Sayt test holatida ishlamoqda!
21 Iyun, 2025   |   25 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:50
Peshin
12:30
Asr
17:40
Shom
20:03
Xufton
21:42
Bismillah
21 Iyun, 2025, 25 Zulhijja, 1446
Maqolalar

Hanafiy mazhabidagi hukmlarning qanchasi Abu Hanifaga tegishli?

18.11.2024   3113   4 min.
Hanafiy mazhabidagi hukmlarning qanchasi Abu Hanifaga tegishli?

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Abu Hanifa bu fiqhning qoidalarini jamlashda o‘z zamonidagi tobe’inlar va ulardan keyingilardan ham ko‘p mehnat qildi. Shuning uchun hanafiy mazhabidagi eng katta odam bo‘ldi, eng katta ta’sir ko‘rsatgan inson bo‘ldi. O‘tganlardan naql qilib, dalillar keltirgani uchun, tartiblab chiqqani uchun uning nomi bilan aytiladigan bo‘ldi. Mabodo Abu Hanifa dunyoga kelmagan taqdirda ham, boshqa bir odam Kufada Ibn Mas’ud, Aliy va boshqalarning fiqhini naql qilgan bo‘lar edi. Mazhabimiz Yusufiy yoki Muhammadiy mazhabi deb yoki boshqa bir Falonchining mazhabi deb nomlanaverar edi. Xullas, Abu Hanifa shu mazhabga mansub odamlardan biridir, bu mazhabdagi birlamchi odam emas.

Endi bir shaxsga taqlid qilmasligimizni isbotlovchi ikkinchi bir dalilni ko‘rib chiqaylik. Bu ham juda muhim gap. Gap shundaki, bu mazhabda chiqarilgan fatvolarda Abu Hanifaning ellik foiz fiqhiga amal qilinmagan. Muzora’a, musoqot, haj va barcha qozilik masalalarida Abu Hanifaning so‘ziga fatvo berilmagan. Agar biz bir shaxsga taqlid qilganimizda, bir shaxsga ergashganimizda, uning birorta aytgan so‘zidan chiqmagan bo‘lardik. Vaholanki, Abu Hanifa bergan fatvolarning yarmiga amal qilinmayapti. Demak, biz shaxsga taqlid qilmayapmiz.

Yana bir misol. Hozirgi kunda hanafiy mazhabidagi hukmlarning qanchasi Abu Hanifaga tegishli? Menimcha, ikki yoki uch foizdan ko‘p emas, chunki imom A’zamdan keyin kelgan aksar ulamolar uning qavllarini taxrij qilishgan (usulidan masalalarni keltirib chiqarishgan). Natijada fiqhiy fatvo kitoblarining 90 foizidan oshig‘i taxrijdan iborat bo‘lib qolgan.

«Abu Hanifaning so‘zidan taxrij qilindi», degani nima o‘zi? Buning ma’nosi shuki, mazhabdagi hukmlar Abu Hanifaning o‘z so‘zi emas. Masalan, uning shogirdi imom Muhammad «Zohirur-rivoya» kitobida Abu Hanifaning so‘ziga binoan masalalarni chiqarib: «Abu Hanifaning so‘ziga qiyosan…» deydi.

Undan keyingi fatvolarning hammasi taxrijlardir.[1] Demak, «Abu Hanifa mazhabi» degani faxriy nomdir. Biz bu ulug‘ olimning buyuk xizmatlari tufayli uning nomini ana shunday ulug‘laymiz. Yana bir muhim gapni aytib o‘taman. Bu ma’lumotlardan maqsad o‘quvchida ilmiy qarash hosil qilishdir. Shunda yo‘lingiz mustahkam bo‘ladi, dinni tushunishdagi yo‘lingiz kuchli va to‘g‘ri bo‘ladi. Tashaddud va taraddud maktablari va tarixdagi adashgan toifalar bu fikrdan uzoqdadir. Biz Ahli sunna sifatida bunga e’tibor qaratamiz va mana shu g‘oyani saqlab qolishni istaymiz. Yuqorida biz yakka shaxslarga ergashmasligimiz haqida so‘z yuritib:

– Abu Hanifa bu mazhabning bir a’zosi ekaniga misollar keltirdik;

– Abu Hanifaning so‘zlaridan ko‘piga fatvo berilmaganini aytdik;

– Abu Hanifaning bevosita o‘ziga tegishli masalalar nihoyatda kam ekanini aytib o‘tdik.

Endi bir savol berib ko‘raylik. Mazhabda biz Abu Hanifaning so‘ziga suyanamizmi yoki mazhabdagi murajjih (ya’ni ixtilofli masalalarning biri ikkinchisidan ustun ekanini bayon qilgan) ulamolarning so‘zigami?

Javob: Mazhabdagi murajjih ulamolarning so‘ziga.

Ibn Obidin «Rosmul-muftiy»da mazhab ichidagi mujtahidlarning gapini olishimiz kerak, deb qaror qilgan, ya’ni agar ulamolar Abu Hanifaning so‘zini ma’qullashsa, shuni olamiz. Agar boshqasini tarjih qilishsa, shunga yuriladi. Mana shulardan tezkor xulosa qilishimiz mumkinki, biz, ya’ni Ahli sunna shaxsga taqlid qilmaymiz, chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan boshqalar ma’sum emas. Hatto sahoba ham xato qilishi mumkin, Abu Hanifa ham xato qilishi mumkin, hamma xato qilishi mumkin. Shunday ekan, kuchli yo‘l turib, nega xato qilish chegarasiga kirish kerak?

[1] Mujtahidning usuli asosida hukm chiqarish (tarj.)

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan

Jaholatga qarshi ma'rifat
Boshqa maqolalar

Institutni tamomlagan farzandga otaning nasihati

12.06.2025   9873   4 min.
Institutni tamomlagan farzandga otaning nasihati

Bismillahir Rohmanir Rohiym
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar, Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin!

Qalbim sururi, ko‘zim quvonchi bo‘lgan aziz farzandim! Siz dunyoga kelganingizda mendanda baxtli inson yo‘q edi. Ilk bor mustaqil qadam bosganingiz, “dadajon” deb, erkalanganingiz, telefon qilib “dada uyga qachon kelasiz?” deganingiz kechagidek yodimda.
Ko‘z ochib yumguncha bir zumda ulg‘aydingiz... Maktabda tengqurlaringiz orasida tarbiyangiz bilan ajralib turardingiz.


Yoshligingizdan orzu qilgan Toshkent Islom institutining talabasi bo‘lish baxtiga erishsin deya kechalari onangizning yig‘lab qilgan duolari, “Allohim farzandimga manfaatli ilm bergin” deb qilgan iltijolarim ijobat bo‘lganini eshitganimda ko‘z yoshlarimni tiyolmagandim. Yuzlab qorako‘zlar ichidan talaba bo‘lish baxti sizga nasib bo‘lgani uchun Robbimga hamdlar aytdim.


Mana oradan 4 yil o‘tdi. Bugun bu fayzli va muborak dargohni tark etmoqdasiz.
Ey Farzandim! Bugun fursatdan foydalanib, Sizga kichik bir nasihatni qilmoqchiman. Unga umringizning oxirgi lahzalarigacha amal qilishingizga Alloh tavfiq berishini so‘rab qolaman.


Aziz dilbandim! Siz endigina 4 bahorni ko‘rgan bolakay edingiz. Jajji qo‘llaringizdan tutib sizni bog‘chaga olib ketardim. Shunda do‘kondagi mashina o‘yinchog‘ini ko‘rib qolib, olib bering deb rosa xarxasha qilgandingiz. Olib berishni juda istardimku, ammo afsuski oldimda shu kichkinagina o‘vinchoqni olib berishga ham pulim yo‘q edi....Jonimni so‘rashsa sizga berishga tayyorman bolam... o‘zimdan afzal inson bo‘lishingiz uchun bor imkoniyatimni ishga solib harakat qilaman. Ba’zan duoda o‘zimni unutsamda, sizni aslo unutmayman.

