Sayt test holatida ishlamoqda!
25 Iyul, 2025   |   30 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:35
Quyosh
05:12
Peshin
12:35
Asr
17:36
Shom
19:51
Xufton
21:20
Bismillah
25 Iyul, 2025, 30 Muharram, 1447

Ro‘zador ayollarga xos hukmlar

02.06.2017   37514   4 min.
Ro‘zador ayollarga xos hukmlar

Ro‘zaning farzi ayn ekaniga Baqara surasining 183-oyati dalil bo‘ladi: “Ey iymon keltirganlar! Sizlardan avvalgilarga farz qilinganidek, sizlarga ham ro‘za farz qilindi. Shoyadki, taqvodor bo‘lsalaringiz. Sanoqli kunlar...”

Ushbu oyatdan ro‘za tutish har bir imon keltirgan erkak va ayolga farzligi ma’lum bo‘lmoqda. Demak, ayollar ham ro‘za tutar ekanlar, ramazon va unga oid ayrim xukmlarni bilib borishlari lozim:

  • Ro‘zador ayol labiga bo‘yoq surtsa, lab tashqi a’zo hisoblangani sabab ro‘zasi ochilmaydi.[1]
  • Ramazon kunlarida subhi sodiqdan keyin hayz va nifosi to‘xtagan ayol kunning qolgan qismida o‘zini yeb-ichishdan to‘xtatib, ro‘zadorga o‘xshab turishi mustahab sanaladi.
  • Hayz, nifos ko‘rgan ayol ro‘za tutishi, yolg‘iz qolganida ham ro‘zador kabi yeb-ichishdan o‘zini to‘xtatib turishi harom sanaladi. Odamlar orasida esa o‘zini yeb-ichishdan tiyib, ro‘zadorga o‘xshatib turishi ramazonga hurmat va hayo sanaladi.
  • Subhi sodiqdan keyin hayz qoni to‘xtash ehtimoli bor bo‘lgan ayol saharlik qilib ro‘zani niyat qilishi mumkin bo‘lmaydi. Ayol kishining ro‘zasi ro‘za bo‘lishi uchun subhi sodiqdan avval hayzdan pok bo‘lishi lozim.

Ro‘zaning ado bo‘lishining shartlaridan biri: hayz va nifosdan pok bo‘lishdir. Zero, ulardan pok bo‘lish sahobai kiromlarning ijmosi bilan ro‘zaning adosi to‘g‘ri bo‘lishi uchun shartdir.[2]

  • Subhi sodiqdan avval hayz qoni to‘xtagan ayol: agar hayz qoni subhi sodiqqacha g‘usl qilsa bo‘ladigan miqdor vaqtda to‘xtasa, garchi g‘usl qilmasa-da ro‘za tutishi lozim bo‘ladi. Hayz qoni subhi sodiqqacha g‘usl qilsa ulgurmaydigan miqdor vaqtda to‘xtasa, ro‘za tutishi lozim bo‘lmaydi.
  • Ramazon oyida subhi sodiqqacha g‘usl qilib olsa bo‘ladigan vaqtda ayolning hayz qoni to‘xtasa o‘sha kunning ro‘zasini tutishi lozim bo‘ladi.[3]
  • Ayol kishi ro‘zador holatida ginekolog tekshiruvidan o‘tsa, bu holatdagi ayol hukmi shuki: uning jinsiy a’zosiga namlangan holdagi biror narsa kirishi bilan ro‘zasi ochiladi.

Ro‘zador ayol old yoki ort jinsiy a’zosiga barmog‘ini kirgizishi bilan ro‘zasi ochilmaydi, ho‘l barmog‘ini kirgizishi bilan esa ro‘zasi ochiladi. Shuningdek, quruq barmog‘ining hammasini yoki ba’zi qismini kirgizib, tashqariga chiqarib so‘ng yana qayta kirgizishi bilan ham ro‘za ochiladi. Agar old jinsiy a’zosiga quruq paxta yoki shu kabi vositalarni kirgizsa va uning bir uchi tashqarida qolsa ro‘zasi ochilmaydi. Butunlay ichkariga kirgizib yuborsa, ro‘zasi ochiladi.[4]

  • Ayol kishi qomati barobaricha suvni kechib o‘tishi natijasida: odatiy yo‘llardan ichkariga suv kirgani aniq bo‘lmasa, ro‘zasi ochilmaydi agar suv kirganligi aniq bo‘lsa ro‘zasi ochiladi.
  • Ayol kishi ro‘zadorligida kasalligi tufayli jinsiy a’zosiga biror narsa kirgizib olsa ichkariga narsa kirgani bois ro‘zasi ochiladi. Agar subhi sodiqdan avval yoki iftorlikdan keyin jinsiy a’zosiga davolanish maqsadida biror narsa qo‘ysa va bu bilan ro‘zador holatida ham yursa ro‘zasi ochilmaydi. Orqa a’zosiga kirgizilgan davoning ham hukmi shunday.
  • Kasal, hayz va nifos ko‘rgan ayollar kabi uzrli kishilar uzrlari ketgandan keyin vafot etsalar, sog‘ayganidan so‘ng yoki hayz va nifosi to‘xtaganidan so‘ng necha kun yashagan bo‘lsalar, o‘shancha kun ro‘zasining fidyasini vasiyat qilishlari lozim bo‘ladi.
  • Kafforot ro‘zasini tutayotgan ayol hayz ko‘rib qolsa, qasddan ro‘zasini ochib qo‘ygani bois ikki oy kafforotini tutayotgan ro‘zasini qaytadan boshlashi shart emas. Uzrlari ketgach, davom ettirib ketaveradilar.
  • Kafforot ro‘zasini tutayotgan kishi yo ayol qaysidir uzr tufayli ikki oy ichida biror kun ro‘zasini ochib yuborsa qaytadan boshlaydi. Hayz ko‘rish bundan mustasnodir (nifos esa mustasno emas).[5]

 

Xadichai Kubro ayol-qizlar bilim yurti o‘qituvchisi Qutbidinova Maharam Eshonxon qizi tayyorladi.

 

[1] “Kitabul Fatava”, Xolid Sayfulloh Rahmoniy

[2] “Badoi’us Sanoyi’”, Alouddin Kosoniy

[3] “Raddul Muxtor”, Ibn Obidiyn

[4]  “Raddul Muxtor”, Ibn Obidiyn

[5] “Raddul Muxtor”, Ibn Obidiyn

Boshqa maqolalar
Yangiliklar

O‘zbekistonda 52 metrli “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yaratilmoqda

21.07.2025   4266   7 min.
O‘zbekistonda 52 metrli “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yaratilmoqda

Bugun O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muzeyi “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” bo‘ylab joylashtiriladigan miniatyuralarning tayyorlanish jarayoni bilan tanishish uchun olimlar, mutaxassislar ishtirokida ommaviy axborot vositalari vakillariga press tur tashkil etildi. 


    Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan  “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” uzunligi qariyb 52 metr, bo‘yi bir metrli ganchkor bezak bilan hisoblaganda 5 metrni tashkil etadi.


    Devor bo‘ylab jami 10 dan ortiq miniatyura o‘rin oladi. Devoriy suratning hajmini hisobga olgan holda miniatyuralarni 50 ga yaqin rassomlar ikki oydan buyon tinim bilmay mehnat qilmoqda.


    San’atshunoslik fanlari bo‘yicha falsafa doktori, rassom Behzod Hojimetovning ma’lum qilishicha, devor uchun Hirot Buxoro, Samarqand va qisman hind miniatyura maktablari asosida ishlangan miniatyuralar saralab olingan. 

