O`zbekiston musulmonlari idorasi

Maqolalar

G‘am-tashvishlaringizni namoz bilan aritib ko‘rganmisiz?

25.11.2024 3310 6 min.

Alloh taolo Payg‘ambariga g‘am-g‘ussalarni qanday aritishni ham o‘rgatgan: «Ularning gapidan yuragingiz siqilishini yaxshi bilurmiz. Robbingizni hamdi ila poklab yod eting, sajda qiluvchilardan bo‘ling. Sizga yaqiyn kelgunicha Robbingizga ibodat qiling» (Hijr surasi, 97-99-oyatlar).

Alloh taolo Payg‘ambariga bunday demoqda: «Quraysh mushriklari sizni masxara qilib, mazax qilib, sizga aziyat berayotganini, ularning aziyatlaridan mahzun bo‘layotganingizni ham bilamiz. Ammo bu narsalar sizni Robbingizning risolatini yetkazishdan to‘sib qo‘ymasin! Robbingizga tavakkul qilingki, U Zot sizga kifoya qiladi, dushmanlaringiz ustidan sizga g‘alaba ato etadi».

Ko‘rib turganingizdek, Alloh taolo Payg‘ambariga g‘am-tashvishlarga yengilib qolmasin deya, to‘rt narsani buyurmoqda: Allohga tasbeh aytish, hamd aytish, sajda qilish (namoz o‘qish), ibodat qilish.

Demak, namoz – g‘am-tashvishlarga qarshi kurash vositalaridan biri ekan. Shuning uchun ham Alloh taolo Payg‘ambariga «...sajda qiluvchilardan bo‘ling (shunda Alloh dilingizdagi g‘am-alamni ketkazur)», demoqda. Shu o‘rinda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham Robboniy buyruqqa labbay deb, barcha muammolarga qarshi namoz bilan kuch-quvvatga to‘ldilar.

Huzayfa ibn Yamon roziyallohu anhu: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni biror narsa mahzun qiladigan bo‘lsa, namoz o‘qir edilar», deganlar (Imom Ahmad rivoyati).

Boshqa bir rivoyatda «Rasulullohni biror narsa qayg‘uga solsa, darhol namoz o‘qir edilar», deyilgan.

Huzayfa roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan ko‘p yillar birga bo‘lgan sahobadir, shuning uchun bu kishi Rasululloh biror narsadan qayg‘uga tushganlarida yoki musibatga, qiyinchilikka duch kelsalar, qalblarini tinchlantirib, xotirjam qilish uchun, Parvardigorlaridan musibat va qayg‘uda yordam so‘rash uchun namozga oshiqqanlarini ko‘rib yashagan.

Nafaqat Rasulullohning, balki barcha payg‘ambarlarning odati shunday edi – boshga biror musibat kelsa yoki tashvish tushsa, darhol namozga shoshilishar edi.

Suhayb ibn Sinon roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda bunday deyiladi: «Bir kuni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bir kuni asr namozini o‘qib bo‘lgach, bir nimalar deb pichirladilar. Yonlaridagi sahobalar «Ey Allohning Rasuli, asr namozidan keyin pichirlab nimalar dedingiz?» deb so‘rashgan edi, u zot shunday dedilar: «Sizlar ham sezdingizmi? Men bir payg‘ambarni esladim. Unga o‘z qavmidan bir qo‘shin berildi. U (qo‘shinning kuchliligini ko‘rib): «Bularga kim ham bas kela olardi?» dedi. Shunda Alloh taolo u payg‘ambarga uch ishdan – dushmanning ularni bosib olishini, ocharchilikni yoki o‘limdan birini tanlashni buyurdi. O‘sha payg‘ambar shu uch narsa borasida qavmi bilan maslahat qildi. Qavm: «Bu ishni o‘zingga topshiramiz, chunki sen Allohning payg‘ambarisan», dedi. Payg‘ambar darhol turib, namoz o‘qidi, chunki anbiyolar biror ishda taraddudlanib qolsalar, darhol namoz o‘qiydilar. Bu payg‘ambar ham namoz o‘qib, «Yo Robbim, dushman yoki ocharchilikni emas, o‘limni tanladim», deb duo qildi. Alloh ularga o‘limni yuborgan edi, ulardan yetmish mingtasini o‘lim olib ketdi. (Namozdan keyin) pichirlaganimda shunday deyayotgan edim: «Allohim, Sening noming bilan urushaman, Sening noming bilan dushman ustidan g‘alaba qilaman. Kuch-qudrat faqat Alloh bilan» (Imom Termiziy rivoyati).

Ibrohim alayhissalom ham g‘am-g‘ussalarini namoz bilan muolaja qilar edilar.

Nabiy sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: «Bir kuni Ibrohim alayhissalom Sora bilan bir zolim podshohning yurtiga kelib qoldilar. (Ayg‘oqchilar zolim podshohga) «Falon joyda bir kishi bor, yonida misli ko‘rilmagan go‘zal ayoli ham bor», deyishgan edi, podshoh u kishini chaqirtirdi. «Yoningdagi ayol kim?» degan edi, «Singlim», dedilar. Keyin Soraning yoniga qaytib kelib, shunday dedilar: «Sora, hozir yer yuzida sen bilan mendan boshqa mo‘min yo‘q. Anavi mendan seni so‘ragan edi, «Singlim», dedim. Meni yolg‘onchi qilib qo‘yma». Podshoh esa Sorani chaqirtirdi, Sora uning huzuriga kirib keldi. Podshoh (uning go‘zalligini ko‘rib) uning qo‘lini ushlamoqchi bo‘lgan edi, qo‘li qotib qoldi. Podshoh qo‘rqib ketib, «Robbingga duo qil, senga hech narsa qilmayman», dedi. Sora Allohga duo qilgan edi, anavining qo‘li qo‘yib yuborildi. Podshoh esa yana Soraga yopishmoqchi bo‘lgan edi, qo‘li boyagidek yoki bundan ham qattiqroq qotib qoldi. Shunda u yana: «Robbingga duo qil, senga yomonlik qilmayman!» dedi. Sora duo qilgan edi, anavining qo‘li yana qo‘yib yuborildi. Shunda podshoh ayg‘oqchilarini chaqirib, «Senlar mening oldimga odam emas, shaytonni olib kelibsanlar-ku!» dedi. So‘ng Soraga Hojarni cho‘ri qilib berdi. Sora eson-omon Ibrohim alayhissalomning yonlariga qaytib keldi. Ibrohim alayhissalom namoz o‘qiyotgan edilar, qo‘li bilan «Nima gap?» deya ishora qildilar. Sora: «Alloh anavi kofirning [yoki fojirning] makrini o‘ziga qaytardi, shunga Hojarni menga cho‘ri qilib berdi», dedi» (Imom Buxoriy rivoyati).

Bir qiz aytadi: «Bir dugonam bor, nihoyatda asabiy qiz. Bizning uyimizda ham ko‘p muammolar bo‘lib turar edi. Buni bilgan o‘sha dugonam «Uyingda shuncha muammo bo‘la turib, qanday qilib asablaring joyida?» deb hayron bo‘ldi. Men unga «Buning siri namozda!» dedim. U yanada hayron bo‘lib, «Qanday qilib?» deb so‘radi. Men shunday javob berdim: «Avvallari oilamizda muammolar ko‘pligidan o‘zimni bechora, ojiz hisoblardim, muammolar haqida ko‘p o‘ylayverganimdan aqldan ozay der edim. Bunday ahvoldan qutulish uchun hamma narsa qilib ko‘rdim, tinchlantiruvchi dorilar ichdim, lekin foydasi bo‘lmadi.

Bir kuni g‘am-tashvishlarimni, qayg‘ularimni namoz bilan yengish mumkinligini eshitib qoldim. G‘am-qayg‘ular yopirilib kelganda, kimdir meni xafa qilib, his-tuyg‘ularim oyoqosti bo‘lganda namozga oshiqadigan bo‘ldim. Namozlarimda Allohga ahvolimni arz qilib, meni qayg‘ulardan xalos qilishini, muammolardan qutulish yo‘llarini ko‘rsatishini so‘rab, iltijolar qiladigan bo‘ldim. Iltijo qilar ekanman, ruhiy, iymoniy ulkan kuch-quvvatni his etardim, xotirjam yashab, hayotni davom ettirishga kuch topardim. Qayg‘ularim namozni sevishimga, unga chinakam oshiq bo‘lishimga sabab bo‘ldi».

Abdulloh Abdulmu’tiy, Huda Sa’id Bahlulning
“Qulog‘im senda qizim” kitobidan G‘iyosiddin Habibulloh, Abdulhamid Umaraliyev tarjimasi.

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Maqolalar

“Al-Mavohibul latifa” asarida hadislarni sharhlash uslubi

30.05.2025 8277 6 min.

Muhammad Obid Sindiyning “Al-Mavohibul latifa” asari, albatta, Islom hadisi va fiqh fanini o‘rganishda muhim adabiyotlardan biridir. Uning yoritish uslubi o‘ziga xos va ilmiy tafsirga boydir.

Muhammad Obid Sindiy Abu Hanifa rohimahulloh rivoyat qilgan hadisni keltirgach, o‘sha hadisni yana qaysi muhaddislar kitobida zikr qilganini quyidagi tartibda beradi: Imom Buxoriy “Jome’us sahih”da, Imom Muslim “Sahih”da, Imom Molik “Muvatto”da, Abu Dovud, Imom Termiziy, Imom Nasoiy, Ibn Moja, Dorqutniy va Bayhaqiylar “Sunan”larida, imom Shofeiy, Ahmad ibn Hanbal, Dorimiy, Bazzor, Abu Ya’lo Musiliylar “Musnad” larida, Tabaroniy uch mo‘jamida va boshqa zikr qilganlarini sanab o‘tadi. So‘ng rivoyatlarning lafzlaridagi farqlarni zikr qiladi. So‘ng hadisning mazmunida bayon qilingan masalaga oid boshqa lafzlar bilan zikr qilingan hadislarni keltirib, u hadislarni sanadlari va roviylarining ahvolini bayon qilib, hadisning darajasini aytadi.

Shuningdek, Abu Hanifa rohimahullohning musnadida kelgan hadis fiqhiy masalaga hujjat bo‘lishi uchun mutobe’ va shohid hadislarni keltirib o‘tadi. Bu bilan alloma Abu Hanifa rohimahulloh rivoyat qilgan hadis zaifmasligini ko‘rsatib bergan. Shuningdek, alloma hadisni sharhlashda yuqorida sanab o‘tilgan narsalarni zikr qilgach, hadis roviysi bo‘lgan sahobiyga to‘xtalib o‘tadi va uning tarjimayi holini qisqacha keltiradi. Hadis sanadidagi har bir roviyga birma-bir to‘xtalib o‘tadi. Hadisdagi g‘arib (kam uchraydigan) lafzlarni sharhlaydi, undan olinadigan fiqhiy masalani bayon qilishga o‘tadi.

“Al-Mavohibul latifa” kitobni ko‘p olimlar maqtagan. Jumladan, “al-Yani’ al-janiy” kitobining muallifi Muhammad ibn Yahyo Taymiy shunday degan: “Ajoyib kitob bo‘lib, u ham faqih, ham muhaddisga ko‘p foyda beradi”[1].

Muhaddis Shayx Muhammad Rashid No‘moniy: “Al-Mavohibul latifa” asarini o‘qib chiqdim. Hech ikkilanmay shuni aytamanki, Ibn Hajarning “Fath” kitobidan keyin hadis sharhlash borasida bunga o‘xshagan boshqa kitob yo‘q”, degan^{^[2]}.

Hadislarni sharhlash uslubiga qarqalsa, alloma gohida bir hadisni shu darajada uzoq sharhlaydiki, uning sharhini olib alohida kichik bir risola qilsa bo‘ladi. Misol uchun, Haj kitobida kelgan 255-hadisni sharhi 278-betdan boshlanib, 366-betgacha davom etgan. Agar ushbu hadisning sharhini alohida nashr qilinsa, 90-100 betli kichik risola bo‘ladi^{^[3]}.

“Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning “tongni yorug‘latib bomdodni o‘qishning” savobi buyukroq”, degan so‘zlari bomdodni o‘qish uchun belgilangan vaqtda ikki xil savob borligini bildiradi. Chunki, ismi tafzil bo‘lgan “أفعل” siyg‘asi bir sifatda ikki narsa o‘zaro raqobatlashib, biri ikkinchisidan ustun kelganini bildiradi”^{^[4]}.

Muallif bu yerda arab tili gramatikasidagi ismi tafzilning ta’rifidan kelib chiqib, hadisda aytilmagan yangi bir ma’noni ya’ni, bomdod uchun ajratilgan vaqtda o‘qiladigan namozga beriladigan savob ikki xil bo‘lishi mumkinlini aytmoqda.

Sindiy hadis sharhlashda gohida e’tiqodiy masalalarga ham keng to‘xtalib o‘tadi. Misol uchun asarning “Iymon” kitobida u olimlar orasida Iymonga berilgan ta’rif borasidagi ixtilofni bayon qilib shunday deydi:

“Iymonning shar’iy ta’rifi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Allohdan olib kelgan narsani tasdiqlashdir. Iymoning bu ta’rifiga barcha olimlar ittifoq qilgan. Ixtilof esa, til bilan tasdiqlash iymon ta’rifiga kirish kirmasligi borasida bo‘lgan. Aksar muhaqqiq olimlar va Ash’ariy: “Iymon Nabiy sollallohu alayhi vasallam olib kelgan narsani tasdiqlashdan iborat. Tasdiqlash deganda tafsiliy^{^[5]} masalalarni tafsiliy, ijmoliy^{^[6]} masalalarni ijmoliy tasdiqlash tushuniladi. Rosululloh sollallohu alayhi vasallam olib kelgan narsalarni tasdiqlashda dalili bo‘lishi kerak degan shart yo‘q. Shuning uchun muqallidning iymoni ham iymon hisoblanadi”, deyishgan. Boshqa olimlar esa iymoning ta’rifida: “Iymon til va qalbning ishi, ya’ni qalb bilan tasdiqlab, til bilan iqror qilish”, deyishgan. Ba’zi olimlar: “Aslida dil bilan tasdiqlash kifoya. Til bilan iqror bo‘lish esa, banda bilan Allohning o‘rtasidagi iymonga aloqasi yo‘q. U shar’iy hukmlarni ijro qilish uchun qo‘yilgan shart”, degan. Imom Nasafiy aytadi: “Mana shu gap Abu Hanifadan rivoyat qilingan. Abu Mansur Moturidiy ham shu fikrni ma’qullagan. Ikki rivoyatning sahihrog‘ida aytilishicha Ash’ariy ham shu fikrga borgan”^{^[7]}.

Muallifning yana bir ajralib turadigan tomoni, u ushbu kitobida boshqa kitoblardan bir narsani naql qilganda faqat o‘zi o‘qigan va kitoblarda uchratgan ma’lumotni keltiradi. U hech qachon kitobda o‘qimay, shayxlardan eshitgan ma’lumotni ushbu asarida zikr qilmaydi. Bir masala borasida ma’lumot berayotganda: “Bu masala borasida men ko‘rgan va mendagi kitoblarda uchratgan ma’lumotim shu” iborasini ishlatib, o‘sha masalani qo‘lidan kelgancha, qodir bo‘lgancha yoritganini aytib o‘tadi. Agar biror manbada uchratmagan bo‘lsa, zikr qilmaydi.

Toshkent islom instituti Tillar kafedrasi

o‘qituvchisi Anvarov Elyorbek

[1] Said Bektosh. Imom faqih muhaddis shayx Muhammad Obid Sindiy. – Bayrut: Doru bashoiri-l-islamiya, 1987. – B. 298.

[2] Sayyid Abdulmajid G‘ovriy. Shayx Muhammad Obid Sindiy va juhuduhu fi hadisin nabaviy.- Bayrut: Dorul irfon, 2015. – B. 36.

[3]“al-Mavohibu-l-latifa” kitobining to‘rtinchi juz 278-366 betlariga qaralsin.

[4] Muhammad Obid Sindiy. al-Mavohibu-l-latifa. – Bayrut: Dorun navodir, 2013. 2-juz. – B. 175.

[5] Tafsiliy tasdiqlash deganda, Allohning borligi, birligi va Uning sifatlari hamda Allohga iymon keltirish kerak bo‘lgan boshqa barcha narsalarga alohida iymon keltirish tushuniladi.

[6] Ijmoliy tasdiqlash degani masalan qabr azobiga iymon keltirish. Uning tafsilotiga kirmasdan, qabr azobining haqligiga iymon keltirish tushuniladi.

[7] Muhammad Obid Sindiy. al-Mavohibu-l-latifa. – Bayrut: Dorun navodir, 2013. 1-juz. – B. 70.

Hadisi sharif

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati