O`zbekiston musulmonlari idorasi

Xush kelding, mohi ramazon!

25.05.2017 73024 8 min.

Shukrona

Tinch-osoyishta yurtda umrguzaronlik qilib, farzandlar kamolini ko‘rish inson uchun chinakam baxt. Shukurki, bugun biz ana shunday xotirjamlik hukmron, pok niyatlarimiz ro‘yobga chiqayotgan diyorda yashayapmiz.

Binobarin, istiqlol mamlakatimizda e’tiqod erkinligini ta’minlash, milliy va diniy qadriyatlarni tiklash hamda rivojlantirish, buyuk ajdodlarimizning boy ilmiy va madaniy merosini o‘rganish, muqaddas qadamjolarni ta’mirlash hamda obodonlashtirish borasida keng ko‘lamli ishlarni amalga oshirish imkoniyatini berdi.

Shu ma’noda, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2017 yil 19 mayda qabul qilingan “Muborak Ramazon oyini munosib tarzda o‘tkazish to‘g‘risida”gi qarori jamiyatimizdagi ezgu qadriyatlarni yanada yuksaltirish, shuningdek, tinchlik-totuvlik, hamjihatlik, mehr-oqibat, muruvvat va saxovat kabi ulug‘vor munosabatlar yuksak e’zozlanayotganligining yana bir tasdig‘i bo‘ldi.

Xalqimizning ming yillar davomida shakllangan insoniylik, mehr-oqibat, halollik hamda muruvvat singari fazilatlari Muborak ayyomda tashkil etiladigan turli marosimlarda yanada keng quloch yozadi. Zotan, ushbu qarorning mazmun-mohiyatida ham bu masalalar yaqqol aks etib turibdi.

Mazkur hujjatda qayd etilganidek, el-yurtimiz uchun azaldan ezgulik, saxovat, mehr-shafqat ramzi bo‘lib kelayotgan muborak Ramazon oyining ma’naviy-ruhiy hayotimizdagi o‘rni beqiyos. Xususan, jamiyatimizda mehr-oqibat, o‘zaro ahillik va hamjihatlik muhitini yanada mustahkamlash, xalqimizga mansub olijanob fazilatlarni shuurimiz, qalbimizga singdirib, sayqal berishimizda uning har bir kunidan unumli foydalanish maqsadga muvofiqdir. Qarorda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar hamda Toshkent shahar hokimliklari “Nuroniy” jamg‘armasi, “Mahalla” xayriya jamoat fondi va boshqa jamoat tashkilotlari bilan birgalikda, Ramazon oyini joylarda, milliy an’ana hamda qadriyatlar, urf-odatlarimizga mos va uyg‘un tarzda o‘tkazish bilan bog‘liq chora-tadbirlarni amalga oshirish belgilangani bu boradagi a’mollarni samarali bajarishda ayni muddao bo‘ldi. Zero, Ramazon ezgu amallar oyidir.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) ushbu muborak oyning tashrifi haqida marhamat qilib: “Bu oyda jannat eshiklari ochiladi, jahannamning eshiklari esa berkitiladi, shaytonlar kishanlanadi”, deganlar (Imom Ahmad rivoyati).

Hadisi qudsiyda Alloh taolo: “Odam bolasining barcha amallari o‘zi uchun, ammo ro‘za Men uchun. Uning mukofotini O‘zim beraman”, deb marhamat qiladi (Imom Buxoriy rivoyati).

Alloh taolo bunday amr qiladi: “Ey, imon keltirganlar! Sizlardan oldingi (ummat)larga farz qilingani kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shoyad (u sababli) taqvoli bo‘lsangiz. Sanoqli kunlarda. Bas, sizlardan kimki bemor yoki safarda bo‘lsa, sanog‘i boshqa kunlardandir. Madori yetmaydiganlar zimmasida bir miskin kimsaning (bir kunlik) taomi fidyadir. Kimki ixtiyoriy ravishda ziyoda xayr qilsa (lozim bo‘lganidan ortiq fidya bersa), o‘ziga yaxshi. Agar bilsangiz, ro‘za tutishingiz (fidya berib tutmaganingizdan) yaxshiroqdir” (Baqara, 183, 184).

Oyati karimadan anglashiladiki, ro‘za qadimgi dinlarda ham bor bo‘lgan ibodatdir. Faqat boshqa dinlarda ro‘zaning tartibi, kuni va qoidasi turlicha bo‘lgan. U faqat Islom dinidagina ilohiy ma’noni kasb etadi.