    “50 ga yaqin miniatyuralar orasida Sheroz, Isfahon, Tabriz miniatyura maktablari uslubida ishlanganlari ham bor edi, ammo o‘zimizning allomalar, tarixiy voqeliklar aks etgan rasmlar tanlab olindi. Bundan tashqari ov, jang kabi manzaralardan voz kechildi. Sababi devoriy suratlar konsepsiyasi birinchi o‘rinda sivilizatsiyalar, shaxslar hamda kashfiyotlar mavzularini o‘z ichiga oladi. Miniatyuralar ham shu mavzulardan chetlab o‘tilmagan holda saralangan. 10 dan ortiq miniatyura chizish ishlarining 80 foizini bajarib bo‘ldik. Muzey devorining balandligi 8 metrni tashkil qilib, uning 3 metrdan yuqori qismiga aynan ushbu miniatyuralar devori joylashtirishi ko‘zda tutilgan. Miniatyuralar hajmini inobatga oladigan bo‘lsak, uni Ginness rekordlar kitobiga ham kiritishimiz mumkin. Kompozitsiyalarimiz yuqori sifatli matoga, sifatli bo‘yoqlar bilan chizildi hamda Italiyadan keltirilgan tilla suvi bilan ishlov berildi. Endilikda ustaxonada ishlangan barcha ishlarni O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining qurilishi yakuniga yetgan binosiga olib borib, maxsus yelimlar bilan devorga joylashtirish ishlari qolgan. Miniatyuralarni tanlashda ekspozitsiyada joylashtirilgan faksimellar, eksponatlar va qo‘lyozmalarni takrorlamaslikka e’tibor qaratildi. Shuningdek, bosh g‘oya sifatida kashfiyotlar va sivilizatsiyalar mavzusiga e’tibor berildi.
 
   Miniatyuralarning ayrimlari bizgacha to‘liq yetib kelmagan, ularni devor hajmiga moslashtirib, o‘z uslubidan chiqmagan holda kompozitsiyani to‘liq tikladik. Shuningdek, har bir miniatyuralar orasiga o‘sha davrda ishlatilgan naqshlar bilan hoshiyalar chizildi. Ushbu naqshlarni ikki xil – Buxoro hamda Hirot maktabi uslubida chizdik. Naqshlardan aynan bittasi ilmiy kengash a’zolari tomonidan tanlanib, barcha miniatyuralar orasiga joylashtiriladi” – dedi rassom Behzod Hojimetov. 

    
    Qayd etilishicha, devordagi miniatyuralardan Amir Temurning Movarounnahr hukmdori deb e’lon qilinishi va uning ilm-fan, madaniyat va me’morchilik rivojiga qo‘shgan hissasiga alohida e’tibor qaratiladi. Bu tarixiy jarayonni ifodalashda Sharafiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma” asarining Londonda, Britaniya kutubxonasida saqlanayotgan nusxasidagi miniatyuralardan foydalanilgan. Devor markazida Amir Temurning toj kiyish marosimi aks etgan “Balx qurultoyi” miniatyurasi joylashtirgan. Asosiy e’tibor Amir Temurning ma’rifatparvar hukmdor sifatidagi siymosini ko‘rsatib berishga qaratiladi. Jumladan, ushbu yirik tasviriy san’at asarida Amir Temur davrida qurilgan imoratlar tasvirlanadi. Shu bilan birga Samarqandda Behzod tomonidan aks ettirilgan Bibixonim masjidining qurilish jarayoni ham alohida ko‘rsatiladi. Mirzo Ulug‘bek va uning jahon ilm-faniga qo‘shgan hissasiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Ulug‘bekning hayotligida chizilgan ikkita miniatyura – ulardan biri Nizomiy “Xamsa”sidan olingan miniatyura, ikkinchisi As-Sufiyning “Kitabi sivaril-kavakib as-sabita” kitobidagi Sefey yulduz turkumi suratidir. Mirzo Ulug‘bekning asl qiyofasini tiklashda bu suratlar katta o‘rin tutadi. Shu bois rangtasvir asarida ushbu miniatyuralarni ham aks ettirish nazarda tutiladi. 


    Xurosondagi Temuriylar davri Renessansida Husayn Boyqaro va Alisher Navoiyning hissasi alohida ko‘rsatiladi. Bunda qadimiy miniatyuralar orqali Hirot manzaralari, Navoiy, Husayn Boyqaro, ularning davrasida turgan Abdurahmon Jomiy, Kamoliddin Behzod, Xondamir singari Hirot madaniy muhiti namoyandalari ko‘rsatib beriladi. Shuningdek, Husayn Boyqaroning ilm va madaniyat homiysi sifatidagi rolini ham ko‘rsatib berish maqsad qilingan. Bunda ham turli qo‘lyozmalarda aks etgan ana shunday miniatyuralardan foydalaniladi. 


    Mazkur ekspozitsiyada Bobur va Boburiylar merosiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Boburga bag‘ishlangan qismda uning tarixiy qo‘lyozmalardagi miniatyuralaridan keng foydalaniladi. Ayniqsa, Amir Temurning Bobur va va uning avlodlari qurshovida yaratilgan miniatyurasi alohida o‘rin tutadi. 

 

    Shuningdek, Markaziy Osiyoda Temuriylardan so‘ng davlatni uzoq vaqt idora qilgan Shayboniylar va Ashtarxoniylar davridagi ilm-fan, ta’lim va madaniy hayot o‘sha davrda chizilgan tarixiy suratlarda o‘z aksini topadi.


    O‘tkazilgan taqdimotda bir qator tarixchi va san’atshunos olimlar, ishchi guruh a’zolari hamda rassomlar ishtirok etib, “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yuzasidan o‘z fikr va mulohazalarini bildirib o‘tdi. Ayrim ko‘zga tashlangan kamchiliklarni tuzatish bo‘yicha takliflar berildi.  


   O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy kotibi Rustam Jabborov ham miniatyuralar devorini shakllantirishda rassomlar bilan birgalikda fikr almashib, o‘zining tavsiyalarini bergan.

   “Markazning muzey ekspozitsiyasi ichki kontentini boyitish, markaz devorlarini o‘z davriga xos miniatyura hamda suratlar bilan bezatish yuzasidan qizg‘in jarayon davom etmoqda.  Markazning kengaytirilgan yig‘ilishlari muhokamasida olimlar va mutaxassislar tomonidan aynan “Ikkinchi Renessans davri” bo‘limini miniatyuralardan iborat kompozitsiya bilan boyitish taklifi berilgan edi. Ikkinchi Renessans davri Amir Temur taxtga o‘tirgan paytdan boshlanishini inobatga oladigan bo‘lsak, ushbu devorda aynan shu mavzuga mos miniatyura ham joylashtiriladi. 1450 yilga oid Sharafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma» asaridagi miniatyura bugungi kunda Britaniya kutubxonasida saqlanadi. Endilikda biz ushbu miniatyurani O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ekspozitsiyasida ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi. 35 yoshli navqiron Amir Temur beklar, sarkardalar, saroy amaldorlari hamda ustozlari qurshovida tasvirlangan surat qo‘sh sahifada chizilgan. Uni rassomlarimiz devor hajmiga moslashtirgan holda yaxlit kompozitsiya sifatida tiklagan. Ushbu miniatyuralarning har birining asosi mavjud. O‘ylashimcha, Markazga tashrif buyuradigan tomoshabin "Ikkinchi Renessans davri" zalida aynan o‘sha paytdagi muhitni his qiladi. Sababi ayni shu davrda miniatyura san’ati taraqqiy etgan. O‘sha davrning eng buyuk rassomlaridan Kamoliddin Behzod, Mahmud Muzahhib singari musavvirlar ijod qilishgan. Devor uchun tanlangan miniatyuralar ham aynan shu musavvirlar hamda ularning shogirdlari tomonidan ishlangan. Bu miniatyuralarda o‘sha paytdagi davlatchilik, xalq hayoti, ijtimoiy himoya, ayollar, yoshlar kabi masalalar aks ettirilgan”, – deydi Rustam Jabborov.


    O‘zbekistondagi islom sivilizatsiyasi markazi muzeyida Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan  “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” tashrif buyuruvchilar ko‘z o‘ngida tarixni jonlantirsa, ajabmas. 


Islom sivilizatsiyasi markazi Axborot xizmati

O‘zbekistonda 52 metrli “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yaratilmoqda O‘zbekistonda 52 metrli “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yaratilmoqda
O'zbekiston yangiliklari