O`zbekiston musulmonlari idorasi

Ro‘zaning umumiy tavsifi

23.05.2017 88586 8 min.

Ro‘za qachon farz qilingan?

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Madinaga hijrat qilganlaridan bir yarim yil o‘tib, hijriy ikkinchi yilda Sha’bon oyida farz qilingan.

Ro‘zaning ta’rifi.

Ro‘za sog‘lom va qodir kishining niyat bilan subhi sodiqdan shomgacha yeb-ichish, jinsiy aloqa va ro‘zani ochuvchi boshqa narsalardan tiyilishidir.

Ramazon oyida ro‘za tutish Islomning besh asosiy ruknlaridan biri bo‘lib, u Qur’on, sunnat va ijmo’ bilan sobit bo‘lgan.

Ramazon ro‘zasi kimlarga farz?

Ramazon ro‘zasi farz bo‘lishi uchun banda musulmon, aqlli va balog‘atga yetgan bo‘lishi kerak. Ushbu toifadagilar Ramazon oyi kirishi bilan ro‘za tutishlari yoki mazkur oyda biron uzrlari bo‘lsa, keyin qazosini o‘tashlari kerak bo‘ladi.

Ramazon ro‘zasining shartlari.

Yangi oyni ko‘rib ro‘za tutish va ro‘za tutishni niyat qilish.

Ro‘zaning vojib bo‘lish shartlari.

Ro‘za tutishga to‘sqinlik qiladigan og‘ir kasalligi bo‘lmaslik, ayollarning hayz va nifosdan pok bo‘lishlari va muqim bo‘lish ro‘za tutishni vojib qiladi.

Ro‘za tutishning to‘g‘ri bo‘lish shartlari.

Ro‘za tutishni niyat qilish, ro‘zani buzadigan amallardan uzoq bo‘lish va ayollarning hayz va nifosdan pok bo‘lishlari ro‘zaning to‘g‘ri bajarilish shartlari sanaladi.

Ro‘zaning rukni.

Ro‘za tutgan odam qorin va jinsiy a’zolar maylini qaytarishi va ro‘zani ochuvchi boshqa ishlardan tiyilishi shart. Shundagina u ro‘za tutgan sanaladi. Aks holda uning ro‘zasi to‘g‘ri bo‘lmaydi.

Ro‘zaning odoblari.

Ramazon oyida noshar’iy ishlardan tiyilish, asosan tilni keraksiz so‘zlar, g‘iybat va tuhmatdan saqalash, ko‘zni nomahramlarga qarash va qo‘lni zulmdan tiyish, yaxshi xulqli, mehr-shafqatli va karamli-saxiy bo‘lish ro‘zaning odoblaridandir.

Ro‘zaning foydalari.

Ro‘zaning uxroviy – ruhiy foydalari.

– ro‘za bandada taqvodorlik hissini oshiradi;

– ro‘za tutgan banda o‘zi to‘q bo‘lsa-da, och-nahor yurgan beva-bechoralar holini o‘z tanasidan o‘tkazadi va ularga nisbatan rahmdil bo‘ladi;

– ro‘za shahvatlarni tiyishga, insonga tartibli bo‘lishga o‘rgatadi va hokazo;

Ro‘zaning dunyoviy – tibbiy foydalari.

– ro‘za bandaning sog‘lig‘iga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, uning immunitetini oshiradi;

– ro‘za tutgan bandaning badanidan keraksiz moddalar, jumladan, yog‘lar, tuz va boshqa narsalar chiqib ketadi.

– olimlar ro‘zaning inson salomatligiga ta’sirini o‘rganib, ajoyib ilmiy yangiliklarni e’lon qildilar. Ular hatto saraton kasalligiga ham ro‘za orqali shifo topish mumkinligini isbotladilar.

Ro‘za tutish natijasi.

Ramazon ro‘zasini tutgan banda bo‘ynidagi farzi aynni bajargan bo‘ladi va oxiratda Alloh tomonidan ulug‘ mukofot va va’da qilingan ne’matlarga erishadi.

Ro‘za turlari

Ro‘za to‘rt xil bo‘ladi. Bular: farz ro‘za, vojib ro‘za, nafl ro‘za va makruh ro‘za.

Farz ro‘za.

Ramazon ro‘zasini o‘z vaqtida tutish yoki biron sabab bilan o‘sha oyda tuta olmasa, uning qazosini o‘tash, kafforat va nazr ro‘zalar farz ro‘za turiga kiradi.

Qazo ro‘za Ramazon oyida biron sabab – uzr bilan ro‘za tuta olmaganlar boshqa kunlarda ro‘za tutishlaridir. Alloh taolo Baqara surasida ro‘za oyatida bandalar ichida kim kasal yoki musofir bo‘lsa, ro‘zani boshqa kunlarda tutishi joizligini bayon qilgan.

Banda quyidagi holatlarda kafforat ro‘za tutadi:

Ramazon ro‘zasini bilib turib buzganda. (Masalan, banda ro‘zador, ro‘zani shomgacha davom ettirishga qodir. Ammo u o‘z xohishi bilan ro‘zadorligini bilib turib biron narsa yesa, ichsa yoki xotini bilan jinsiy aloqa qilsa, unga kafforat vojib bo‘ladi);
Odam o‘ldirganda;
Zihor qilganda, ya’ni kishi o‘z xotinini yoki uning bir a’zosini onasiga yoki onasining o‘sha a’zosiga o‘xshatganda.

Bu uch holat uchun ikki oy orasini uzmasdan ro‘za tutish lozim bo‘ladi.

Qasamni buzgani uchun uch kun, hajda ehromda bo‘lib, ov qilsa, hayvon turiga qarab turli miqdorda ro‘za tutadi.

Kafforat bilan qazo ro‘za orasidagi farq shundaki, qazo ro‘zada banda Ramazon oyida uzrli bo‘lib, keyin tuzalgach, bir kun o‘rniga bir kun ro‘za tutadi. Kafforat ro‘zada esa banda ro‘zani qasddan buzadi va Ramazondan keyin bir kun uchun oltmish kun paydar-pay ro‘za tutadi.

Allohga qurbat hosil qilish maqsadida banda o‘ziga-o‘zi vojib qiladigan ro‘za nazr ro‘zadir. Shuningdek, banda “falon ish sodir bo‘lsa” yoki “kasallikdan tuzalib ketsam, Alloh uchun ro‘za tutaman”, deb nazr qilsa va niyat qilgan ishi amalga oshsa yoki tuzalib ketsa, nazr qilgan ro‘zasini tutishi farz bo‘ladi.

Aslida har kuni ro‘za tutish joiz emas. Lekin kim umr bo‘yi ro‘za tutishni nazr qilib, keyin nazrini bajarolmasa, ro‘za tutish o‘rniga fidya beradi. Agar fidyaga qodir bo‘lmasa, istig‘for aytadi.

Vojib ro‘za.

Nafl ro‘za niyati bilan tutilgan va sohibining ixtiyori bilan buzilgan ro‘zaning qazosini tutish vojibdir. Nafl ro‘za tutgan odam o‘z nafsiga o‘zi egalik qiladi, uning ixtiyori o‘zida. Lozim bo‘lgan hollarda u ro‘zasini ochishi mumkin. Lekin bunda uning qazosini ham tutishni yoddan chiqarmaslik kerak.

Nafl ro‘za.

Banda Allohga qurbat hosil qilish uchun tutadigan, biroq farz yoki vojib bo‘lmagan ro‘za nafl ro‘za sanaladi. Quyidagi holatlarda ro‘za tutish nafl sanaladi:

– Muharram oyining to‘qqizinchi va o‘ninchi yoki o‘ninchi va o‘n birinchi kunlari;

– Hijriy oyning 13, 14 va 15-kunlari;

– Haftaning dushanba va payshanba kunlari;

– Shavvol oyida olti kun ro‘za tutish;

– Hojilardan boshqalar uchun Arafa kuni ro‘za tutish;

– Sha’bon oyida ro‘za tutish;

– Yana hadisi shariflarda aytilgan, nomi va vaqti ma’lum bo‘lmagan, makruh sanalmagan ro‘zalar nafl hisoblanadi. Masalan, Dovud alayhis salom ro‘zasi eng afzal ro‘zalardandir. U kishi kunora ro‘za tutardilar.

Nafl ro‘za tutgan odam biron uzr bilan yoki uzrsiz bo‘lsa ham ro‘zasini ochib yuborishi mumkin. Faqat o‘sha ochib yuborilgan ro‘zaning qazosini tutib berish vojib bo‘ladi.

Makruh ro‘za.

Makruh ro‘za tanzihiy va tahrimiy makruh ro‘zalarga bo‘linadi. Muharram oyining to‘qqizinchi yoki o‘n birinchi kunlarini qo‘shmasdan, faqat o‘ninchi kuni ro‘za tutish tahrimiy makruhdir. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bu ishdan qaytarganlar. Yahudiylar Muharram oyining o‘ninchi kuni ro‘za tutishlaridan xabar topganlarida, kelasi yili to‘qqizinchi kuni ham tutamiz, deb niyat qilganlar. Ammo u zotga bu ishni qilish nasib etmagan. Biroq shunday bo‘lsa-da, u zot sollallohu alayhi va sallam so‘zlari va niyatlari shar’iy qonundir. Shuningdek, ikki kun ketma-ket ulab ro‘za tutish, yil bo‘yi ro‘za tutish ham tanzihiy makruhdir.

