Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Yanvar, 2025   |   10 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:24
Quyosh
07:48
Peshin
12:36
Asr
15:32
Shom
17:16
Xufton
18:35
Bismillah
10 Yanvar, 2025, 10 Rajab, 1446

Fiqh nima?

2.05.2017   24330   6 min.
Fiqh nima?

Fiqh – Islomdagi eng mo‘tabar fanlardan biri. Paydo bo‘lish tarixi ham o‘zoq o‘tmishga borib taqaladi. Fiqh keng qamrovli ilmlardan bo‘lib, ko‘plab shahobchalarga bo‘linib ketadi. Fiqh islomning avvalida paydo bo‘lib, bugungi kunimizga qadar o‘z qadrini yo‘qotmay davom etib kelayotgan va qiyomat kuniga qadar saqlanib qoladigan ilmlardan biridir.

Tarix davomida ko‘plab fuqaholar yetishib chiqdi. Ular bu ilmga oid son-sanoqsiz asarlarni ta’lif va tasnif etdilar. Bu kitoblarning sanog‘ini aniq bilishning iloji ham yo‘q. Bu, musulmon ulamolarining yuksak e’tiborlari nishonasi desak ayni haqiqat bo‘ladi.

Fiqh – Insonning o‘zi o‘ziga,  o‘zidan boshqalarga va Robbisiga nisbatan haq-huquqlar, axloq odob me’yorlari, yoqimli va yoqimsiz ishlar borasidagi tutgan o‘rnini nozik va nafis jihatlarigacha o‘rganadigan, asl va furu’(asosiy va ikkinchi darajali hukmlar)da mukammal tarzda bahs olib boruvchi ilm hisoblanadi.

Fiqh – ijtimoiy hayotning barcha jabhalarida uchraydigan turli masalalar xususida bahs yuritib bu masalalarga nisbatan shari’atning tutgan o‘rnini belgilab beruvchi ilmdir.

Fuqohalar: “Biron bir voqea hukmdan holi bo‘lmaydi”-deydilar.Ya’ni sodir bo‘layotgan har bir voqea hodisotlarga tegishli, o‘ziga xos hukm chiqarilishi lozim bo‘ladi.

Fiqhning lug‘atdagi ma’nosi;

Fiqh, aslida bilim va fahm demoqdir! “Lisonul arab” nomli kitobda fiqh so‘zi lug‘oviy jihatdan quyidagicha tahlil qilingan;

“Fiqh – Biror narsani bilish, uni fahmlash va anglash”.

Fiqh kalimasi Qur’oni karimning ko‘plab oyatlarda lug‘oviy ma’noda kelgan. 

Alloh ta’olo shunday deydi;

قال تعالى﴿لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِهَا

Ularda qalblar bor, (lekin) ular bilan «anglamaydilar». (A’rof – 179)

 وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ

Mo‘minlar yoppasiga (jangga) chiqishlari shart emas. Ularning har bir guruhidan bir toifa chiqmaydimi?! (Qolganlari Payg‘ambardan) dinni o‘rganib, qavmlari ularga (jangdan) qaytib kelgach, (gunohdan) saqlanishlari uchun ularni ogohlantirmaydilarmi?! (Tavba - 122)

Fiqhning istilohdagi ma’nosi;

Ulamolar fiqhga quyidagi ta’riflarni beradilar:

“Oxirat sa’odatiga erishish uchun, aniq shar’iy dalillar asosida  far’iy amaliy hukmlarni chiqarib olish”.

Aniq shar’iy dalillar deyilganda Qur’oni karim oyatlari va Payg‘ambarimiz Muhammad alayhis salomning sunnatlarini tushunamiz.

Far’iy amaliy hukmlar, asliy hukmlardan ajrab chiqadigan ikkinchi darajali hukmlar sanalib, shari’atda ibodat va muomalotlarni o‘z ichiga oladi.

Qur’on va sunnatda  mavjud bo‘lgan aniq dalillar asosida shar’iy hukmlarni anglash, tegishli hukmlarni ishlab chiqish ularni, musulmon kishi zimmasidagi hayotning turli sohalarida  duch keladigan ishlar va ibodatlarni tartibga solib turivchi fan fiqh deb nomlanadi.

Fiqh – Biror narsaga nisbatan halol, harom, farz, vojib, mandub,  makruh va shu kabi bir qancha hukmlarni tayin qiladi.

Fiqh – ibodatlar, odamlar o‘rtasidagi madaniy aloqa va muomalalar, nikoh va ajrim masalalari, jinoyat va jazo, savdo sotiq shuningdek ko‘plab hukmlarni o‘z ichiga oladi.

