So‘ngi yillar davomida islomshunoslikning turli yo‘nalishlarida bir qator muhim asarlar o‘zbek tiliga tarjima qilinib nashr etildi. Bu asarlar aqida, kalom, fiqh, tafsir, adashgan oqimlarga qarshi raddiya yo‘nalishida va tarixiy mavzularga bag‘ishlangan bo‘lib, ular ilm-fan ahli, talaba va olimlar uchun bebaho manba bo‘lib xizmat qilmoqda.
Xususan, Imom Moturidiyning mashhur “Ta’vilot al-Qur’on” asarining bir necha juzlari, shuningdek, Mulla Ali Qoriyning “Sharh al-Fiqh al-akbar”, Abul Yusr Pazdaviyning “Usul ad-din”, Abul Muin Nasafiyning “Bahr al-kalom”, Alouddin Kosoniyning “E’tiqodi kosoniy”, Abu Muoz Toriq ibn Ivazulloh ibn Muhammad tomonidan yozilgan “Imom Termiziyning aqidaviy qarashlari”, Abu Azabaning “Ash’ariylar va moturidiylar o‘rtasidagi go‘zal chamanzor”, Imom Termiziyning “E’tiqodi ahli sunna”, Abul Muntaho Shahobuddin Ahmad ibn Muhammad Mag‘nisoviyning “Sharhi fiqhul akbar”, Abu Salama Buxoriy rahmatullohi alayhning “Jumal usul ad-din” (E’tiqodiy masalalarning umumiy kisqacha bayoni)”, Abul Barakot Nasafiyning “Umdatul aqoid”, Hakim Samarqandiyning “Kitob as-savod al-a’zam” kabi asarlar o‘zining ilmiy salmog‘i bilan alohida ajralib turadi.
Moturidiy ta’limoti asosida yozilgan asarlar islomiy e’tiqodni tushunish va uning asosiy prinsiplarini yoritishga qaratilgan. Masalan, Imom Moturidiyning “Ta’vilot al-Qur’on” asari Qur’onni tafsir qilishda alohida ahamiyatga ega bo‘lib, musulmon olimlar uchun muhim metodologik qo‘llanma hisoblanadi.
Tarixiy va madaniy merosga bag‘ishlangan asarlar ham katta e’tiborga loyiq Muallif jamoasi tomonidan nashr etilgan “Movarounnahrlik o‘n mutakallim”, “Movarounnahrlik o‘n faqih” va “Movarounnahrlik o‘n mutasavvif” asarlari tarixiy shaxslarning hayoti va merosi haqidagi bilimlarni yanada boyitishga xizmat qiladi.
Shuningdek, raddiya sohasidagi asarlar islomiy aqida va shariatga zid bo‘lgan mutaassib g‘oyalarga qarshi kurashishda muhim o‘rin tutadi. Masalan, “Mutaassiblikka qarshi mo‘tadillik” va “Islom niqobidagi mutaassib guruhlar”, “Ixtiloflar, sabablar, yechimlar”, “Aqoid va unga bog‘liq masalalar”, “Mazhablar birlik ramzi”, “Mazhabsizlik – islom shariatiga tahdid soluvchi eng xatarli bid’atdir”, “Sunniy aqidalar”, “Hizbut-tahrir” fitnasidan ogohlantirish”, “Dunyo ulamolari murojaati”, “Islom va aqidaparast oqimlar”, “Bid’atchi, adashgan va adashtiruvchi firqalarga raddiyalar kitobi”, “Diniy mutaassiblik: mohiyati, maqsadlar va oldini olish yo‘llari”, “Adashgan “nozik hilqat””, “Ishidning botil g‘oyalari va ularga raddiyalar”, “Salafiylarga ilmiy raddiya”, “E’tiqod durdonalari”, “Ilmdan boshqa najot yo‘q”, “Fatvolar to‘plami 500 savolga 500 javob”, “Fiqh va aqidaga oid ixtilofli masalalar yechimi”, “Fitna ko‘z ilg‘amas xatar”, “Moturidiy ta’limotiga oid 101 savol-javob”, “Zamonaviy fiqhiy masalalar va fatvo berish asoslari”, “Islom aqidasi”, “Dolzarb raddiyalar” kabi kitoblar musulmon jamoatchilik orasida keng tarqalgan muammolarga javob berib, mu’tadillikni targ‘ib qiladi.
Ushbu nashrlar nafaqat ilmiy sohada, balki keng jamoatchilik orasida ham katta qiziqish uyg‘otmoqda. Ushbu asarlar zamonaviy musulmon jamiyati uchun islom aqidasi, ya’ni moturidiy ta’limotini yanada chuqurroq tushunish va ularni hayotga tatbiq etishda muhim qo‘llanma bo‘lib xizmat qiladi.