Dastlab ro‘zani istagan odam tutar yoki buning o‘rniga bir miskinning qornini to‘ydirishi mumkin edi. Biroq keyinchalik bu hukm o‘zgardi, kim bu oyda hozir bo‘lsa, albatta, ro‘za tutishi shart ekanligi amr qilindi: “Ramazon oyi — odamlar uchun hidoyat (manbai) va to‘g‘ri yo‘l hamda ajrim etuvchi hujjatlardan iborat Qur’on nozil qilingan oydir. Bas, sizlardan kim bu oyda (o‘z yashash joyida) hozir bo‘lsa, ro‘zasini tutsin. Kimki bemor yoki safarda bo‘lsa, (tuta olmagan kunlarining) sanog‘i boshqa kunlardandir. Alloh sizlarga yengillikni istaydi, og‘irlikni xohlamaydi. Bu – hisobni to‘ldirishingiz hamda hidoyatga boshlagani uchun Allohga takbir (hamdu sano) aytishingiz va shukur qilishingiz uchundir” (Baqara, 185).

Ramazon oyida har bir mo‘min-musulmon ro‘za tutishi lozim. Faqatgina kasal inson, safardagi kishi, homilador yoki emizikli ayol ro‘za tutmasligi mumkin. Uzrli holatni tark etgach, qazosini o‘taydi. Uzrli holatlar borasida tafsir kitoblarda, sunnati nabaviyada alohida to‘xtalib o‘tilgan.

Agar bemorning tuzalishdan umidi bo‘lsa, ro‘za oyida tutmaydi, tuzalgach, qazosini tutib beradi. Biroq yoshi ulg‘aygan kishilar esa fidya beradilar. Ibn Abbos (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi: “...Madori yetmaydiganlar zimmasida bir miskin kimsaning (bir kunlik) taomi fidyadir...” oyati keksa chol va kampirga tegishlidir. Ikkovlari ro‘zani qiynalib tuturlar. Ular og‘izlarini ochib, har bir kun o‘rniga bir miskinga taom berurlar. Homilador va emizikli ayollar qachonki qo‘rqsalar, og‘izlarini ochurlar va taom berurlar” (Imom Buxoriy va Imom Abu Dovud rivoyati). Bu o‘rinda homilador va emizikli ayollar tuzaladigan bemor sifatida ko‘riladi. Ya’ni homiladorlik yoki emizish bartaraf bo‘lgach, bu zaiflik ayol kishidan soqit bo‘ladi. Ana shunda ayol tutmagan ro‘zasining “...sanog‘i boshqa kunlardan” o‘taydi. Kasal odam agar ro‘za sababli zaiflashsa, bemorligi ziyoda bo‘lsa, ro‘zasini tutmaydi. Tuzalgach, ado etadi.

Ramazoni sharifda ro‘za tutmaslikka vaqtincha izn berilgan yana bir toifa – bu oyda safarga chiqqanlardir. Abdulloh ibn Abbos (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi: “Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) (safarda) ro‘za ham tutganlar, og‘zilari ochiq ham bo‘lgan. Bas, safarda kim xohlasa ro‘za tutsin, kim xohlasa og‘zi ochiq yursin” (Imom Buxoriy, Imom Muslim va Imom Nasoiy rivoyati).

Avval boshda Muhammad (sollallohu alayhi va sallam)ning ummatlariga farz qilingan ro‘za hozirgisidan farqli bo‘lgan. Iftor vaqti quyosh botganidan xuftongacha edi. Ro‘zador xufton namozigacha iftorlik qilib olmasa, ertasiga iftor vaqti kirgunicha yana ro‘zador holida qolib ketar edi.

Rasuli akram (sollallohu alayhi va sallam) mo‘minlarni saharlik qilib ro‘za tutishga chorlaganlar. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi: “Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Saharlik qilinglar. Albatta saharlikda baraka bordir” dedilar” (Imom Muslim, Imom Termiziy, Imom Abu Dovud rivoyati).

Shuningdek, iftor qilish, uni tezlatish lozimligi sunnati nabaviyda ko‘p bor takrorlangan. Sahl ibn Sa’d (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi: “Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Modomiki iftorni tez qilar ekanlar, kishilar xayrda bo‘lurlar, dedi” (Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Muslim, Imom Ahmad va Imom Nasoiy rivoyati).

Hadisi qudsiy: “Alloh azza va jalla: “Men uchun bandalarimning eng mahbubi iftorni tezroq qiladiganidir”, dedi” (Imom Termiziy va Imom Ahmad rivoyati).

Ya’ni, yaxshilik xohlagan mo‘min kishi vaqti kirishi bilan iftorlik qilishga chaqiriladi. Zero, iftorlikni tezlatgan kishi Xoliqi Zuljalolga sevimli bo‘lishdek sharafga noil bo‘ladi. Shu bilan birga, iftor chog‘ida duo qilish ham fazilatli sanaladi. Bu paytdagi duo to‘siqsiz qabul bo‘ladi. Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam) qachon iftor qilsalar: “Allohumma laka sumtu va ala rizqika aftartu”, ya’ni “Ey Alloh, Sen uchun ro‘za tutdim va Sen bergan rizq bilan iftor qildim”, der edilar (Imom Abu Dovud va Imom Tabaroniy rivoyati).

Albatta, Ramazon xayru ehson oyi. Ezgulikka tashna xalqimiz bu oyda yanada saxovatli bo‘lishadi. Mamlakatimizdagi jome masjidlar imom-xatiblari homiylar ko‘magida Ramazonda bir qancha savobli ishlarni amalga oshiradilar. O‘zbekiston musulmonlari idorasi, hududiy Vakillik xodimlari kam ta’minlangan oilalarga, keksa, nogiron, boquvchisini yo‘qotgan, yolg‘iz qariyalarga homiylar ko‘magida har yilgidek Ramazon hayiti arafasida beminnat yordamlarini ko‘rsatadi.

Muborak Ramazon oyi barcha yurtdoshlarimizga xayrli, barakotli kelsin. Yurtimiz tinch, osmonimiz musaffo bo‘lsin!

Usmonxon ALIMOV,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi

raisi, muftiy

2017 yil 24 may 21-son “Nuroniy” gazetasi

Ramazon

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Duolarning ta’sirlari bayoni

10.01.2025 2848 10 min.

- 58وَلِلدَّعَوَاتِ تَأْثِيرٌ بَلِيغٌ وَقَدْ يَنْفِيهِ أَصْحَابُ الضَّلاَلِ

Ma’nolar tarjimasi: Duolarning yetuk ta’siri bordir, gohida adashganlar uni inkor qiladilar.

Nazmiy bayoni:

Duolarning yetuk ta’sirlari bor,
Adashganlargina qilarlar inkor.

Lug‘atlar izohi:

لِ – jor harfi فِي ma’nosida kelgan.

دَعَوَاتِ – kalimasi دَعْوَةٌ ning ko‘plik shakli bo‘lib, lug‘atda “iltijolar” ma’nosini anglatadi. Jor va majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabardir.

تَأْثِيرٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

بَلِيغٌ – sifat. Ushbu kalimada duoning ta’sirga sabab ekaniga ishora bor. Chunki ta’sir, aslida, Alloh taoloning yaratishi bilan vujudga keladi.

وَ – “holiya” ma’nosida kelgan.

قَدْ – “taqliliya” (cheklash) ma’nosida kelgan.

يَنْفِيهِ – fe’l va maf’ul. نَفِي kalimasi lug‘atda “bir chetga surib qo‘yish” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

اَصْحَابُ – foil. Bu kalima صَاحِب ning ko‘plik shakli bo‘lib, “lozim tutuvchilar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

الضَّلاَلِ – muzofun ilayh. Ushbu izofada لِ jor harfi muqaddar bo‘lgan[1]. “Zalolat” kalimasi “to‘g‘ri yo‘ldan adashish” ma’nosida ishlatiladi.

Matn sharhi:

Duo lug‘atda “iltijo”, “o‘tinch” kabi ma’nolarni anglatadi. Istilohda esa “banda o‘zining faqirligini, hojatmandligini va muteligini hamma narsaga qodir bo‘lgan Alloh taologa izhor qilib, manfaatlarni jalb qilishni va zararlarni daf qilishni so‘rashi, duo deb ataladi”[2].

Mo‘min bandalarning qilgan duolarida o‘zlariga ham, agar marhumlar haqlariga duo qilayotgan bo‘lsalar, ularga ham manfaatlar yetadi. Duolarning ta’siri borligini adashgan kimsalargina inkor qiladilar. Matndagi “zalolatdagilar” degan so‘zdan mo‘taziliy toifasi ko‘zda tutilgan. Chunki mo‘taziliy toifasi bu masalada ham Ahli sunna val-jamoa e’tiqodiga zid da’volarni qilgan.

Duolarning ta’sirini inkor etadiganlar bir qancha dalillarni keltirishgan. Masalan, oyati karimalarda har bir insonga o‘zi qilgandan boshqa narsa yo‘qligi bayon qilingan:

“Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur”[3].

Boshqa bir oyatda esa kishi o‘zining qilgan yaxshi ishlari tufayli mukofotga erishsa, yomon qilmishlari sababli jazolanishi bayon etilgan:

“Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir”[4].

Ushbu oyati karimalarda har bir kishining ko‘radigan manfaatlari boshqalarning qilgan duo va xayrli ishlaridan emas, faqat o‘zining qilgan ishlaridan bo‘lishi bayon qilingan, bu esa duolarning ta’siri yo‘qligiga dalolat qiladi, – deyishgan.

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilarga raddiyalar

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilar keltirishgan yuqoridagi va undan boshqa dalillariga batafsil javoblar berilgan. “Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy” kitobida quyidagicha javob kelgan: "Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur" ma’nosidagi oyatda bayon qilinganidek, haqiqatda inson o‘z sayi-harakati va yaxshi fe’l-atvori bilan do‘stlar orttiradi, uylanib bola-chaqali bo‘ladi, insonlarga mehr-muhabbat ko‘rsatadi va ko‘plab yaxshi ishlarni amalga oshiradi. Shunga ko‘ra insonlar uni yaxshilik bilan eslab, unga Alloh taolodan rahmat so‘rab duo qilsalar, toat-ibodatlarning savoblarini unga hadya qilsalar, bularning barchasi birovning emas, aslida, o‘z sayi-harakatining natijasi bo‘ladi.

Ikkinchi dalil bo‘lgan "Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir", ma’nosidagi oyat ham yuqoridagi kabi oyat bo‘lib, har bir kishi o‘zining qilgan yaxshi ishining samarasini ko‘radi, qilgan ma’siyatiga ko‘ra jazolanadi, kabi ma’nolarni ifodalaydi. (Ya’ni “har kim ekkanini o‘radi”, deyilgani kabi)”[5].

Shuningdek, duo qilishning foydasi bo‘lmaganida mag‘firat so‘rashga buyruq ham bo‘lmasdi. Qur’oni karimda esa mag‘firat so‘rashga buyurilgan:

“Bas, (ey Muhammad!) Allohdan o‘zga iloh yo‘q ekanini biling va o‘z gunohingiz uchun hamda mo‘min va mo‘minalar(ning gunohlari) uchun mag‘firat so‘rang!”[6].

Shuningdek, vafot etib ketgan kishilar haqiga qilingan duolarda manfaat bo‘lmaganida, ularni eslab duo qilganlar Qur’oni karimda madh etilmasdi:

“Ulardan keyin (dunyoga) kelganlar: “Ey Robbimiz, bizni va bizdan avval iymon bilan o‘tgan birodarlarimizni mag‘firat qilgin, iymon keltirganlarga (nisbatan) qalbimizda nafrat (paydo) qilmagin. Ey, Robbimiz, albatta, Sen shafqatli mehribonsan”, – derlar”[7].

Shuningdek, vafot etganlarga janoza namozini o‘qish tiriklar zimmasiga vojib qilingan. Janoza namozida esa sano va salovot aytish bilan birgalikda “Ey Allohim, bizlarning tiriklarimizni ham, o‘liklarimizni ham mag‘firat qilgin”, ma’nosidagi duo o‘qiladi.

Mazkur dalillarning barchasida duolarning ta’siri borligi ko‘rinib turibdi. Shuning uchun inson vafotidan keyin ham o‘z haqiga xayrli duolar qilinishiga sabab bo‘ladigan yaxshi amallarni qilishi lozim.

Duo qilish bandaga foyda keltiradigan va undan zararlarni daf qiladigan eng kuchli sabablardan ekani Qur’oni karimda ham, hadisi shariflarda ham bayon qilingan:

“Parvardigoringiz: “Menga duo qilingiz, Men sizlar uchun (duolaringizni) ijobat qilay!” – dedi. Albatta, Menga ibodat qilishdan kibr qilgan kimsalar yaqinda tuban holatda jahannamga kirurlar”[8].

Ibn Kasir rahmatullohi alayh ushbu oyat haqida: “Alloh taolo bandalarini O‘ziga duo qilishga da’vat etgan va O‘z fazlu marhamati bilan qilgan duolarini albatta ijobat etishga kafolat bergan”, – degan. Oyati karimaning davomidagi “ibodatdan kibr qilganlar” esa Alloh taologa duo qilishdan takabburlik qilgan kimsalar deya tafsir qilingan. Hadisi shariflarda duoning qazoni qaytarishga sabab qilib qo‘yilgani bayon etilgan:

عَنْ سَلْمَانَ الْفَارْسِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال لَا يَرُدُّ القَضاءَ إلا الدُّعاءُ وَ لَا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ إِلاَّ الْبِرُّ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ

Salmon Forsiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qazoni faqatgina duo qaytaradi, umrni faqatgina yaxshilik ziyoda qiladi”, – dedilar (Termiziy rivoyat qilgan).

Sharh: Ushbu hadisda duoning bajariladigan ishlarga bog‘lab qo‘yilgan qazoni qaytarish sabablaridan ekani bayon qilingan. Zero, Alloh taolo amalga oshadigan barcha narsalarga azaliy sabablarni tayin qilib qo‘ygan. Solih amallar saodatga erishish uchun azaliy sabablar bo‘lsa, yomon amallar badbaxt bo‘lish uchun azaliy sabablardir. Shuningdek, yaxshilik, go‘zal xulqli bo‘lish, qarindoshlik aloqalarini uzmaslik kabi amallar ham azaliy sabablar qatoriga kiradi. Ana shunday azaliy sabablar yuzaga chiqarilgan paytda o‘sha sababga bog‘langan ishlar ham yuzaga chiqadi.

Imom Tahoviy[9] rahmatullohi alayh “Aqidatut Tahoviya” asarida quyidagilarni yozgan: “Tiriklarning duo va sadaqalarida o‘liklar uchun manfaatlar bordir. Alloh taolo duolarni qabul qiladi va xojatlarni ravo qiladi (deb e’tiqod qilamiz)”.

Keyingi mavzu:
Dunyoning yo‘qdan bor qilingani bayoni.

[1] Bu haqidagi ma’lumot 53-baytning izohida bayon qilindi.

[2] Doktor Ahmad Farid. Bahrur-Roiq. – Iskandariya: “Dorul Majd”, 2009. – B. 105.

[3] Najm surasi, 39-oyat.

[4] Baqara surasi, 286-oyat.

[5] Muhammad Anvar Badaxshoniy. Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy. – Karachi: “Zamzam babilsharz”, 1415h. – B. 192.

[6] Muhammad surasi, 19-oyat.

[7] Hashr surasi, 10-oyat.

[8] G‘ofir surasi, 60-oyat.

[9] Abu Ja’far Ahmad ibn Muhamad ibn Salama Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 239 yilda Misrning “Toha” shaharchasida tug‘ilgan.

Imom Tahoviy hanafiy mazhabidagi mo‘tabar olimlardan bo‘lib, “Sihohi sitta” mualliflari bilan bir asrda yashab faoliyat yuritgan. Bu zot haqida ulamolar ko‘plab maqtovli so‘zlarni aytganlar. Jumladan Suyutiy “Tobaqotul Huffoz” asarida: “Imom Tahoviy alloma, hofiz, go‘zal tasnifotlar sohibidir”, – degan. Zahabiy: “Kimki ushbu imomning yozgan asarlariga nazar solsa, bu zotning ilm darajasi yuqori, ma’rifati keng ekaniga amin bo‘ladi”, – degan.

Imom Tahoviy tafsir, hadis, aqida, fiqh va siyratga oid ko‘plab asarlar yozib qoldirgan. Ularning ayrimlari quyidagilardir:

1. Ahkamul Qur’an (Qur’on hukmlari);

2. Sharhu ma’onil osor ( Asarlarning ma’nolari sharhi);

3. Aqidatut Tahoviya (Tahoviy aqidasi);

4. Bayonu mushkilil osor (Asarlarning mushkilotlari bayoni);

5. Sharhu jomeis sag‘ir (Jomeus sag‘ir sharhi);

Imom Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 321 yilda Misrda vafot etgan.