Islom fiqhi nazariy jihatdan bir qancha ilmlarni o‘z ichiga oladi. Jumladan:

  1. Usul al-fiqh;
  2. Furu’ al-fiqh;
  3. Ilm al-istidlol

Fiqhga bo‘lgan zarurat va ehtiyoj

Inson Alloh ta’ologa iymon keltirganidan keyin, Unga qullikni izhor qilganidan so‘ng, islom dinini tan olib, dinning o‘z shari’ati va qonun-qoidalari borligini anglaydi va bu qoidalarga bo‘ysinish lozim ekanini tushunib yetadi.

Mo‘min kishi, islom shari’atinig qonun-qoidalariga mos amaliy hatti-harakatlarni hayotning barcha sohalarida aniq va tiniq belgilab olishi zarur.

Mo‘min, duch kelgan biron bir masala yoki muammoni shunchaki tashlab qo‘ysinmi? Yoki uni yechimini topsinmi? Uni shariatning qaysi yo‘rig‘iga binoan tasarruf qilsin?

Mo‘min qachonki masala va muammoning yechimini aniq belgilab olsa va shari’at yuklaganidek uning buyruq va qaytariqlariga amal qilsa, albatta Alloh, taqvodor bandalariga va’da qilgan jannatga loyiq bo‘ladi. Abadiy saodatga erishadi.

Biroq, shari’atning hukmlari barchaga ochiq-oydin, mukammal suratda osonlik bilan ma’lum bo‘lsa, amaliy hatti-harakatlarning chegarasi har bir shaxs uchun juda oson ish bo‘lib qoladi. Chunki, har bir inson o‘zining amaliy harakatlarini vojib amallarda “qilmoq kerak”, harom ishlarni “qilmaslik lozim”, muboh amallarni “xoxlasa qiladi, xoxlamasa qilmaydi, u ixtiyoriy ishlar”- deb belgilab oladigan bo‘lsa, inson amallarini chegaralab beruvchi juda keng ma’nodagi ilmiy bahs va munozaralarga ehtiyoj sezmaydi. Biroq haqiqat undoq emas.

Islom qonun-qoidalari joriy bo‘lgan zamondan yiroqlashganimiz,  shari’at hukmlaridan ko‘pining o‘zimizga nisbatan noaniq va chigal suratlarda saqlanib qolishiga sabab bo‘lmoqda. Inson sodir bo‘lgan qandaydir voqeaga nisbatan shari’atning belgilab bergan hukmi farzmi, vojibmi, sunnatmi, harom yoki muboh darajasida ekanini bilmasa o‘zining bu voqeaga nisbatan harakatlarini aniq yo‘naltirolmaydi.

Ana shu asosga binoan, har bir sodir bo‘lgan voqea-hodisotlarga shari’at tushunchalaridan kelib chiqadigan, har qanday chigal va yechimini topmayotgan masalalarga oydinlik kirita oladigan ilmning bo‘lish zarurati yuzaga keladi. Aynan mana shunday muhim ishni kafolatlaydigan ilm bu fiqh ilmidir! 

 “Ko‘kaldosh” o‘rta maxsus islom bilim yurti o‘qituvchisi T. Karimov

Fiqh
Boshqa maqolalar
Maqolalar

OITSdan saqlanishning oson-ishonchli yo‘li

10.01.2025   460   4 min.
OITSdan saqlanishning oson-ishonchli yo‘li

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.


"Alloh sizdan yengillatmoqni iroda qiladir. Va inson zaif yaratilgandir".

Insonni Alloh taoloning O‘zi yaratgan. U Zot O‘z bandasining xususiyatlarini yaxshi biladi. Shuning uchun ham insonga faqat Alloh taoloning ko‘rsatmalarigina to‘g‘ri kelishi mumkin. Ushbu oyatda Alloh taolo insonning zaif holda yaratilganini ta’kidlamoqda. Yaratuvchining O‘zi «zaif yaratilgan», deb turganidan keyin, shu zaif insonga yo‘l ko‘rsatishda U Zot og‘irlikni xohlarmidi? Yo‘q, U Zot yengillikni xohlaydi.

Islom shariati, umuman, yengillik ustiga bino qilingandir. Bu haqda ko‘plab oyat va hadislar bor. Hammasi o‘z o‘rnida bayon qilinadi. «Niso» surasining boshidan muolaja qilib kelinayotgan masalalar, xususan, erkak va ayol, oila, nikoh masalasiga kelsak, ushbu oyatda bu masalalarda ham Alloh O‘z bandalariga yengillikni istashi ta’kidlanmoqda. Zohiriy qaralganda, diniy ko‘rsatmalarni bajarish qiyin, shahvatga ergashganlarning yo‘llarida yurish osonga o‘xshaydi. Islomda hamma narsa man qilingan-u, faqat birgina yo‘lga ruxsat berilganga o‘xshaydi. «Nomahramga qarama», «U bilan yolg‘iz qolma», «Uylanmoqchi bo‘lsang, oldin ahlining roziligini ol», «Mahr ber», «Guvoh keltir» va hokazo. Hammasi qaydlash va qiyinchilikdan iborat bo‘lib tuyuladi. Shahvatga ergashganlar esa «Yoshligingda o‘ynab qol, gunoh nima qiladi», deyishadi. Bu esa sodda va oson ko‘rinadi. Haqiqatda esa unday emas. Natijaga qaraganimizda bu narsa yaqqol ko‘zga tashlanadi. Dunyo tarixini kuzatadigan bo‘lsak, oila masalasiga yengil qaragan, jinsiy shahvatga berilgan xalqlar, davlatlar va madaniyatlar inqirozga uchragan. Qadimiy buyuk imperiyalarning sharmandalarcha qulashining asosiy omillaridan biri ham shu bo‘lgan.

Bizning asrimizga kelib, G‘arbda, o‘zlarining ta’biri bilan aytganda, jinsiy inqilob bo‘ldi. Jins borasida olimlar yetishib chiqdilar. Ular «Jinsiy hurriyat bo‘lmaguncha, inson to‘liq hur bo‘la olmaydi. Agar jinsiy mayllar jilovlansa, insonda ruhiy tugun paydo bo‘lib, unda qo‘rqoqlik va boshqa salbiy sifatlar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi», kabi g‘oyalarni tarqatishdi. Oqibatda jinsiy inqilob avjiga chiqdi.

Natijasini – har xil balo-ofatlar buhronini hozir o‘zlari ko‘rib-tatib turishibdi. Axloqiy buzuqlik, oilaning va jamiyatning parchalanishi, hayotga qiziqishning yo‘qolishidan tashqari, son-sanog‘iga yetib bo‘lmaydigan muammolar paydo bo‘ldi. Jinsiy inqilob oqibatida taraqqiy etgan g‘arb davlatlarining tub aholisi dahshatli sur’atda kamayib bormoqda. Ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan tanosil kasalliklari kelib chiqdi, har yili son-sanoqsiz odamlar shu kasalliklardan o‘lmoqda. Nasl buzilib, odamlari zaifhol va kasalmand bo‘lib bormoqda. Turli aqliy va ruhiy kasalliklar urchidi. Oxiri kelib, kasalliklarga qarshi insondagi tabiiy monelikning yo‘qolishi (OITS) kasalligi paydo bo‘ldi. Bu kasallik haqli ravishda, XX asr vabosi deb nomlandi. Uning davosi yo‘q. Bu dardga chalinishning sababi zinodir. U bilan kasallangan odam tez muddatda o‘ladi. Hamma dahshatda. Bu dardga chalinmaslikning yo‘llari axtarilmoqda, bu yo‘lda behisob mablag‘lar sarflanmoqda, mazkur vaboga chalinmaslikning turli choralari taklif etilmoqda. Qonunlar chiqarilmoqda, idoralar ochilmoqda.

Lekin shahvatga ergashganlari sababli ular eng oson, eng ishonchli bitta yo‘l – Allohning yo‘liga qaytishni xayollariga ham keltirishmayapti. Aqalli ushbu dardning bevosita sababchisi bo‘lmish zinoni man etuvchi qonun chiqarishni hech kim o‘ylab ham ko‘rmayapti. Chunki shahvatga ergashganlar shahvatga qarshi chiqa olmaydilar. Ularning o‘zlari shahvatga banda bo‘lganlari uchun unga ergashganlar. O‘zlarini zohiriy yengil ko‘ringan ishga urib, endi og‘irlikdan boshlari chiqmay yuribdi. Zohiriy og‘ir ko‘ringan bo‘lsa ham, Alloh ko‘rsatgan yo‘lga yurgan bandalar boshida mazkur og‘irlik va mashaqqatlarning birortasi ham yo‘q. Ular mutlaq yengillikda, farovon turmush kechirmoqdalar.

"Tafsiri Hilol" kitobidan

Maqolalar