Mashina haydashning 9 odobi
1. Avtomobilni boshqarish bo‘yicha yetarli malakaga ega bo‘lgandagina haydash kerak.
Chunki mashina haydashni mukammal o‘rganmay turib, yo‘lga chiqish odamlarning hayoti va mulkiga zarar yetkazishga olib keladi.
Abu Said Xudriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallahu alayhi vasallam: “Zarar berish ham zarar ko‘rish ham yo‘qdur”, dedilar (Ibn Moja, Doriqutniy va boshqalar rivoyati).
Islom har qanday ko‘rinishdagi zulmni harom qilgan. Insonlarning tug‘ilishidan to o‘limigacha va hatto vafotidan keyin ham zarar etkazishdan qaytaradi.
2. Muntazam ravishda mashinaga e’tibor berish, haydashdan oldin tekshirish lozim.
Alloh taolo: “...g‘ofillardan bo‘lma” (A’rof surasi, 205-oyat), “So‘ngra, o‘sha kunda, albatta, berilgan ne’matlardan so‘ralasiz” (Takaasur surasi, 8-oyat) deb marhamat qilgan.
Inson zavqlanadigan: oziq-ovqat, ichimlik, kiyim-kechak, turar joy, mashina, sog‘lik kabi ne’matlarning har biri uchun Qiyomat kunida javob beradi.
3. Xavfsizlik kamarini taqish talab etiladi.
Albatta, har bir ish Alloh taoloning izni va irodasi bilan bo‘ladi. Alloh eng yaxshi saqlaguvchi va U rahmlilarning eng rahmlisidir. Biroq, dinimiz sabab o‘laroq avvalo xavfsizlik choralarini ko‘rishni, keyin Allohga tavakkul qilishni buyuradi. Tajribalarda xavfsizlik kamari baxtsiz hodisa paytida halokatning darjasini yengillashtirishi va haydovchini dahshatli to‘qnashuvdan himoya qilishi ko‘p kuzatilgan.
4. Inson qadr-qimmatining ulug‘ligini unutmaslik.
Bu esa haydovchini haydashda juda ehtiyot bo‘lishga chaqiradi, Alloh taolo O‘z kitobida ta’kidlaganidek, “Kim bir jonni nohaqdan yoki yer yuzida fasod qilmasa ham o‘ldirsa, xuddi hamma odamlarni o‘ldirgan bo‘ladi” (Moida surasi, 32-oyat).
5. Ruxsat etilgan darajadagi tezlikka rioya qilish.
Belgilangan tezlik me’yoriga rioya qilmaslik baxtsiz hodisalar va ofatlarga, ko‘p holatlarda o‘limga sabab bo‘ladi. Alloh taolo bundan qaytaradi: “O‘zingizni o‘zingiz o‘ldirmang. Albatta, Alloh sizlarga rahimlidir” (Niso surasi, 29-oyat).
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Shoshmaslik Allohdandir va shoshqaloqlik shaytondandir”, deganlar
6. Yo‘l harakati qoidalariga rioya qilish va ularni buzmaslik.
Hatto yo‘l bo‘sh bo‘lsa ham sabrsizlik qilmaslik, shoshilmaslik lozim. Ozgina sabr qilmaslik o‘lim yoki og‘ir jarohatni keltirib chiqarishi mumkin. Inson o‘z tabiatiga ko‘ra sabrsiz va hamma narsani tezda amalga oshirishni xohlaydi. Zero, Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Inson shoshqaloq o‘laroq yaratilgandir” (Anbiyo surasi, 37-oyat), “Inson shoshqaloq bo‘lgandir” (Isro surasi, 11-oyat).
7. E’tiborni chalg‘itadigan narsalar bilan mashg‘ul bo‘lmaslik. Masalan, mobil telefondan tez-tez foydalanish, baland ovozda musiqa eshitish va hokazo.
Britaniyalik psixolog va professor doktor Saymon Murning o‘tkazgan tadqiqotiga ko‘ra, tez va baland ritmli qo‘shiqlar haydovchini qo‘shiq ritmiga mos keladigan tezlikni oshirishga sabab bo‘ladi.
8. Uyqusirab yoki uzoq vaqt uyqusiz qolganda mashina haydamaslik.
9. Avtomobilni qo‘yish uchun to‘g‘ri joy tanlash, chunki yo‘l hammaga tegishli. “Va tajovuzkor bo‘lmang. Albatta, Alloh tajovuzkor bo‘lganlarni xush ko‘rmas” (Baqara surasi, 190-oyat).
Rasululloh sollallohu alayhi va ’alaa olihi vasallam: “Kim bir qarich yerni zulm qilib olsa, Alloh unga qiyomat kuni bo‘yniga yetti qavat yerni osib qo‘yadi”, deganlar (Imom Muslim. Imom Ahmad. Abu Ya’lo. Abu Avona. Imom Hokim. Bayhaqiy).
Alloh taolo yo‘llarimizni ravon va bexatar qilsin. Bizdan boshqalarga va o‘zgalardan bizga ozor yetishidan O‘zi asrasin.
Davron NURMUHAMMAD
Oftobda o‘tirmang!
Yer yuziga eng yaqin bo‘lgan yulduz — Quyosh barcha mavjudotlar, jumladan, insonlar uchun hayotiy muhim sayyoradir. Quyosh barcha organik molekulalar hosil bo‘lishida ishtirok etib, insonlar ham quyosh nurisiz yashay olmaydi.
Quyosh nuri triptofan aminokislotasining serotonin gormoniga aylanishida yordam beradi. U bizga quvonch va o‘zimizga ishonch tuyg‘usini beradi, kayfiyatimizni ko‘taradi. Serotonin kuchli antidepressant bo‘lib, miya, mushaklar va ichki organlar faoliyatini yaxshilaydi.
Quyosh nuri orqali turli kasalliklarga davo topish mumkin, jumladan, immuniteti pasaygan, uyqusizlik, gormonal kasalliklar va mavsumiy affektiv kasalliklarga chalingan odamlar uchun quyoshda toblanish foydali bo‘ladi.
Bundan tashqari, quyosh ultrabinafsha nurlarining yana bir muhim xususiyati mavjud: u teri hujayralarida D vitamini ishlab chiqarishda faol ishtirok etadi.
D vitamini organizmga kalsiyning so‘rilishi uchun zarur element hisoblanadi. U osteoporoz rivojlanishining oldini oladi, suyak to‘qimalarining tiklanishiga yordam beradi va bolalarda suyaklar deformatsiyasi va o‘sish bilan muammolarning oldini oladi.
Quyosh nuri depressiyadan qutqaradi, undan hosil bo‘ladigan D vitamini nafas olish va gormonal kasalliklarning oldini oladi va keksayganda demensiya va ateroskleroz rivojlanishidan himoya qiladi.
Ammo uzoq muddatga quyosh nurlari ostida qolish tanaga zarar yetkazadi.
Quyosh nurlari birinchi navbatda teri va ko‘zlarga ta’sir qiladi. Xususan, yoz faslidagi o‘ta issiq havo sharoitida terining quyosh nuriga sezgirligi oshadi va fotodermatit kasalligi yuzaga keladi.
Ortiqcha quyosh nuri immunitetni zaiflashtiradi va teri hujayralarida mutatsiyaga sabab bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida teri saratoni — melanoma, retinoblastomaga olib keladi.
Quyosh ostida uzoq qolish homilador ayollar uchun xavflidir. Chunki ortiqcha nurlanish homila rivojlanishi uchun muhim bo‘lgan B9 vitamini, ya’ni foliy kislotasi miqdorini kamaytiradi.
Oftob nurlarining salbiy ta’sirlaridan yana biri, tomirlarni kengaytirishi va oyoqlarda varikoz, yuzda esa ingichka tomirlarning yorilishidan kelib chiquvchi qizil dog‘lar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishidir.
Quyosh nurlari keyinchalik terining barvaqt qarishini keltirib chikaradi. Chunki bu nurlar teridagi to‘qimalarni bo‘shashtiradi va u tezda qurishib-burisha boshlaydi.
Har yili quyoshning ultrabinafsha nurlari ta’siridan teri saratoni kasaliga uchrab minglab insonlar hayotdan ko‘z yummoqda.
Yosh bolalar uchun quyoshda yurish yanada xavflidir. Bolalik va yoshlik chog‘ida ko‘p quyoshda qorayganlarda yoshi o‘tgandan keyin teri saratoni kasaliga uchrash ehtimoli ortadi.
Ayniqsa, qorayishni “sog‘lik alomati” deb biluvchilar, bolalik chog‘idayoq keyingi yillarda teri saratoni bo‘lishiga kifoya qiladigan miqdorda quyoshning salbiy ta’sirini olishga ulgurgan bo‘ladilar. Yoz mavsumi tugashi bilan tana rangi ochilishiga qaramay, ultrabinafsha nurlari ta’siri ketmaydi.
Quyoshning zararlari haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatlarini 14 asr avval bunday ogohlantirganlar: “Oftobda o‘tirmang. Oftobda o‘tirish kishi tanasini buzib, kuritadi. Ya’ni, namligini tortib oladi, terisini buzadi. Terisi qurib, kiyimi ham eskiradi. U inson badanidagi yashiringan kasalliklarni yuzaga chiqaradi”.
Boshqa hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “...Albatta, haroratning shiddati jahannamning qaynab chiqqan issig‘idandir”, deganlar.
Shuning uchun, jazirama issiq kunlarda oftob ostida ko‘p qolishdan saqlaning hamda ko‘proq “Allohumma, ajirniy minan-naar” (Allohim, meni do‘zaxdan saqlagin) deb duo qilishni unutmang!
Davron NURMUHAMMAD