O‘tkirbek Sobirov,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi Bosh mutaxassisi
“Sharhu aqoidi Nasafiya” asarini o‘zbek tiliga ilmiy-izohli tarjimasi hamda
uning android va multimedia dasturlarini tayyorlash bo‘yicha loyiha a’zosi
Inson qalbi goh u tarafga, goh bu tarafga o‘zgarib turadi: savobli ish qilganida, qalbi yayraydi, dili cheksiz quvonchga to‘ladi. Gunoh-ma’siyat kirlari esa dil oynasini xiralashtiradi. Oqibatda qalb qorayadi, ko‘ngli xijil bo‘ladi.
Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Temirga suv tegsa zanglaydi. Xuddi shunga o‘xshab qalblarni ham zang bosadi", dedilar. Shunda: "Yo Rasululloh, uning jilosi nima?" deb so‘raldi. U zot: "O‘limni ko‘p eslash, Qur’on o‘qish", dedilar.
Qalb xuddi temir kabi zanglaydi. Temirga suv tegsa, sirtini zang bosadi. Gunohlar yig‘ilib yig‘ilib qalbni zanglatadi, dilni qoraytiradi, ko‘ngilni g‘ash qiladi. Qalb qorayishi oqibatida inson shuuri o‘tmaslashadi, mehr-oqibat tuyg‘usi kishi bilmas tarzda ko‘tarilib boradi.
Mazkur hadisda aytilishicha, o‘limni eslagan, Qur’on o‘qigan odamning qalbi zanglardan tozalanadi. Qanday qilib, deysizmi? Gap shundaki, o‘limni eslagan kishining o‘tkinchi dunyoga xohishi so‘nadi. O‘limni eslagan, oxiratni o‘ylagan inson gunohlardan tiyiladi, nafasi kirib-chiqib turganida Parvardigoriga tezroq tavba qilishga shoshiladi, o‘zini isloh qiladi. Inson o‘limni eslaganda lazzatlar parchalanadi, hakalab otib turgan nafs xohishlari sal bo‘lsayam jilovlanadi. Bir kunmas-bir kun dunyoni tark etishini bilgan kishi oqibatli bo‘ladi, bir ish qilishdan oldin oxirini o‘ylaydi, mulohaza yuritadi.
Yuqoridagi hadisda aytilishicha, Qur’on tilovati qalbdagi zanglarni ketkazadi. Haqiqatan, Qur’on o‘qish bilan qalb yayraydi, ko‘ngil taskin topadi. Mo‘min banda qiroatdan bir dunyo ma’naviy ozuqa oladi. Shu yo‘sin qalbni qoplagan zang qurumlari asta-sekin tozalanib boradi. Bejizga "Qur’on qalbga malham, dilni tozalaydigan ilohiy davo", deyilmagan.
Ma’lumki, temirga doim ishlov berib turilmasa, ko‘p o‘tmay zanglaydi. Xuddi shunga o‘xshab, Qur’on o‘qilmasa, dilni zang bosadi. Hamisha Qur’on o‘qiydigan inson qalbiga gard yuqmaydi. Tilovat bilan jilolangan qalbi oynadek yarqirab turadi.
Hozirgi "zamonaviy" odamlarning ko‘pi dunyoga hirs qo‘yish dardi bilan og‘rigan. Kishilar orasida o‘zaro ishonch, sadoqat, vafo, mehr-oqibat kamayib ketayotgandek. Bizningcha, buning sababi bitta: o‘limni unutish, Qur’on o‘qimaslik.
Ayrim odamlarga o‘limni eslatsangiz, oxiratdan gap ochsangiz: "Qo‘ying, yaxshi mavzuda gaplashaylik!" deya so‘zingizni bo‘ladi. O‘limni eslash yomonmi?! Har kimning boshida bor-ku bu savdo! O‘limdan qochib-qutulib bo‘lmaydi. Shuning uchun o‘limga tayyorgarlik ko‘rish kerak. Qanday qilib, deysizmi? O‘limga hozirlik solih amallar bilan bo‘ladi, qorong‘i go‘rni yorituvchi Qur’on tilovati bilan bo‘ladi. Quruq kafanlik olib yoki qabristondan o‘zi uchun alohida joy ajratib qo‘ygan odamni oxirat safariga rostmana shay deb bo‘lmaydi.
Tolibjon domla Xursanmurodov,
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi.
Ali ibn Husomiddin Muttaqiy Hindiy. "Kanzul ummol fi sunanil aqvoli val af’ol". – Bayrut.: Muassasatur risolat, 1989. - B. 210.