Sayt test holatida ishlamoqda!
23 Dekabr, 2024   |   22 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:46
Peshin
12:27
Asr
15:17
Shom
17:01
Xufton
18:21
Bismillah
23 Dekabr, 2024, 22 Jumadul soni, 1446

Azududdin Iyjiy

10.02.2017   4716   2 min.
Azududdin Iyjiy

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayh mashhur qozi, mutakallim, faqih va lug‘atshunos , asha’riyya olimolardandir. Nasablari Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuga borib taqaladi. Sherozning Iyj shahrida hijriy 680-yilda (melodiy 1281-yil) tug‘ulgan.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhning ustozlari juda ko‘p bo‘lib bizga ma’lum bo‘lganlari:

  • Imom Bayzoviyning shogidi Shayx Zaynuddin Hinkiy rahmatullohi alayh. Ma’lumotlarga qaraganda Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhga bu ustozlarining ta’sirlari ko‘p bo‘lgan.
  • Shayx Imom Faxruddin Abulmakorim Ahmad ibn Hasan Jorburdiy rahmatullohi alayh. Faxruddin Abulmakorim rahmatullohi alayh Imom Bayzoviyning “Usulul fiqh” kitoblariga sharh bitgan. Imom Zamaxshariyning “Kashshof” tafsirlariga bir necha hoshiyalar bitgan va 746-yilda vafot etgan.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhdan ilm tahsil olgan shogirdlari ham ko‘p bo‘lgan, ulardan ba’zilari haqida quyda tanishamiz:

  • Imom Shamsuddin Muhammad Kirmoniy rahmatullohi alayh. 717-786-hijriy yilda yashab o‘tgan. O‘n ikki yil Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhga shogird tushgan. Shamsuddin Muhammad Kirmoniy rahmatullohi alayh “Sahih Buxoriy”ga bitgan sharhlari mashhurdir.
  • Imom Ziyouddin Abdulloh ibn Sa’dulloh Qazviniy rahmatullohi alayh.
  • Imom Alloma Sa’duddin Mas’ud ibn Umar Taftazoniy rahmatullohi alayh. 722-792-hijriy yillarda yashab o‘tgan.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayh ko‘pincha Sultoniyya shahrida istiqomat qilgan edi. Fors davlatida hukmronlik qilgan Ilxoniylar sulosiga mansub podshox Abu Sa’iyd u zotni Sheroz shahriga qozi etib tayinlagan edi va biroz muddatdan so‘ng Qozul quzot darjasiga ko‘tarildi. Fors o‘lkasidagi Kirmonning amiri bilan o‘zaro nizoga kelib qolishdi va mansabidan olib tashlanib hibsda olindi. U kishining mol-davlati ko‘p bo‘lib ko‘p qismini ilm va uning ahli yo‘lida sarf qilar edi. U zot melod hisobda 1355-yili, hijriy hisob bo‘yicha 756-yilda Iyj shahridagi Duraymiyon qalasida vafot etdilar.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayh bir necha yuksak unvonlar sohibidir. Quyida ulardan bir nechasini keltirib o‘tamiz:

  • Sharqning qozilar qozisi.
  • Shayxul ulamo.
  • Shayxush shofiiyya va boshqalar.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhning musannafotlari musulmonlar olamiga yetarlikcha qo‘llanma bo‘ldi ulardan  mashhurlari quydagilardir:

  • Al-Mavaqif fi ilmil kalom.
  • Javohirul kalom.
  • Al-Kavoshif fi sharhil mavoqif.
  • Al-Aqoid al-iddiya.
  • Uyunul javohir.
  • Al-Favoidul g‘iyosiyya fil ma’niy val bayan.
  • Buhjatut tavhid.
  • Ar-Risalatul a’dudiyya va boshqalar.  

Imom Buxoriy nomidagi Toshkent Islom Instituti

4-kurs talabasi Komilov Ilhomjon Ikromjon o‘g‘li

Maqolalar
Boshqa maqolalar

"O‘rganadigan ilm" nima degani?

23.12.2024   1436   4 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Faqihlar fiqhga shunday ta’rif berishadi: «Fiqh mukallaflarning amallarini halol va haromlik, fasod va sahihlik jihatidan o‘rganadigan ilmdir». Bu ta’rifni ham kengroq tahlil qilib ko‘raylik. «O‘rganadigan ilm» nima degani? Hozirgina «Ilm bir narsaning voqelikka muvofiq kelishidir», dedik.

Fiqhning mavzusiga bir misol keltiraylik. Masalan, men mukallafman. Xotinimga «Sen taloqsan», dedim. Buning hukmi nima bo‘lishini fiqh o‘rganadi. Demak, fiqh men kabi mukallaflarning mana shu kabi holatlarini o‘rganadi. Masalan, men sherikchilik aqdini tuzishim mumkin, biron narsani sotishim, ijaraga olishim mumkin. Fiqh ana shunday holatlarni, men qilgan ishning halol yoki harom, sahih yoki fasodligini o‘rganadi. Demak, fiqhning mavzusi mukallaflar qiladigan amallarning holatini o‘rganishdir.

Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.

Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.

Masalan, siz birinchi yil ilm olayotgan bo‘lsangiz, ular sizga: «Sen aytgan hukmni faqat dalil keltirsang, qabul qilamiz», deyishadi. Axir siz hali dalillarni bilmaysiz-ku! Birorta jumlani oyat deb o‘ylashingiz mumkin, lekin aslida u oyat bo‘lmasligi mumkin. Bir hadisni Buxoriyda kelgan, deb aytishingiz mumkin, lekin u Buxoriydan rivoyat qilinmagan, to‘qima hadis bo‘lib chiqishi mumkin, chunki siz hali dalillarni o‘rganmagansiz. Ular mana shu darajadagi odamlardan dalil so‘rashdi, ochiq-oydin dalili bo‘lmagan hukmni esa botilga chiqarishdi. Bunga biroz kengroq yondashish kerak...

Yuqorida aytganimdek, asosiy maqsadim ta’riflarga doir qo‘shimcha ma’lumotlarni aytib o‘tish edi. Keling, shu masalani ko‘raylik. Ana o‘sha yo‘nalish egalari har bir hukmga dalil talab qilishyapti. Avvalo ayting-chi, dalil nima o‘zi? Ular: «Dalil – bu Qur’on va Sunnat», deyishadi. Ularning «Dalil Qur’on va Sunnatdir», deyishi ilmiy ma’noda xatodir, chunki dalilni faqat Qur’on va Sunnatgagina cheklab qo‘ysak, dinni zoye qilib qo‘yamiz, chunki bulardan boshqa dalillar ham bor. Dalil to‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan manbadir. Demak, Qur’on va Sunnat dalillarning asosiy qismidir, lekin dalillarning barchasi emas, chunki ijmo’ ham dalil, qiyos ham dalildir. To‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan har qanday manba dalil bo‘ladi. Lekin bu gapni ular tushunmaydi. Ular dalilni faqat Qur’on va Sunnat, deb tushunishadi.

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan