Bandalarini O‘zining muqaddas, mo‘jiz Kalomini o‘qishni o‘rganish baxtiga musharraf etgan Alloh taologa behad hamdu sanolar bo‘lsin.

O‘z ummatlariga: «Sizlarning eng yaxshilaringiz Qur’onni o‘rganib, uni boshqalarga o‘rgatganingizdir»  deya, ularni ushbu Kalomi Rabboniyning ta’limiga targ‘ib qilgan va bunda o‘zi eng go‘zal namuna bo‘lgan Nabiyimiz Muhammad mustafoga Allohnig salotu salomlari bo‘lsin.

Tilovatdagi tartil borasida Alloh taolo:

"ورتل القرآن ترتيلا"

"Va Qur’onni tartil bilan tilovat qil",degan. (Muzzammil surasi 4-oyat.).

Qur’onni tartil bilan o‘qish deb, uni dona-dona qilib, har bir harfini o‘z o‘rnidan chiqarib, oyatlarini alohida-alohida qilib, tajvid qoidalari asosida va oyatning ma’nolarini tadabbur qilishga imkon bo‘ladigan holatda o‘qishga aytiladi.

Qur’onni tartil bilan o‘qishga bo‘lgan farmoni ilohiy barcha mo‘min-musulmonlarga ommaviy farmondir. Muhammad alayhissalomga farishta Jabroil alayhissalom Qur’onni tartil bilan o‘qib berganlar. O‘z navbatida Payg‘ambar alayhissalom ummatlariga tartil bilan o‘qib berganlar.

سُئِلَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ ، كَيْفَ كَانَتْ قِرَاءَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ؟ قَالَ : كَانَتْ مَدًّا ، ثُمَّ قَرَأَ (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ) يَمُدُّ بِبِسْمِ اللهِ وَيَمُدُّ الرَّحْمَنَ وَيَمُدُّ الرَّحِيمَ

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «U kishidan, Nabiy sollallohu alayhi vasallamning qiroatlari qandoq bo‘lgan, deb so‘ralganda, cho‘zib o‘qish bo‘lgan, dedi va Bismillahir rohmanir rohiym, deb «bismillah»ni cho‘zib, «ar-Rohman»ni cho‘zib, «ar-Rohiym»ni cho‘zib qiroat qildi». (Sunan sug‘ro lil imam Ahmad Byhaqiy 994-hadis.).

Sharh: Albatta, Alloh taolo Qur’oni Karimni Muhammad sollallohu alayhi vasallamga Jabroil alayhissalom orqali nozil qilgan. U zot Qur’oni Karimni qandoq qabul qilib olgan bo‘lsalar, xuddi shundoq qilib sahobalarga o‘rgatganlar. Sahobai kiromlar esa xuddi ushbu rivoyatda Anas roziyallohu anhu o‘rgatayotganlaridek tobe’inlarga o‘rgatganlar. Ana shu tarzda Qur’oni Karim va uning qiroati avloddan avlodga omonat ila o‘tib kelmoqda.

Demak, Qur’oni Karim tilovati Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning tilovatlariga o‘xshashi kerak. Buning uchun esa, ustozdan har bir harfni, har bir so‘zni, har bir oyatni o‘rganish lozim bo‘ladi.

Ustozlar ushbu rivoyatda vasf qilinayotgandek, Anas ibn Molik roziyallohu anhuga o‘xshab aniq qilib o‘rgatmoqlari kerak.

عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ الله يُقَطِّعُ قِرَاءَتَهُ يَقُولُ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ثُمَّ يَقِفُ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ثُمَّ يَقِفُ وَكَانَ يَقْرَؤُهَا مَلِكِ يَوْمِ الدِّينِ.

Ummu Salama roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qiroatlarini uzib-uzib qilar edilar. «Alhamdu lillahi robbil alamiyn» deb, so‘ngra to‘xtar edilar. «Ar-Rohmanir rohiym» deb, so‘ngra to‘xtar edilar. Keyin «Maliki yavmidiyn» deb, qiroat qilar edilar». (Termiziy Shamoil Muhammadiyya 307-hadis.).

Sharh: Ummu Salama onamiz roziyallohu anho Qur’oni Karimni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan to‘liq yodlagan hamda boshqalarga ustozlik qilgan zotlardan edilar. U kishi bu rivoyatda Nabiy sollallohu alayhi vasallamning qiroatlaridagi bir xususiyatni, har bir oyatning oxirida to‘xtashlarini bayon qilmoqdalar.

Bu haqdagi barcha dalillarni o‘rganib chiqqan ulamolar, har bir oyatda to‘xtab qiroat qilish mandubdir, deganlar.

عن عبد الله بن عمروعن النبي صلى الله عليه و سلم قال يقال لصاحب القرآن أقرا وارتق ورتل كما كنت ترتل في الدنيا فإن منزلتك عند آخر آية تقرأ بها

Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Qur’on sohibiga: qiroat qilib ko‘tarilaver. Dunyoda qandoq tartil qilgan bo‘lsang, xuddi shundoq tartil qil. Albatta, sening manziling oxiri qiroat qilgan oyating makonidan bo‘ladir, deyiladi», dedilar». (Sunan Termiziy 3914-hadis.).

Imom Shofeiy: tartilning eng ozi tilovatda shoshilishni tark etishdur deganlar.

Yodda saqlang!

Tajvid ilmi quyidagiardan iborat:

1-         Cho‘zish harflarini tabiiy miqdoridan ortiqcha cho‘zish

2-         G‘unnalarni cho‘zish

3-         Sakta (nafas olmay bir oz to‘xtab so‘ngra davom ettirish)

4-         Tang‘im (ovozni go‘zal qilish)

Tabiiy savol tug‘i’ladi tajvid kitoblaridagi bulardan boshqa qoidalarchi? Ular nima?

Javab: Ular sof arab tilining asl qoidalaridur. Sof arab tilida u qoidalarga amal qilingan va hozirda ham amal qilinadi. Yuqoridagi 4 qoida Allohning kalomiga xos bo‘lgan qoidalardur.

Toshkent Islom Instituti 4-kurs talabasi

Tojiddinov Abdussomad Abdulbosit o‘g‘li