Qo‘lingizga qog‘oz-qalam olib, mahzun paytlaringizda xoh oshkora, xoh maxfiy aytadigan so‘zlaringizni eslab, yozib ko‘ring. Bu –aytayotgan har bir so‘zingizni o‘ylab gapirishga odatlantiradigan mashqdir. O‘zingizni yaxshilab taftish qiling. Og‘zingizdan chiqayotgan so‘zlarga harfma-harf e’tiborli bo‘ling. Bu mashqni taxminan bir oy davom ettiring. Oxirida yozib chiqqan so‘zlaringiz haqida yaxshilab o‘ylab ko‘ring. Bu yozuvlar sizning aslida qanday odam ekaningizni ko‘rsatadi. Xafa bo‘lganingizda yaxshi gap aytasizmi yoki so‘kinasizmi – ixtiyor o‘zingizda!
G‘amga botgan paytlaringizda o‘zingizni duoibad qilganmisiz? Natija qanday bo‘lgan?
Pokiza singlim!
Bugun bir yaxshilab o‘ylab ko‘ring! Sizga yo‘liqqan musibat-balolarni, kasalliklarni bir sarhisob qilib chiqing! Keyin esa o‘zingizga «Mana shu sinovlarni o‘zimga o‘zim tilab olgan ekanmanmi?» deya savol bering. So‘zimdan ajablanayotgan bo‘lishingiz mumkin, lekin boshingizga tushgan sinovlarga bir nazar tashlasangiz, avval qilgan duoibadlaringizni eslab ko‘rsangiz, ko‘p narsa ayon bo‘ladi. Hozirda sizni qiynab kelayotgan ba’zi muammolarga avval qilgan duoibadingiz sabab bo‘lgan bo‘lishi, siz esa buni hatto yodingizdan chiqarib yuborgan bo‘lishingiz mumkin. Bunday holat Yusuf alayhissalomda ham bo‘lgan. U zot tutqunlikda ko‘p yillar qolib ketganlarida Alloh taologa nido qilib, «Yo Robbim! Zindonda uzoq qolib ketdim», deydilar. Shunda Alloh taolo: «Buni o‘zing so‘ragansan! Sen zindon so‘rading, Men esa uni berdim. Buning o‘rniga ofiyat so‘raganingda, duoingni ijobat qilgan bo‘lardim», deydi.
Darhaqiqat, Yusuf alayhissalom ayollar bilan bo‘lib o‘tgan fitnada bunday deb yuborgan edilar:
«Robbim, ular meni chorlayotgan narsadan ko‘ra men uchun zindon yaxshiroq. Ularning hiylasini O‘zing mendan nari qilmasang, ularga moyil bo‘lib, johillardan bo‘lib qolaman» (Yusuf surasi, 33-oyat).
Shuning uchun Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam Allohdan bir kecha-kunduzda ikki marta afv va ofiyat so‘rab duo qilar edilar. U zot bu duoni yillar davomida, uzluksiz qilganlar.
Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi:
«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kech kirganda ham, tong otganda ham shu duoni kanda qilmas edilar: «Allohim! Menga dinimda, dunyoimda va oxiratimda afv va ofiyat bergin. Allohim, dinimda, dunyoimda, ahlimda va mol-mulkimda afv va ofiyat bergin. Allohim, avratimni (gunohlarimni) yashirgin, qo‘rqinchlarimni omonlikka aylantirgin. Allohim, meni oldimdan, ortimdan, o‘ngimdan, so‘limdan va ustimdan muhofaza qilgin, suiqasdga qolishdan O‘zing panohingda asragin».
Bir qiz aytadi:
«Turmushga chiqishimdan oldin siqilgan paytlarimda o‘zimni o‘zim duoibad qilar edim. Ko‘p yillar shunday o‘tdi. Ba’zan bir kunda bir necha marta o‘zimni qarg‘ar edim. Qachon biror narsadan siqilsam, «Allohim, o‘lsam qutulamanmi? Meni qo‘l-oyog‘imdan, ko‘zimdan judo qilgin!» deb baqirardim. Shunga o‘xshash har xil yomon gaplar aytib, o‘zimni o‘zim qarg‘ar edim. Oilamdagilar esa bu so‘zlarimga parvo qilmas, o‘zini eshitmaganga olishardi. Alloh taolo esa meni har safar kechiravergan ekan, yangi-yangi imkoniyatlar beraverargan ekan.
Bu illatdan turmushga chiqqanimdan keyin ham qutulolmay, o‘zimga yomonlik, o‘lim, bedavo dard va shu kabi balolarni so‘rab duo qilaverdim. Allohning marhamatini qarangki, turmush o‘rtog‘im bu duoibadlarimga qattiq e’tibor berar, meni bundan qaytarar edi. Lekin men o‘zimni o‘zim qarg‘ashdan to‘xtamasdim. Bir kuni u meni bu ishdan qaytarish uchun ajoyib hiyla o‘ylab topdi. O‘zimni duoibad qilayotganimni eshitsa, «Alloh mening qayerimni shol qilsin? O‘ng tarafimni yoki chapimnimi? Faqat qo‘llarim ishlamay qolsinmi yoki oyoqlarim hammi?» der edi.
Men esa erimning bu so‘zlaridan battar jahlim chiqib, yana ham ko‘proq qaysarlik qilishga o‘tardim. Shu yo‘sinda o‘n yil o‘tdi. Alloh ayblarimni yashirar, meni ofiyatda saqlar edi. Lekin ko‘za kunida sindi – to‘satdan yomon dardga chalindim: bir oyog‘im ishlamay qoldi. Shunaqangi g‘am-g‘ussaga botib qoldimki, yig‘idan to‘xtamay qoldim. Bir kuni: «Nima uchun Alloh shunday navqiron yoshimda menga bu dardni ravo ko‘rdi?» deb hasrat qilib o‘tirsam, erim: «Bu necha yillardan buyon o‘zingiz Allohdan tilab olganingiz-ku! Shol bo‘lishni o‘zingiz duo qilib so‘rardingiz-ku? Nega endi so‘raganingizni berganida xafa bo‘lyapsiz?» dedi.
Odam g‘amga botgan, g‘azablangan paytida ham o‘zini qarg‘ab, duoibad qilmasligi kerakligini shundagina tushundim. Duoibadni duoi xayrga almashtirib, nima bo‘lganda ham Allohdan sog‘lik, omonlik so‘raydigan bo‘ldim».
Muhtarama singlim!
O‘zingizni duoibad qilishingiz xuddi osmonga tosh otgandek gap. O‘sha tosh boshingizga kelib tushishi mumkin. O‘sha duoibadlaringiz Alloh duolarni ijobat qiladigan vaqtga to‘g‘ri kelib qolishi mumkin. Qarabsizki, duolaringiz ijobat bo‘lib, o‘sha balo boshingizga kelishi mumkin.
2. Mag‘ribdagi Sijilmosaning Banu Midror davlati
By davlat hijriy 140–297 (milodiy 757–909) yillar orasida hukm surgan. Banu Midror davlatining odamlari xavorijlarning safariyya toifasidan bo‘lishgan. Ular abbosiylar bilan murosasozlik qilishgan va ichki ishlari va shjoratlarida o‘zlariga xon, o‘zlariga bek bo‘lib olganlar. Ularni fotimiylardan bo‘lgan ubaydiylar davlati yo‘q qilgan. Bu voqea hijriy 297 yilda sodir bo‘lgan.
Bu davlatning eng mashhur hokimlari:
1. Iyso ibn Yazid Asvad. Bu shaxs davlatga muassis bo‘lgan. Hijriy 140–155 (milodiy 757–772) yillar.
2. Abul Qosim Samku. Hijriy 155–168 (milodiy 772–784) yillar.
3. Al-Yasa’ ibn Abul Qosim. Hijriy 174–208 (milodiy 790–823) yillar.
4. Maymun ibn Midror. Hijriy 224–263 (milodiy 839–877) yillar.
3. O‘rta Mag‘ribdagi rustamiylar davlati
(hijriy 160–29; milodiy 776–908)
Ular iboziy xavorijlardan bir firqadir. Bu davlatga Abdurrahmon ibn Rustam asos solgan. U barbarlarni tugatgandan so‘ng o‘z davlatini qurdi. So‘ng Tohart nomli shaharni qurib, uni o‘ziga poytaxt qilib oldi. Bu davlatni ubaydiylar toifasi yiqitdi va hijriy 296 (milodiy 908) yilda o‘ziga qo‘shib oldi.
Mazkur davlatning kuzga kuringan xukmdorlari:
1. Abdurrahmon ibn Rustam. Hijriy 160–168 (milodiy 776–784) yillar.
2. Abdulvahhob ibn Abdurrahmon. Hijriy 167–208 (milodiy 784–823) yillar.
3. Aflah ibn Abdulvahhob. Hijriy 208–258 (milodiy 823–872) yillar.
4. Abul Yakzon Muhammad ibn Aflah. Hijriy 260–281 (milodiy 874–894) yillar.
4. Marokashdagi idrisiylar davlati
(hijriy 172–375; milodiy 788–985)
Abbosiylar Fax jangida alaviylar oilasiga katta zarar yetkazganlaridan so‘ng, hijriy 169 (milodiy 785) yilda Idris ibn Abdulloh ibn Hasan ibn Hasan ibn Aliy ibn Abu Tolib va uning ukasi Yahyolar qochib ketishdi. Yahyo Daylam yurtlarida qo‘zg‘alon ko‘tardi, so‘ng ar-Rashid uni yo‘q qildi. Lekin Idris Mag‘ribning eng uzoq yurtiga qochib bordi. U yerda barbarlar uni qo‘llab-quvvatlashdi. Idris Marokashda o‘zining amirligiga asos soldi, uning shavkati kuchaydi. Undan keyin o‘g‘li Idris davlatni qo‘lga oldi. U mazkur davlatning eng ko‘zga ko‘ringan hukmdori, haqiqiy asoschisi hisoblanadi. Yahyo ibn Idris ibn Umarning davrida Idris Fa’s shahrini ko‘rgan. Mag‘rib yurtlarining barchasida bu davlatning nufuzi ortgan.
Idrisiylar davlati tarixdagi birinchi shiy’a davlati hisoblanadi. Idrisiylarga Islom tamaddunini Mag‘ribga olib kelgan birinchi shaxslar sifatida qaraladi. Ularni fotimiy-ubaydiylar yo‘q qilgan.
Idrisiylar davlatining ko‘zga ko‘ringan hukmdorlari:
1. Idris ibn Abdulloh ibn Hasan. Hijriy 172–177 (milodiy 788–793) yillar.
2. Idris ibn Idris. Hijriy 177–213 (milodiy 793–828) yillar.
3. Muhammad ibn Idris ibn Idris. Hijriy 213–221 (milodiy 828–836) yillar.
4. Yahyo ibn Idris ibn Umar. Hijriy 292–310 (milodiy 905–922) yillar.
5. Tunis – Qayruvondagi ag‘labiylar davlati
(hijriy 184–296; milodiy 800–908)
Rashid ibn Ibrohim ibn Ag‘lab barbarlarga odob berish, ularni idrisiylarga, Misr va Shomga qarshi hujum qilishdan to‘sib turish uchun hijriy 184 yilda Afrikaga voliy etib tayinlandi. U ishlarni tartibga soldi, qo‘zg‘alonlarni bostirdi. O‘zining hukmronligi uchun Qayruvonni markaz qilib tanladi va o‘z mintaqasini abbosiylar davlatidan ajratib, mustaqil davlat qilib oldi. Abbosiylar davlati ularni o‘z holiga tashlab qo‘ydi. Ushbu davlatning nufuzi Tunis va Liviyaga tarqaldi.
Tashqi fathlar
Ziyodatulloh ibn Ibrohim o‘sha vaqtda hijriy 212, milodiy 827 yilda Siqilliya orolini fath qilishga imkon topdi.
Musulmonlar Muoviya ibn Abu Sufyon roziyallohu anhuning davridan buyon Siqilliyaga yurishlar qilib kelar, lekin u yerda sobit qolmagan edilar. Faqat ag‘labiylar davrida u yerda turib hukm yuritish imkoniga ega bo‘ldilar. Siqilliya orolini fath qilishda Asad ibn Furot qozi ul-quzot (bosh qozi) o‘laroq ishtirok etdi. Islomning hukmronligi bu orolda hijriy 483 (milodiy 1090) yilgacha davom etdi.
Ag‘labiylar O‘rta yer dengizidagi orollarga doimiy ravishda hujumlar uyushtirib turdilar. Ular hijriy 256 (milodiy 870) yilda Maltani fath qildilar. Shuningdek, Italiyaning janubiy taraflariga va Fransiyaga ham g‘azotlar uyushtirib, muvaffaqiyat qozondilar. Fransiyaning sohillariga ega chiqishdi va Italiyaning bir qancha shaharlarini – Brindizi, Napoli, Kalyarini, Taranto va Barini fath qildilar.
Ubaydiylar davlati hijriy 296 (milodiy 908) yilda ag‘labiylar davlatini ham tugatdi.
Ag‘labiylar davlatining mashhur hokimlari:
1. Ibrohim ibn Ag‘lab ibn Solim. Hijriy 184–196 (milodiy 800–811) yillar.
2. Ziyodatulloh ibn Ibrohim. Hijriy 201–223 (milodiy 816–838) yillar.
3. Ibrohim ibn Ahmad. Hijriy 261–289 (milodiy 875–902) yillar.
Keyingi mavzu:
Ikkinchi Abbosiylar asri;
Turklarning ustunligi;
Zanjiylar qo‘zg‘aloni;
Qarmatiylar harakati.