Quyidagi holatlarda ro‘za tutish tahrimiy makruh sanaladi:

Ramazon va Qurbon hayiti kunlari;
Tashriq kunlari;
Shak kunlari;
Eri yonida (muqim) bo‘lgan xotinning eridan ruxsatsiz ro‘za tutishi;
Hayz va nifosli ayolning ro‘za tutishi;
Faqat juma va shanba kunlarini xoslab ro‘za tutish.
Ro‘za tutsa, halok bo‘lishi yoki sog‘lig‘iga katta zarar yetishini bilib turib ro‘za tutish.

Ikki hayit va tashriq kunlari nafl niyati bilan ro‘za tutgan odam, ro‘zani buzsa, unga qazo tutish vojib bo‘lmaydi. Sababi bu kunlarda ro‘za tutish mumkin emas.

Toshkent shaxar Shayxontoxur tumani bosh

imom xatibi Odilxon qori Ismoilov

Ramazon

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Maqolalar

O‘zlikni anglash – ma’naviyat asosidir

03.05.2025 10272 7 min.

Jonajon vatanimiz O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan taraqqiyot tobora yangidan yangi bosqichlarga qadam qo‘yishda davom etmoqda. Bu, shubhasiz, jamiyat hayotining har bir jabhasida “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun” tamoyiliga asoslangan o‘ziga xos bir qator islohotlarni amalga oshirishda ham o‘z ifodasini topmoqda.

Mamlakatimizda turli dinlarga e’tiqod qiluvchi millat vakillari o‘rtasida o‘zaro diniy bag‘rikenglikni targ‘ib etish, millatlararo totuvlik va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan islohotlar ham shular jumlasidandir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025 yil 21 aprel kuni e’lon qilingan “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonida ham ayni shu masalalar nazarda tutilgan.

Mazkur farmonda ta’kidlanishicha, jahon tamaddunida alohida o‘rin tutgan, umumbashariy taraqqiyot omili bo‘lgan ilm-fan va madaniyat rivojiga katta hissa qo‘shgan buyuk alloma va mutafakkirlarimiz qoldirgan ulkan ilmiy-ma’naviy merosini chuqur o‘rganish, yosh avlod qalbida Vatanga sadoqat, milliy-diniy qadriyatlarga hurmat tuyg‘ularini tarbiyalashda ulardan unumli foydalanish bu islohotlarning asosiy negizini tashkil etadi.

Farmon asosida Din ishlari bo‘yicha qo‘mita va O‘zbekiston musulmonlari idorasi hamda Buxoro viloyati hokimligining Bahouddin Naqshband yodgorlik majmuasi markazi muassisligida Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazini tashkil etish takliflari ma’qullangan va uning asosiy vazifalari belgilab berilgan. Jumladan, unda “...buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalash maqsadida targ‘ibot ishlarini olib borish” ham qayd etib o‘tilgan.

Albatta, bu vazifani bajarish nafaqat olimlar, balki bugun diniy sohada xalqqa xizmat qilayotgan barcha xodimlar zimmasiga ham ulkan mas’uliyat yuklaydi. Zero, sohaning har bir xodimi tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini teran anglashi, yurtimizda yashab, ijod qilgan ulug‘ allomalarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqqa yetkazishi, keng targ‘ib qilishi zamon talabidir.

Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati haqida so‘z ketganda, eng avvalo, turli manbalarda bu ulug‘ alloma haqida aytilgan fikr-mulohazalarga to‘xtalib o‘tish o‘rinlidir.

Ana shunday manbalardan biri, so‘zsiz, ulug‘ mutafakkir Alisher Navoiy bobomizning qator asarlaridir. Shoir ijodida naqshbandiylik tariqati asosiy o‘rin tutadi. Har bir asarining g‘oyaviy mazmuni, ularda ilgari surilgan tasavvufiy qarashlar bevosita uning Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqatiga katta e’tibor berganligidan darak beradi. “Lison ut-tayr” dostoni ham bundan mustasno emas.

Asarning “Xoja Bahouddin Naqshband so‘zi fanoyi komil maqomida” bobida shoir ulug‘ allomaga shunday ta’rif beradi:

Xojai oliy sifoti arjmand,
Shah Baho ul Haq vad-din Naqshband.

Chun bu iqlim uza bo‘ldi taxtgir,
Tuzdi yo‘qluk kishvari uzra sarir.

Navoiy ta’kidlashicha, Shoh Bahouddin Naqshband oliy axloqiy sifatlarga ega zotdir. Chunonchi, u zot bu iqlim taxtiga o‘tirgach, ya’ni dunyoga kelgan kunidan boshlab, o‘zini yo‘qlik taxtida ko‘rdi. Demak, Shoh Bahouddin Naqshband hazratlarining eng ulug‘ insoniy fazilatlaridan o‘zligini anglab, xudbinlikdan kechishdir. Shoir fikrini davom ettirar ekan yozadi:

O‘z vujudin pok sayri haqshunos,
Har ne birlakim qilur erdi qiyos.

Ondin o‘zni kam topar erdi base,
Sarvu guldin o‘ylakim xoru xase.

Haqshunos – Allohni tanigan alloma o‘zini nimaga qiyos qilsa, undan past ko‘rar, ya’ni oddiy xas sarv bilan gulning nazdida qanchalik ko‘rimsiz bo‘lsa, u zot ham o‘z vujudini hech qachon biror narsadan ortiq ko‘rmas va butun hayoti davomida shunday kamtarlikka amal qilib yashagan. Agar insonlar o‘z hayotlarini insonparvarlik va bag‘rikenglik asosida qursalar, dunyoda ro‘y berayotgan o‘zaro nizolar, qirg‘inbarot urushlar, o‘tkinchi mol-dunyo uchun qilinayotgan pastkashliklarga barham berilgan, insonlar bir-biri bilan tinch-totuv hayot kechirgan, ona zamin bag‘rida begunoh go‘daklarning qonlari daryo bo‘lib oqmagan bo‘lar edi. Ammo afsuski, bugun dunyoning turli mamlakatlarida bunday mislsiz fojialarning guvohi bo‘lib turibmiz.

Tasavvuf ahli orasida Bahouddin Naqshbandiy hazratlarining: “Musibatlar juda ko‘pdir. Faqat eng buyuk musibat esa vaqtning foydasiz, bekorga ketishidir”, – degan pandu nasihati mashhurdir. Shunga ko‘ra hikoyatda naqshbandiylikning yana bir tamoyili bozgashtga ham to‘xtalib o‘tiladi. Unga ko‘ra o‘zining har bir nafasini nazorat qilgan orif uning biror lahzasi, hattoki, nafas olish va chiqarishning orasidagi onlardan biri ham, g‘aflat bilan behuda o‘tgan bo‘lsa bozgasht qilishi, ya’ni g‘aflatda kechgan har bir ishini qaytadan bajarishi lozimligini ta’kidlaydi.

Zero, ahli Haq – Allohning oshiqlari shu tariqa o‘z vujudini inkor etib, shu sabab bilan budini – borligini nabud – yo‘qlikka almashtiradiki, shoir bu o‘rinda kitobxonlarni naqshbandiylikning yana bir rashhasi “vuqufi qalbiy” – “qalbdan ogoh bo‘lish”ga qaratadi. Bu rahshaga ko‘ra solik hamisha o‘z qalbidan ogoh bo‘lishi, unda kechayotgan har bir o‘y-fikrlarni tartibga solib, hatto xayolan bo‘lsa-da, kibru havoga, manmanlikka yo‘l qo‘ymasligi kerak.

Alisher Navoiy Bahouddin Naqshband hazratlari umrlarining oxirigacha o‘zlarida mujassam bo‘lgan fazilatlarni tark etmaganligi va shu tariqa fano bo‘lganliklarini aytib, shunday yakunlaydi:

Bo‘yla oshom ettilar jomi fano,
Qolmog‘ondin so‘ng asar o‘zdin yano.

Haq vujudidin baqoye topmayin,
Jomi vahdatda liqoye topmayin,

Chun fano xayliga doxil bo‘ldilar,
Boqiyi mutlaqqa vosil bo‘ldilar.

Shoir ta’kidlashicha, Bahouddin Naqshband hazratlari o‘zligidan, ya’ni “men”likning kibru havolaridan kechgan holatda vafot etdilar. U kishining nazarida Haq vujudidan boshqa boqiy bo‘lmadi, o‘zining Haq nazdida hechligini anglab yetdi va fano xayli – ahliga qo‘shilib, boqiyi mutlaq – Alloh visoliga erishdi.

Alisher Navoiyning “Lison ut-tayr” dostonidan olingan hikoyatlar garchi hajman kichik bo‘lsa ham, Bahouddin Naqshband hazratlari ta’limotining eng asosiy tamoyillarini o‘zida aks ettirganligi bilan qadrlidir. O‘ylaymizki, mushtariylar bu asar tahlilini Prezidentimiz farmonlarida aytilgan “tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish” yo‘lidagi arzimas urinishlarimizdan biri sifatida qabul qiladilar va yo‘l qo‘ygan nuqson-xatolarimizni kechiradilar. Albatta, umid qilamizki, bu borada yanada teranroq qarashlar bilan boyitilgan maqolalar bilan bizni xursand etadilar.

Alisher domla Naimov,
Farg‘ona viloyati bosh imom-xatibi o‘rinbosari

Ibratli hikoyalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati