Savol: Qazo namozlarni o‘qishdan oldin ham azon aytiladi, deb eshitgandim. Bir kunlik namozlar qazo bo‘lgan bo‘lsa, ularni ado etishda har bir namoz uchun alohida azon aytiladimi?
Javob: Qazo namozlarida ham xuddi vaqtida o‘qilayotgan namozdagi kabi azon va iqomat aytiladi. Zimmasida birdan ortiq qazo namozlari bo‘lgan odam ularni bir vaqtda o‘qimoqchi bo‘lsa, birinchi namozga azon aytadi, qolganlarini iqomat bilan o‘qiyveradi. Bu qoida yolg‘iz yoki jamoat bilan o‘qiganga barobardir. Payg‘ambarimiz (a.s.) va sahobalar Uhud g‘azotida ketma-ket to‘rt vaqt – peshin, asr, shom va xufton namozini o‘qiy olmaganlar. U paytlar hali qo‘rquv namozi haqidagi oyatlar nozil bo‘lmagandi. Keyin hazrat Bilol (r.a.) azon aytganlar va Rasululloh (s.a.v.) imomliklarida avval peshin, ke-yin asr, so‘ng shom va xufton namozlarini har biriga alohida iqomat bilan ado etishgan. Ulamolarimiz ushbu voqeadan birdan ortiq qazo namozlarini bitta azon va alohida iqomatlar bilan ado etish hukmini olishgan (“Raddul muhtor”).
Savol: O‘n besh-yigirma yillik qazo namozlarini o‘qish tartibi, vaqtlari qanday?
Javob: O‘z vaqtida o‘qilmagan namoz faqat qazosini o‘tash bilan zimmadan soqit bo‘ladi.
Ko‘p yil o‘qilmagan namozlarning qazosini o‘tashda tartib shart emas, lekin shunda ham tartibga rioya qilish (ya’ni, oldin bomdod, keyin peshin, so‘ng asrni o‘qish) mustahabdir (“Fatovoyi Hindiyya”).
Namozlar qay suratda o‘talmay qolgan bo‘lsa, qazosi shu suratda o‘taladi. Ya’ni, safarda o‘qilmay qolgan namoz hazarda ham qasr qilib o‘qiladi. Hazarda o‘talmagan namozni safarda qazosini o‘qimoqchi bo‘lgan odam to‘liq o‘taydi.
Qazo namozlarni kunning istalgan paytida o‘tasa bo‘ladi. Uch mahal mustasno. Ular: quyosh chiqayotgan payt, kun qiyomga (tikkaga) kelganda va quyosh botayotganda. Mana shu uchta vaqtda qazo namozlarini o‘qib bo‘lmaydi (“Bahrur roiq”).
Savol: Uch-to‘rt kunlik qazo namozlarini birdaniga o‘qisa bo‘ladimi?
Javob: Makruh vaqtlardan boshqa paytda bir urinishda quvvat yetganicha uch-to‘rt kunlik qazo namozlarni o‘tash mumkin.
Savol: Ba’zi namozlarda uzunroq, ba’zi namozlarda qisqaroq qiroat qilgan yaxshi, deb eshitdim. Shu haqda kengroq ma’lumot bersangiz.
Javob: Farz namozlarning avvalgi ikki rakatida, boshqa namozlarning barcha rakatida qiroat qilish farz bo‘lib, uning eng oz miqdori bitta uzun yoki uchta qisqa oyatni o‘qishdir.
Qiroatning sunnat bo‘lgan miqdori safarda, vaqtning ziqligida, fotihadan so‘ng istalgan surani o‘qishdir. Hazarda (uyda) va bemalol vaqtlarda esa bomdod namozida Fotiha surasidan keyin ikki rakatda qirq yoki ellik oyat o‘qish sunnat. Peshin namozi (farzi)da ham shu miqdorda qiroat qilish sunnatdir (“Jomi’us sag‘ir”). Asr va xufton namozlarida qiroatning sunnat miqdori Fotiha surasidan tashqari yigirma oyatdir. Shom namozida esa Fotihadan keyin ikki rakatga ham bittadan qisqa sura o‘qish sunnat (“Muhiyt”).
Muqimlikda bomdod va peshin namozlari farzlarida uzun suralar o‘qiladi (“Viqoya”). Uzun suralar Hujurotdan Burujgacha bo‘lgan suralardir.
Asr va xufton namozlariga o‘rtacha uzunlikdagi suralar o‘qiladi. Bu turga Burujdan Bayyinagacha bo‘lgan suralar kiradi.
Shom namozida esa qisqa suralar o‘qiladi. Bayyinadan Qur’onning oxirigacha bo‘lgan suralar qisqa suralar hisoblanadi (“Viqoya”, “Muhiyt”).
Savol: Sunnat namozlaridagi qiroatlarda ham suralar tartibiga rioya qilish kerakmi?
Javob: Farz namozlarining ikkinchi rakatida birinchi rakatda o‘qigan sura yoki oyatdan yuqoridagisini o‘qish makruhdir. Ammo sunnat namozlarda makruh emas (“Muhiyt”).
Savol: Salla bilan hojatxonaga kirsa bo‘ladimi?
Javob: Salla bilan namoz o‘qilgani va u mo‘minning toji bo‘lgani uchun, u bilan nopok yerlarga, jumladan, hojatxonaga kirish makruh hisoblanadi (“Fatovoyi Hindiyya”).
Har birimiz hayotda muvaffaqiyat qozonish istagida bo‘lamiz-u, lekin unga yetisha olmaymiz. Buning sababi esa “muvaffaqiyat”ni yetib bo‘lmas bir ro‘yo deb o‘ylashimizdir. Aslida biz muvaffaqiyatga eltuvchi omillarga bee’tibor bo‘lamiz, natijada muvaffaqiyatsizliklarimiz ko‘payib boraveradi.
Muvaffaqiyat – bu yaxshidan yanada yaxshirog‘i tomon intilishimizdir. (Barkamollik Alloh taoloning O‘zigagina xosdir). Birortasi sizga “Hayotdagi maqsadimga erishdim” desa, bilingki, u odam qulay boshlabdi. Kishi muvaffaqiyat sari harakat qilishi zarur. Zero, Alloh azza va jalla hech bir odamning ajrini zoye qilmas. Badi’uz zamon Hamazoniy bunday deydilar:
Vojib manga tirishmog‘im, qilmoq jahd,
Shart bo‘lmag‘ay najohni idrok etmak.
Hayot bo‘stonidan muvaffaqiyat mevalarini terish ilinjidagi kishiga oid mana bu nasihatlar sizga ham asqatadi. Bu nasihatlar ikki dunyo saodatini topish uchun chaqiriqdir. Zero, oxirat diyorida kishi ochiq-oydin xusronga yuz tutar ekan, uning dunyo hayotidagi zafaridan ne naf?!
Alloh taologa taqvoni lozim tuting, shuning o‘zi xayrli oziqa va a’lo nasihatdir. Zero, Alloh taolo Taloq surasining 2–3-oyatlarida: «...Kim Allohga taqvo qilsa, U Zot uning yo‘lini ochib qo‘yur. Va unga o‘zi o‘ylamagan tarafdan rizq berur...», deya marhamat qiladi va yana xuddi shu suraning 4-oyati so‘ngida ham: «...Kim Allohga taqvo qilsa, U Zot uning ishida osonlik qilib beradur!» – deya taqvo qilishga amr qilgan.
Qalbingiz avval Alloh taolo va Uning Rasuliga, keyin esa ota-onangiz va atrofingizdagilarga muhabbat ila to‘lib-toshsin. Zero, muhabbat kishini yoshartiradi, umrni uzaytiradi, xotirjamlik baxsh etadi. Nafrat esa qalbni qoraytiradi. Muhabbat jarohatga malham bo‘lib xizmat qiladi hamda qalbga mehr va yaqinlik taftini soladi.
O‘zingizga bo‘lgan muhabbatingiz boshqalarga nisbatan kichikroq, ozroq bo‘lsin. Alloh taolo Hashr surasining 9-oyatida ansoriylarni maqtab: «...Va gar o‘zlarining hojatlari bo‘lsa ham, (ularni) o‘zlaridan ustun qo‘yarlar...», deya marhamat qiladi. Odamlarga yaxshilik ilinib farahmand bo‘ladigan kishilar haqiqiy baxtiyor insonlardir. Badbaxtlar esa faqat o‘z manfaatlarini ko‘zlaydilar. Oxir-oqibatda hech qanday savobga erishmaydilar.
Qalbingizni muhabbat, bag‘rikenglik, g‘amxo‘rlik kabi tuyg‘ular bilan to‘ldirish uchun harakat qiling. Hech shak yo‘qki, badbaxtlarning qalblari hasad, g‘azab va nifoq ila limmo-lim bo‘ladi.
O‘tgan ishlarga qayg‘urmang! Noxushliklarga ko‘z yosh to‘kish foyda bermaydi. Birovlarning musibatlaridan kuladiganlar esa o‘zlariga jabr qiladilar. Ko‘zadagi to‘kilgan sutga ayyuhannos solgandan ko‘ra, uning o‘rnini qoplash payida bo‘ling. Bu borada Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning mana bu muborak so‘zlarini doimo yodda tuting: “Senga biror ish sodir bo‘lsa, “agar bunday qilganimda, mana bunday bo‘lardi-da” deya ko‘rma, faqatgina “Alloh taqdir qilgan ekan, O‘zi xohlagani bo‘ldi” deb
aytgin. “Agarda” shaytonga yo‘l ochib beradi”[1].
Nafsingizni yaxshi gumon qilishga o‘rgating! Zero, yaxshi gumonda bo‘ladiganlar tunda osmonga tikilib, oyning nazokatini ham ko‘ra oladilar. Badgumonlar esa samoga tashlagan nazari ortida zulmatdan boshqa narsani ko‘ra olmaydilar. Boshqalarni o‘zidan ko‘ra yaxshiroq deb o‘ylaydiganlardan bo‘ling. Yaxshilikka yo‘yuvchilar boshqalarning muhabbatiga sazovor bo‘ladilar. Badgumonlar esa o‘z atrofidagilarni go‘yo quvib-soladilar.
Haliymiy aytadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam yaxshi gumonni xush ko‘rardilar. Chunki badgumonlik Alloh taolo xususidagi yomon o‘ylovdir. Nekgumonda bo‘lish esa Alloh taolo xususidagi yaxshi o‘ydir. Mo‘min hamma holatda ham Alloh taolo xususida yaxshi gumonda bo‘lishga ma’murdir”.
Boshqa bir hadisda Muoviya ibn Hakam roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Men: “Yo Allohning Rasuli, bizning oramizda shumlanadiganlar bor”, dedim. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “U ko‘ngillariga kelgan narsa xolos. Bu narsa ularni (biron ish qilishdan) to‘smasin”, dedilar».
Hasson Shamsiy Poshoning "Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar" nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Imom Muslim rivoyati.