Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Qur’oni karim oyatlari va Nabiy sollallohu alayhi vasallamning hadislari asosida musulmon ummati ota-onaga oq bo‘lish katta gunohlarning kattasi ekaniga ittifoq qilgan. Bu borada hech qanday ixtilof yo‘q. Kelgusi satrlarda bu borada kelgan ba’zi hadisi sharif va rivoyatlar bilan yaqindan tanishib, bu mavzuni ilmiy asosda va batafsil o‘rganishga harakat qilamiz.
عَنِ الشَّعْبِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِأَكْبَرِ الْكَبَائِرِ: الْإِشْرَاكُ باِللهِ، وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ، وَالْيَمِينُ الْغَمُوسُ».
Sha’biydan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Men sizlarga gunohi kabiralarning eng kattasining xabarini beraymi? Allohga shirk keltirish, ota-onaga oq bo‘lish va yolg‘on qasam ichish», dedilar».
Sharh: Ushbu hadisi sharifda Nabiy sollallohu alayhi vasallam katta gunohlarning eng kattalaridan uchtasi haqida xabar bermoqdalar.
Allohga shirk keltirish – Allohning xotini bor, o‘g‘li bor, sherigi bor, degan buzuq aqiydaga e’tiqod qilish dunyodagi eng katta gunoh hisoblanadi.
Alloh taolo Qur’oni Karimda shirkdan boshqa gunohning hammasini kechishini va’da bergan. Lekin shirkni kechirmasligini alohida ta’kidlab qo‘ygan.
Ana shunday ulug‘, katta, beqiyos gunohdan keyingi o‘rinda turadigan gunoh ota-onaga oq bo‘lish ekan. Ota-onaning nazaridan qolish, duoyi badiga qolish, ularning noroziligiga duchor bo‘lish ana shunday og‘ir narsa.
Shu bilan birga, bir narsaning yolg‘onligini bilib turib, qasam ichib, o‘zining foydasiga burib ketish ham eng katta gunohlardan bittasi hisoblanar ekan. Alloh taolo bulardan O‘zi asrasin.
عَنِ الْحَسَنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا تَقُولُونَ فِي الزِّنَا وَالسَّرِقَةِ وَشُرْبِ الْخَمْرِ؟» قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «هُنَّ فَوَاحِشُ، وَفِيهِنَّ عُقُوبَاتٌ، أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِأَكْبَرِ الْكَبَائِرِ؟» قَالُوا: وَمَا هُنَّ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «الْإِشْرَاكُ بِاللهِ، وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ، أَلَا وَقَوْلَ الزُّورِ».
Hasandan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Zino, o‘g‘irlik va aroqxo‘rlik haqida nima deysizlar?» dedilar. «Alloh va Uning Rasuli bilguvchi», deyishdi.
«O‘shalar fahsh ishlardir. Ularning uqubati bor. Sizlarga gunohi kabiralarning eng kattasini aytib beraymi?» dedilar. «Ular nima, ey Allohning Rasuli?» deyishdi. «Allohga shirk keltirish, ota-onaga oq bo‘lish va bilib qo‘yinglar, yolg‘on gap», dedilar».
Sharh: Demak, ota-onaga oq bo‘lish zino, o‘g‘irlik, aroqxo‘rlikdan ham kattaroq gunoh hisoblanar ekan. Ularning bu dunyodagi uqubatlari belgilab qo‘yilgan. Zino qilsa, toshbo‘ron yoki darra urish bilan jazolanadi. O‘g‘irlik bo‘lsa, qo‘lini kesish yoki ta’zirini berish yo‘lga qo‘yiladi. Xamr ichib qo‘lga tushganga ham darra urish bor.
Lekin Allohga shirk keltirish, ota-onaga oq bo‘lish va yolg‘on gapdan iborat uchta gunohlarning uqubati bu dunyoda belgilanmagan bo‘lib, azobi oxiratga qoladigan narsalar ekan. Shuning uchun ular juda dahshatli gunohlar hisoblanadi. Shunday ekan, har bir mo‘min banda bu gunohlardan hazir bo‘lishi matlubdir.
عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: إِنَّ مِنْ أَكْبَرِ الْكَبَائِرِ الْإِشْرَاكُ بِاللهِ، وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ، وَالْيَمِينُ الْغَمُوسُ.
Ibn Mas’uddan rivoyat qilinadi: «Gunohi kabiralarning eng kattasi: Allohga shirk keltirish, ota-onasiga oq bo‘lish va yolg‘ondan qasam ichishdir».
Sharh: Albatta, bu gapni Ibn Mas’ud roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan eshitgan bo‘ladilar. Buni avval o‘tgan rivoyatlar ham ko‘rsatib turibdi.
Allohga shirk keltirish, ota-onasiga oq bo‘lish va yolg‘ondan qasam ichish gunohlari odatda ma’naviy jinoyatlar sifatida sodir bo‘ladi. Ko‘pincha ular gunohkorning o‘zi bilgan holda, boshqalardan yashirin qoladi. Shuning uchun ularni sodir etganlarga shariatda ma’lum moddiy jazo belgilanmagan. Demak, bu jinoyatlarning jazosi butunlayicha oxiratga qolib ketishi xavfi bor. Oxiratning azobidan esa Alloh taoloning O‘zi asrasin.
«Yaxshilik va silai rahm» kitobi 1-juz.
Shukuh
Mamlakatimizda muborak Qurbon hayitini ko‘tarinki kayfiyatda nishonlash yaxshi an’anaga aylangan. Bayram kunlari yurtimizda mehr-oqibat, insonparvarlik, shukronalik, saxovat va bag‘rikenglik kabi xalqimizga xos ezgu fazilatlar yanada yorqin namoyon bo‘ladi.
Ushbu muborak ayyomda qarindosh-urug‘lar, yaqinlar, yolg‘iz keksalar holidan xabar olinadi, ko‘makka muhtoj insonlarga yordam beriladi, qisqacha aytganda, jamiyatda birdamlik va ahillik muhiti yana ham mustahkamlanadi.
Kezi kelganda, bugun mamlakatimiz yangi taraqqiyot bosqichiga chiqqanini, barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham ko‘plab islohotlar amalga oshirilayotganini, yutuqlarga erishilayotganini alohida qayd etish lozim.
Yangi O‘zbekistondagi bu muvaffaqiyatlar zamirida fuqarolarning vijdon erkinligi huquqlarini ta’minlash borasidagi yangilik va yengilliklarni alohida qayd etish, xususan, ikki muhim hujjatni eslab o‘tish lozim.
Birinchisi — “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qonun, ikkinchisi — Prezidentimizning “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. Ushbu ikki muhim hujjat tom ma’noda diniy-ma’rifiy soha samaradorligini yangi bosqichga olib chiqishning mustahkam huquqiy asosi bo‘ldi.
Farmonga asosan, ko‘hna Buxoroda Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi tashkil etildi. Bu xalqimiz, xususan, diniy-ma’rifiy soha vakillari uchun katta xushxabardir. Ushbu markaz tom ma’noda buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish kabi asosiy vazifalarni bajaradi. Naqshbandiylik ta’limotining ezgu g‘oyalarini tadqiq etish uchun ilmiy-nazariy va uslubiy masalalarga bag‘ishlangan anjuman, konferensiya, ko‘rgazma, seminar-trening, tanlovlar hamda boshqa madaniy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etadi. Tasavvuf ta’limotining ilmiy asoslangan g‘oyalarini targ‘ib qiladi va soxta tariqatchilikning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.
Sirasini aytganda, ushbu markaz ham Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi singari uchinchi Renessansni qaror toptirish yo‘lidagi yana bir mustahkam ilm va aql markazi bo‘ladi, albatta.
Shu o‘rinda, O‘zbekiston Prezidentining Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigida ta’kidlanganidek, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi — Samarqand shahri 2025 yilda Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda.
Poytaxtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz hamda xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanajak, albatta.
Shukrki, maqtansak arziydigan bu kabi xushxabar va yangiliklar bisyor. Ayniqsa, ayni hayit kunlarida bu yurtdoshlarimiz kayfiyatini yanada ko‘tarishi, bayramga o‘zgacha shukuh qo‘shishi muqarrar.
Kezi kelganda aytish joizki, muborak Qurbon hayitining ahamiyati yangi O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etish jarayonlari hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi sharoitda tobora ortib bormoqda. Bu muborak kunda yaqinlar bilan ko‘rishish, uzoqlashgan do‘stlar bilan yarashish, qarindosh-urug‘larga ziyoratga borish — barchasi mehr-oqibat va insonlar o‘rtasidagi uzviy aloqalarni mustahkamlaydi.
Hayit faqat bayramgina emas, balki ming yillar davomida shakllangan qadriyatlarimiz tarannumi hisoblanadi. Odatda ushbu ayyomda hamma bir-birini bayram bilan samimiy muborakbod etadi, qurbonliklar qilinadi. Qurbonlik go‘shtidan va taomidan ehtiyojmand, kam ta’minlangan insonlar, turli millat va din vakillariga ulashiladi. Bu, o‘z navbatida, saxiylik, shukronalik, jamiyatdagi tenglikni ta’minlashga qaratilgan ulkan ibrat hamda muhtojlar, yetim-yesirlar va e’tiborga muhtoj insonlar haqida qayg‘urishning amaliy ifodasi, qolaversa, o‘zaro mehr-oqibat rishtalarining yanada mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi.
Hayit ayyomingiz muborak bo‘lsin!
Homidjon ISHMATBЕKOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari.