona tabiatga ta’sir qilmay qolmadi. Qalin changli parda ortiga yashiringan tog‘lar xuddi bizni yordamga chaqirayotgan, vaqtida chora ko‘rilmasa, og‘ir oqibatlar yuzaga kelishidan ogohlantirayotgandek go‘yo.

Va achinarlisi bu og‘ir oqibatlar o‘zini ko‘rsata boshladi. 60 yillik tajribaga ega IQAir tashkiloti tomonidan tayyorlangan oxirgi yillik hisobotda qayd etilishicha, havoning ifloslanishi oqibatida bir yilda dunyo bo‘yicha 7 million aholi hayotdan bevaqt ko‘z yummoqda, milliardlab inson nafas yo‘llari kasalliklari hamda boshqa og‘ir dardlarga yo‘liqmoqda. IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yil yakunlari bo‘yicha tuzilgan reytingga muvofiq, O‘zbekiston 134 davlat orasida 23-o‘rinni band etib turganini juda achinarli. Ro‘yxatdagi havosi eng iflos uchlikni Bangladesh, Pokiston va Hindiston egallagan (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).

Surunkali respirator kasalliklarining dunyo bo‘ylab tarqalishi va bu jarayonlarning asoratlarini o‘rgangan bir guruh britaniyalik olimlar inson o‘limiga sabab bo‘layotgan beshta asosiy omillardan biri nafas olish tizimi kasalliklar ekanini ma’lum qilishdi. Tibbiyot sohasiga oid yangiliklarni yoritadigan «The Lancet» nashri e’lon qilgan maqolada 1990–2019 yillarda nafas yo‘llari kasalliklarining tarqalishi 39,8 foizga, ushbu dardlardan vafot etganlar soni esa 28,5 foizga oshgani aytilgan. Bronxial astma eng ko‘p tarqalayotgan surunkali respirator kasallik sifatida qayd etilgan bo‘lib, nafas yo‘llarining kasallanishi, birinchi navbatda, chekish illati, shuningdek, havoning ifloslanishi hamda sanoat ishlab chiqarishining turli xildagi salbiy oqibatlari sabab yuzaga kelmoqda.

Yurtimizdagi maktablarning birida atrof-muhitni asrab-avaylash hamda boshqa ijtimoiy muammolarni bartaraf etish, ularning oldini olishga bag‘ishlangan tadbirda bir o‘quvchi yigit Ona Yerning odamlarga qilgan murojaatini o‘qib bergan edi. Siz ham bu murojaatga bir e’tibor berib ko‘ring-a:

«Ey odamzod, nimalar qilib qo‘yding, nimalar qilyapsan! To‘xta! Bo‘ldi! Yetar endi. Daraxtlarni kesib, qancha o‘rmonlarni yo‘q qilding, havoni, suvni bulg‘atding. Ko‘lu daryolarni quritding. Juda qizib ketdim. Yaratilganimdan beri bunaqa qizimaganman. Hammayog‘imni yondirib, ilma-teshik qilib tashlading-ku! Yana nima istaysan, odamzot?! Shaharlarda tuproq qolmadi! Hammayoqni toshdek beton bilan qoplab tashlading. Mening sabrim cheksiz emas. Zaxiralarim ham tugab boryapti. Meni asramasang, ertaga o‘zing qiynalasan. O‘zingni bos. To‘xta. Atrofga qara! Aql bilan ish tutib, menga ozgina yordam berib yuborsang, u yog‘iga o‘zimni o‘zim tiklab olaman. Yaxshiyam Alloh menga o‘zimni o‘zim sovutish qobiliyatini bergan. Lekin vaziyat shu zaylda davom etaversa, ya’ni tabiat shu tarzda ifloslantirilaversa, tiklanish qobiliyatim ham ish bermay qo‘yishi mumkin. Avvalgi holga qaytishi dargumonu, lekin vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkin. Yaxshi insonlar hali bor bu dunyoda. Hammangiz birlashsangiz, qo‘lingizdan ko‘p narsa keladi, Xudo xohlasa».

O‘smir yigitning bu murojaati har birimizga ko‘zingizni oching, vaqt borida imkoniyatlarni ishga soling, deyayotgandek go‘yo...

Alloh hech bir narsani bekor yaratmagan. Har bir o‘simlikning, har bir jonivorning vazifasi bor. Shuningdek, ularning mavjudligi, yashashi bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bu zanjirni uzish mumkin emas. Bordiyu hayvonot yoki nabotot olamining bir vakili yo‘q qilinsa, buning oqibati qachondir baribir sezilishi aniq.

Achchiq haqiqat shuki, bor tabiatdagi, ya’ni atrof-muhitdagi ko‘pgina resurslar yo‘qotib bo‘lingan. Ammo o‘sha narsalarning ko‘pini tiklash, qaytarish mumkin. O‘z navbatida, borini saqlab qolish ham juda muhim. Shunday ekan, Alloh bergan buyuk ne’matlar – suv, tuproq, havo, o‘simliklaru jonivorlarga bo‘lgan munosabatimizni o‘zgartiraylik, azizlar. Zero, bizdan keyingi avlod ham ozod va obod yurtda yashashga haqli.

«Hilol» jurnali 8(65)-sonidan