Cavol: Hazrati Umarning: “Menda johiliyatdan biror narsa qolmadi. Faqatgina musulmonlardan qaysi ayolga uylanishim va kimga qiz berishimga parvo qilmayman”, degan gaplarini qanday tushunamiz?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Muhammad ibn Siyrindan, u esa buyuk sahoba Hazrati Umar ibn Xattob roziyallohu anhudan naql qilgan savolda zikr qilingan rivoyatni to‘liq shakli quyidagicha:
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِيرِينَ ، قَالَ : قَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ : مَا بَقِيَ فِي شَيْءٍ مِنْ أَخْلاَقِ الْجَاهِلِيَّةِ ، إلاَّ أَنِّي لاَ أُبَالِي إلى أَيَّ الْمُسْلِمِينَ نَكَحْت وَأَيَّهُمْ أَنْكَحْت.
“Menda johiliyat axloqidan biror narsa qolmadi. Faqatgina qaysi muslima ayolga uylanishim va qaysi musulmonga qizimni nikohlab berishimga parvo qilmayman” (Ibn Abu Shayba “Musannaf”da, Ibn Sa’d “Tabaqot”da rivoyat qilishgan).
Hazrati Umar roziyallohu anhuning ushbu gaplarida nikohdagi tenglik haqida so‘z yuritilmoqda. Shuning uchun ham muhaddislar ushbu rivoyatni “Kafoat bobi – nikohdagi o‘zaro tenglik” mavzusida keltirishgan. Ya’ni, musulmonlarning barchalari nikohda, o‘zaro quda-andachilikda bir-birlariga tengdirlar. Ular naslu nasabga qarab odamlarni ajratishlari va bu borada haddan oshishlari to‘g‘ri emasdir. Shuning uchun "men kimning qiziga uylanishim va kimga qizimni nikohlab berishimning ahamiyati yo‘q. Bunda faqatgina uning musulmon bo‘lishi kifoya”, deyilmoqda.
Darhaqiqat, johiliyat davrida odamlarga naslu nasabiga qarab muomala qilish, nasli pastroq kishilarni odam o‘rnida ko‘rmaslik avj olgan edi. Islom dini kelib, bu tushunchalar mutlaqo noto‘g‘ri ekanini, odamlar aslida bir martabada ekanlarini, faqatgina taqvolari bilan bir-birlaridan ortiq ekanlarini bayon qildi. Payg‘ambarimiz alayhissalom sahobalariga qarata bunday murojaat qilganlar:
"إن الله قد أذهب عنكم عُـبـِّية الجاهلية وتعاظمها بآبائها ، الناس رجلان : بَـرٌّ تقي كريم على الله عز وجل ، وفاجر شقي هيِّن على الله عز وجل ، الناس كلهم بنو آدم ، وخلق الله آدم من تراب" (رواه الترمذي).
“Alloh sizlardan johiliyat davridagi ota-bobosi bilan faxrlanish va kibrlanish odatini ketkazdi. Odamlar ikki toifadirlar: Alloh taoloning huzurida qadr topgan – solih va taqvoli kishi hamda Alloh taoloning huzurida qadrsiz – fojir va baxtsiz kishi. Odamlarning barchasi Odamning farzandlaridir. Odamni esa, Alloh taolo tuproqdan yaratgan”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
Shundan kelib chiqib, hazrati Umar roziyallohu anhu ham nikohda musulmonlar o‘zaro teng ekani va naslu nasabga ko‘ra odam ajratish noto‘g‘ri ekanini aytmoqdalar. Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi.
Abu Bakr roziyallohu anhuning muhabbati
Buyuk sahobiy Abu Bakr roziyallohu anhu bunday deydilar: “Biz hijratda edik. Men juda chanqab turgan edim. Ozgina sut olib kelib Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga uzatdim va: “Yo Allohning Rasuli, ichib oling”, dedim. Rasululloh ichdilar-u, mening chanqog‘im qondi”.
Bu gaplar aynan haqiqat. Abu Bakr roziyallohu anhu chin dildan shunday dedilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ichdilar va Abu Bakr roziyallohu anhuning chanqoqlari qondi. Bu muhabbatning go‘zalligini his qila olyapsizmi? Bu o‘zgacha, xos bir muhabbatdir...
Savbon roziyallohu anhuning muhabbati
Payg‘ambar alayhissalom dastyorlari Savbon roziyallohu anhuning oldida kun davomida bo‘lmadilar. Nabiy alayhissalom qaytib kelganlarida Savbon roziyallohu anhu u zotga qarab: “Ey Allohning Rasuli, meni yolg‘iz tashlab ketdingiz”, dedi-da, yig‘lab yubordi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Shunga yig‘layapsanmi?” – dedilar. Savbon roziyallohu anhu: “Yo‘q, Rasululloh! Lekin jannatda sizning va o‘zimning martabamni yodga olib qo‘rqib ketdim. Alloh taoloning mana bu oyati esimga tushdi: «Kimda-kim Alloh va Payg‘ambarga itoat etsa, ana o‘shalar Allohning in’omiga erishgan zotlar, ya’ni, payg‘ambarlar, siddiqlar, shahidlar va solih kishilar bilan birgadirlar. Ular esa eng yaxshi hamrohlardir»[1]. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Xursand bo‘laver! Sen ham o‘zing muhabbat qo‘yganlar bilan birgasan”, dedilar.
Savod ibn G‘oziyyaning muhabbati
Savod ibn G‘oziyya Uhud g‘azoti kunida qo‘shinning markazida turardi. Nabiy alayhissalom qo‘shinga qarata: “Saflarni rostlanglar, to‘g‘ri turinglar!” – dedilar. Qarab borar ekanlar Nabiy alayhissalom Savod roziyallohu anhuning to‘g‘ri turmaganini ko‘rib: “Rostlangin, ey Savod!” – dedilar. Sahobiy: “Xo‘p”, dedi-yu, biroq to‘g‘irlanmasdan turaverdi. Payg‘ambar alayhissalom u tomonga yaqinlashib, qo‘llaridagi misvoklari bilan sahobiyning biqiniga niqtab: “Savod, to‘g‘ri turgin!” – dedilar. Savod: “Og‘rittingiz, Rasululloh! Alloh taolo sizni haq ila yuborgan bo‘lsa, endi men sizdan o‘ch olishim uchun imkon bering”, dedi. Payg‘ambarimiz alayhissalom qorinlarini ochib: “Qasosingni olvol, Savod”, dedilar. Savod roziyallohu anhu egilib qorinlarini o‘pa boshladi va: “Yo Allohning Rasuli, bugun shahidlik kunidir, shuning uchun ham oxirgi onlarimda tanam sizning muborak tanangizga tegib qolishini xohladim”, dedi.
Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: “Minbar yasalmasidan avval Nabiy sollallohu alayhi vasallam xurmoning tanasiga suyanib xutba qilar edilar. Bir muddat o‘tib, minbar joylashtirilganidan so‘ng Nabiy sollallohu alayhi vasallam minbarga ko‘tarildilar. Shunda o‘sha xurmo tanasidan (yosh boladay) o‘ksik ovoz chiqdi. Uni, hatto biz ham eshitdik. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam keldilar-da, unga qo‘llarini tekkizdilar. Zum o‘tmay u tinchib qoldi” (Imom Buxoriy rivoyati).
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Niso surasi, 69-oyat.