Bismillahir Rohmanir Rohiym
Doktor Muhammad Rotib Nobulusiy yozadi:
“Agar insonlarning eng baxtlisi bo‘lishni istasangiz, odamlarni xursand qiling, ularning qalbiga shodlik ulashing. Shunda siz ham baxtli bo‘lasiz. Zero, Robbimizning go‘zal ismlaridan biri “Ash-Shakur” ya’ni ko‘p shukr qiluvchi bo‘lib, U Zot qilingan bitta yaxshilikka o‘ntadan yetti yuz barobargacha, hattoki undan ko‘proq ham savob beradi.
Insonlarga, hayvonot va nabotot olamiga qanchalik ko‘p yaxshilik qilsangiz, shuncha o‘zingizni baxtli his qilasiz. Ayniqsa, bir qiynalgan oilaga yaxshilik qilsangiz, oila a’zolarining, ayniqsa yosh bolakaylarning tabassumi sizni qanchalik xursand qiladi.
Bir kam ta’minlangan oilani bilaman. Oila boshlig‘i – ota og‘ir betob edi. Yuragini operatsiya qilish uchun katta mablag‘ talab qilardi. Har gal uni ko‘rgani uyiga borar ekanman, oila a’zolarining g‘am-qayg‘uga botgani, jajji bolajonlarning mayus ko‘zlariga guvoh bo‘lardim.
Bir badavlat odam muolaja pulini to‘lab berdi. Muolaja yaxshi o‘tdi, oila boshlig‘i sog‘ayib ketdi. Ziyorat qilgani borsam, uydagi holat butkul boshqacha, ayniqsa, bolajonlar nihoyatda xursand va quvnoq edi. Buni ko‘rib ko‘zlarim quvnab ketdi.
Odamlarning og‘irini yengil qiluvchi, ularga dalda bo‘lib, ularning qalbiga xursandchilik kiritadiganlarning Alloh taoloning huzurida martabasi balanddir.
Agar eng baxtli inson bo‘lishni istasangiz, odamlarning qalbiga xursandchilik kiriting. Shunda Alloh taolo ham sizni xursand etadi. Zero, Robbimiz – Ash-Shakurdir.
Unutmangki, baxt – mol-dunyoning ko‘pligida emas. Baxt – Alloh bilan bo‘lgan aloqangizdir.
Do‘stlarimdan biri o‘ziga guvoh bo‘lgan ushbu voqeani so‘zlab bergan edi. Xizmat safari bilan xorijdan yarim kechasi soat 12 larda uyga qaytar ekanman, yo‘l chekkasida bolasini ko‘tarib yig‘lab o‘tirgan ayolga ko‘zim tushdi. Ularga yaqin borib, nima bo‘lgani haqida surishtirdim. Ayol farzandi bemorligi, isitmasi 42ga ko‘tarilganini, turmush o‘rtog‘i vafot etgani va yaqin tanishi yo‘q musofir ekani haqida aytdi. Imkon qadar yordam berdim. Bir kasalxonadan boshqa shifoxonaga olib bordim, bir qancha dorixonalarga yugurdim. Nihoyat bolakayning issig‘i tushdi. Soat ertalabgi 5 bo‘lgandi. Bir qiynalgan odamga yordam berganimdan o‘zimni nihoyatda baxtli his qildim. Go‘yoki jannatda yurgandek bo‘ldim.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning masjidlarida e’tikofda o‘tirardilar. Ko‘zlari bir tushkunlikka tushgan kishiga tushdi. Uning oldiga borib: “Nega mahzun ko‘rinasiz?” deb so‘radilar.
U: “Qarzlarim ko‘payib ketdi, qaytarishga mablag‘im yo‘q, shuni o‘ylab g‘amga botdim”, dedi. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu: “Men qarz bergan odam bilan senga muhlat berishini so‘rab gaplashib ko‘raymi?” dedilar. Haligi kishi boshini qimirlatib, rozilik bildirdi.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu darhol o‘rinlaridan turib, tashqariga chiqdilar. Odamlar: “Ey, ibn Abbos e’tikof o‘tirganingiz yodingizdan chiqdimi?” dedilar.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu: “Yo‘q aslo unutmadim. Lekin Allohga qasamki bir birodarimning hojatini oson qilish, uning qalbiga xursandchilik kiritish yo‘lida sa’y-harakat qilishim men uchun bir oylik nafl ro‘za va masjidda e’tikof o‘tirishdan afzaldir”, dedidar”.
Davron NURMUHAMMAD
Ajdodlarimizning qoldirgan asarlarining katta qismi arab tilida yozilgani barchamizga ma’lum. Arab tili dunyo tillari ichida eng ko‘p o‘rganilgan va hanuz o‘rganilayotgan til hisoblanadi. U lug‘at boyligi, qoidalarining turli-tumanligi, bir so‘zni bir necha uslubda ishlatish imkoniyatlarining ko‘pligi bilan mukammal tillar ichida ajralib turadi. Shuningdek, u shevalarining juda ko‘pligi bilan ham dunyoda yuqori o‘rinni egallaydi.
Bu til Qur’oni karim va janob Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning tillari bo‘lgani uchun uni o‘rganish usullari sahobai kiromlar davridayoq ishlab chiqilgan. Arab tilini o‘rganish uchun lug‘at, morfologiya, grammatika, ya’ni sarf va nahv ilmlari mukammal o‘rganiladi. Shu bilan birga, arab tilida mukammal gaplashish va uni tushunish uchun albatta, balog‘at fani qoidalarini yaxshi bilish kerak.
Balog‘at ilmini tahsil qilish orqali Qur’oni karim va hadisi shariflar ma’nolarini to‘g‘ri tushunish va nozik jihatlarni teran anglash oson kechadi. Shuningdek, Qur’oni karimning fasohat va balog‘at e’tiboridan mo‘jizakorligi kashf qilinadi. Shu bois, Qur’oni karim tafsiri, hadisi shariflar sharhi va boshqa diniy ilmlarni o‘rganmoqchi bo‘lgan kishi lug‘at, sarf, nahv ilmlari bilan bir qatorda balog‘at ilmini ham puxta egallashi lozim. Bu haqda Abdurauf Fitrat shunday degan: “Diniy va ijtimoiy ta’limotimiz Qur’on va hadislarda mavjud. Qur’on va hadislar esa arab tilidadir. Binobarin, ularni tushunish uchun arab tilining sarfu-nahvini o‘rganish zarur. Lekin bu yetarli emas, Qur’on ma’nolarini tushunishimiz uchun balog‘at ilmini – bayon, bade’ va ma’oniy ilmlarini ham bilishimiz lozim.”
Bu ilm boshqa fanlardan o‘zining fazilati bilan ajralib turadi. Lug‘at sir-asrorlarini ochishda va xazinalarini kashf etishda balog‘at ilmining o‘rni beqiyosdir. Jorulloh Mahmud Zamaxshariy o‘zining “Kashshof” nomli tafsirining muqaddimasida shunday deydi: “Tafsir ilmiga kirishgan kishi Qur’onga xos bo‘lgan ilmi ma’oniy va ilmi bayonda bilimdon bo‘lsa va bu ilmlarni puxta o‘rgansa, tafsirning haqiqatlariga yeta oladi.”
Shuningdek, Alisher Navoiy, Zaxiriddin Muhammad Bobur, Lutfiy, Fuzuliy, Umar Hayyom, Mashrab kabi mumtoz adabiyot namoyondalari o‘z asarlarida majoz, tashbeh, istiora, kinoya kabi balog‘at qoidalaridan keng foydalanganlar. Buyuk ajdodlarimizning boy ma’naviy merosini chuqur o‘rganib, boshqalarga yetkazishda balog‘at ilmining ahamiyati katta.
Balog‘at ilmining tarixi, shakllanishi, taraqqiyot bosqichlari va bu ilmga hissa qo‘shgan ulamolarning hayoti hamda asarlarini o‘rganish bugungi kunda muhim vazifalardan biridir. Arab tilining balog‘at va bade’ ilmlarini o‘rganish orqali kishida bu fanlarga nisbatan qiziqish va mukammal bilim shakllanadi. Balog‘at fanini chuqur o‘zlashtirish orqali faqat arab tilida emas, balki o‘zbek tilida yozilgan mumtoz adabiyotimiz sirlarini ham anglash mumkin bo‘ladi.
Abdulqayum Turdaliyev,
Toshkent Islom instituti talabasi.