Oradan yillar o‘tib, Rasulimiz alayhissalomning sunnatlariga muvofiq nikoh to‘yingizni o‘tkazdik. Shu kuni sizni muborak etgani so‘zga chiqqanimda sizga mendan arazlab, hatto gaplashmay qo‘yishingizga sababchi o‘sha kichkina mashinani topshirganimda juda uyalib, yuzlaringiz qizarib ketgandi...
Jonim bolam, niyatim sizni uyaltirish emas... Sizga faqat yaxshiliklarni tilayman. Sizga butun umringiz va oxiratingiz uchun kerak bo‘ladigan muhim bir saboqni amaliy tarzda yetkazgim keldi, xolos...

Unutmangki, kunlar o‘tib Allohning huzuriga qaytarilasiz. Bir kun aniq Robbimizning oldida turamiz. Alloh taolo har birimizning qilgan amalimizni birma-bir hisob-kitob qiladi. Shunday kunda ummati Muhammad bo‘lgan siz dilbandim amallaringizning juda oz va kichkinaligi bilan butun xaloyiqning oldida uyalib qolmang! Buning uchun har bir amalingizni xolis Alloh taolo uchun qiling! Hech kimni g‘iybat qilmang, boshqalarga hasad qilmang!

Unutmangki, siz Alloh taoloning dinini yetkazishdagi omonatdorsiz. Ulug‘ zotlarga ilm beshigi bo‘lgan ma’hadning vakilisiz. Siz ularga so‘zsiz munosib bo‘lishingiz kerak. Zero, xalqimiz muborak Islom dinimizni – imom timsolida ko‘radi.

Bizni zalolatdan hidoyatga, zulmatdan yorug‘likka, jaholatdan ma’rifatga, baxtsizlikdan saodatga olib chiqqan, bu yo‘lda mollarini ham, jonlarini ham ayamagan, hamisha faqat biz bevafo ummatning g‘amida bo‘lgan sevikli Payg‘ambarimiz Muhammad Rasululloh sollallohu alayhi vasallam nimaga buyurgan bo‘lsalar shuni mahkam tuting, nimadan qaytargan bo‘lsalar undan tiyiling. Hadislarini yodlashga haris bo‘ling, hayotlari, sifatlari, xulqlari va yo‘llarini ko‘proq o‘rganing va ularga amal qiling.

Aslo erishgan yutug‘ingiz bilan cheklanib qolmang. Kimdir yoki nimadir uchun ilm olmang. Eng muhimi – ilm ibodat ekanini unutmang!

Qur’onni qo‘lingizdan qo‘ymang. Qur’onga muhabbatli bo‘ling!

Jigarporam, musofirchilik, ota-onadan uzoqda yurish, ularga bo‘lgan mehrni ham uzoqlashtirmasin. Unutmangki, biz sizni yaxshi ko‘ramiz, siz bizning hamisha qalbimizda, duolarimizdasiz. 

Sizni ko‘rishimiz bolaligingizni, baxtli onlaringizni, quvonch bilan yugurib quchog‘imizga o‘zingizni otishingizni yodimizga soladi.
Siz kelmay qo‘ysangiz bizning yuraklar siqilib, sog‘inchdan va xavotirdan jam bo‘lmaydi. 

Sizdan yagona iltimosimiz shuki, duolaringizda doimo eslab, Alloh taolodan bizga rahm-shafqat so‘rang. Qaniydi, Jannatda barcha ota-onalar qatorida turganimizda ismlarimiz bilan chaqirilib, “farzandingiz Qur’on yodlab, qilgan solih amallari uchun sizga mukofot – izzat toji kiydiriladi” deganini eshitsak edi... Bu bizning eng buyuk orzuimiz.
Alloh taolo barchamizni jannatda birga qilsin! Izzat tojini kiyadigan zotlardan qilsin! Omiyn.

Davron NURMUHAMMAD