Qur’on va yaxshilik oyi Ramazonda Alloh taolo bandalariga O‘z rahmati va barakotini ko‘plab nozil qiladi. Shunday ekan, o‘z navbatida insonlar ham bu kunlarni g‘animat bilib, ko‘proq ibodat va ezgu amallarni ado etib, ikki dunyosini obod qilishga harakat qilishi lozim.
Ezgu amallar deganda, avvalo, chin ixlos-e’tiqod, ibodatda bardavom bo‘lish, shuningdek, o‘zgalarga xayru saxovat ko‘rsatish va ularni chiroyli ko‘rinishda xolis ado etish tushuniladi.
Islom dini besh asos ustida qurilgan bo‘lib, shulardan biri bu – Zakot ibodatidir. Zakot Alloh taolo mo‘min bandalariga farz qilgan ulug‘ amallaridandir.
Zakotning joriy etilish hikmati shuki, zakot tufayli jamiyatda bir qadar tenglik paydo bo‘lib, boy va faqir tabaqalar o‘rtasida iliq munosabatlarni vujudga keladi, qolaversa, zakot beruvchining molini poklab, uni talofatdan asrashiga zamin tayyorlanadi.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam aytadilar: “Sizlar mollaringizni zakot (berish) bilan saqlangiz. Kasallaringizni sadaqa (berish) bilan davolangiz va turli balo-ofatlarga duoni hozirlangiz”.
“Zakot” so‘zi lug‘atda «poklik» va «o‘sish» degan ma’nolarni anglatadi. Zakot bergan kishining moli poklanadi. Qachon zakotini bersa, poklanadi, bo‘lmasa yo‘q. Zakoti berilgan molga baraka kiradi, ko‘payib, o‘sadi.
Shar’iy istilohda “Zakot – maxsus moldan maxsus juzni maxsus shaxsga Allohning roziligi uchun shariatda tayin qilingandek mulk qilib berishdir”.
“Maxsus mol” – nisobga yetgan mol demakdir.
«Maxsus juz» – zakot beruvchining mulkidan ajratiladigan miqdordir. Misol uchun, bir kishiga «Ushbu uyda bir yil o‘tirib turishing senga zakot», deb bo‘lmaydi. «Maxsus shaxs» deganda zakot olishga haqli bo‘lgan shaxs nazarda tutilgan.
«Allohning roziligi uchun» jumlasi esa zakotning ibodat niyati bilan berilishi kerakligini anglatadi.
«Shariat tayin qilgan» deganda zakot chiqarish miqdori shariatda ko‘rsatilgan miqdorga to‘g‘ri kelishi kerakligi nazarda tutiladi. Ozgina sadaqa berib, «shu zakot» deb bo‘lmaydi.
«Mulk qilib berish» degan jumladan esa «o‘sha berilayotgan mol uni oluvchiga mulk bo‘lmagunicha zakot bo‘lmaydi» degan ma’no anglanadi.
Zakot to‘g‘ri bo‘lishi uchun ajratilgan mol zakot beruvchi tomonidan haqdorlarga mulk qilib berilishi kerak.
Foydalanib turishga berilgan buyumlar zakot bo‘lmaydi, shuningdek, kishilarni taomlantirib, «mana shu mening zakotim» deyish ham joiz emas. Lekin taom sotib olib, zakot deb niyat qilib bersa bo‘ladi.
Zakot Islomning besh ruknidan biri bo‘lib, shariat farz qilgan ulug‘ amaldir.
Zakot Islomdagi besh ruknning uchinchisidir. U islomiy ibodat bo‘lib, aqiydaning ajralmas qismidir. Kim zakotni inkor etsa, kofir bo‘ladi, bordiyu uni ado etmasa, gunohkor bo‘ladi.
Qur’oni karimda “zakot” so‘zi o‘ttiz martadan ortiq zikr qilingan bo‘lsa, shulardan yigirma yettitasida namoz birga kelgan.
Shuningdek, Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallam sunnatlarida ham zakotga katta e’tibor berilgan.
“Namozni barkamol o‘qingiz, zakot beringiz va ruku qiluvchilar (namozxonlar) bilan birga ruku qilingiz (namoz o‘qingiz)” (Baqara, 43).
“Holbuki, ular faqat yagona Allohga, Uning uchun dinni (shirkdan) xolis qilgan, to‘g‘ri yo‘ldan og‘magan hollarida ibodat qilishga va namozni barkamol ado etishga hamda zakot berishga buyurilgan edilar. Mana shu to‘g‘ri (haqqoniy) yo‘ldir” (Bayyina, 5).
Yuqoridagi har ikki oyati karimada zakot so‘zi ulug‘ ibodat – namoz so‘ziga qo‘shilib kelmoqda.
Qur’oni karimning bir necha oyatlarida zakot namozdan keyingi o‘rinda keltirilgan. Bu zakotning shartligi namoz majburiyatidan kam emasligiga dalildir.
Demak, namoz qanchalik farz bo‘lsa, zakot ham shunchalik farz.
Ma’lumki, zakot muayyan miqdordagi mablag‘ga ega bo‘lgan musulmonning zimmasiga farz bo‘ladi. Zakotni vojib qiluvchi muayyan miqdor shariat tilida – nisob deyiladi. Zakot tillo va kumush, pul meva va dehqonchilik mahsulotlari hamda chorva mollaridan beriladi. Zakot beriladigan molning nisobi Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam tomonlaridan qat’iy belgilab berilgan.
Tilloning nisobi (85 gr.) 20 misqol bo‘lib, undan (2,5 gr.) 0,5 misqol zakot uchun ajratiladi. Ya’ni qirqdan biri demakdir. Zakot vojib bo‘lishi uchun yuqorida aytib o‘tilgan nisob miqdori mavjud bo‘lishi hamda shu nisob bir yil davomida ko‘paygan bo‘lishi shart.
Ma’lumki, zakot ulug‘ ibodat bo‘lishi bilan birga, unda buyuk insoniy fazilatlar mujassam, zakot berish tufayli kishi ruhiy, axloqiy kamolotga erishadi. Buning uchun zakot beruvchida ixlos va samimiyat bo‘lsa bas.
Albatta, zakotning savobi yanada mukammal bo‘lishi uchun uni munosib o‘rinlarga berilishi muhimdir. Zakot bersam bo‘ldi, men farzni ado etgan bo‘laman, deb xohlagan shaxsga berib yuborish dinimiz ko‘rsatmalariga mutlaqo ziddir. Chunki nomunosib shaxslarga berilgan mablag‘ingiz, garchi u halol yo‘l bilan topilgan boylik bo‘lsa ham noshar’iy ishlarga yo‘naltirilib, zakot beruvchi gunohkor bandalar qatoriga tushib qolishi hech gap emas.
Shuning uchun halolidan topgan boyligingizdan ajratilgan zakotni Allohni tanib Uni barcha buyruqlariga itoat qiladigan beva-bechora, yetim-yesir, kambag‘al, muhtoj oilalarga shuningdek, yurtimizning turli bilim yurtlarida tahsil olayotgan yordamga muhtoj talabalarning o‘quv shartnoma to‘lovlariga yordam berilsa, ham farzni ado etgan bo‘lamiz, ham ulkan savoblarga erishamiz inshaalloh.
Zakotni masjid va turli ishlab chiqarish korxonalarni qurishga ham sarflanmaydi.
Shuningdek, o‘zi yashab turgan hudud va shaharda faqir va miskinlar mavjud bo‘laturib, zakotni boshqa joylardagi muhtojlarga yuborish ham makruhdir. Agar zakot beruvchining yaqin qarindoshlari yoki o‘ta miskinlar bo‘lsa zakotni yuborish joizdir. Zakotni berishda maslahat ila ma’lum o‘rinlarga, yuqorida qaydi kelgan zakotni olishga haqli bo‘lgan, ehtiyojmand kishilarga berish amalning ayni qabul bo‘lish shartidir.
Zakot beruvchi odam o‘zining berayotgan zakotini chin qalbdan, xursand holda va rozi bo‘lgan holda ado etishi lozim bo‘ladi. Zakotni oluvchi inson ham bo‘ynini egib emas, balki azizu mukarramlik holda Alloh bergan haqni olayapman deb olishi va uni olayotgan vaqtda “bu mening haqqim” deb bilishi kerak bo‘ladi.
Zakot berish va olish jamiyatda insonlarga bunyodkorlik ruhini vujudga keltiradi. Ulardan hayot qiyinchiliklarini, iztirob va mashaqqatni ketkazadi, buzg‘unchilik, hasadni yo‘qotadi. Jamiyat a’zolari o‘rtasida o‘zaro mehribonlik, rahm-shafqat, tenglik, adolat va muhabbat vujudga keladi. Zakot olgan kishilarda xarid quvvati oshadi, zera ularda qo‘llaridagi mablag‘ga bir narsa sotib olish imkoniyati vujudga keladi.
Demak, zakot jamiyatdagi moliyaviy holatlarga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ko‘plab iqtisodiy, moddiy va ijtimoiy muammolarni hal etish yo‘lida xizmat qiladi.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam aytadilar: “Mol-mulk sadaqa qilish bilan zinhor kamaymaydi”.
Zakotning hikmatidan biri, unda zakot beruvchiga ham, oluvchiga ham, ular yashab turgan jamiyatga ham ko‘plab dunyoviy va uxroviy foydalar bor.
Shuningdek, u tufayli mulkdor tarafning qalbi, ruhiy poklanib, saxovat va muruvvat fazilatlariga ega bo‘ladi. Alloh taolo Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga buyurib: “Mol-mulklaridan ularni u sababli poklashingiz va tozalashingiz uchun sadaqa oling…”, degan.
Qolaversa, zakot berilgan mol har qanday ofat va talofotlardan omon bo‘ladi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bu haqda bunday dedilar: “Sizlar mollaringizni zakot (berishlik) bilan saqlangiz. Kasallaringizni sadaqa (berishlik) bilan davolangiz va turli balo-ofatlarga duoni hozirlangiz”.
Alloh taoloning bizga bergan mol dunyosidan belgilangan zakotni berish, albatta uning o‘sishi va barakotli bo‘lishida aosiy omil bo‘lish bilan birga, zakotni oluvchilarga ham katta manfaatlar bordir.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi Ulamolar kengashining joriy 2025 yildagi zakot bo‘yicha qabul qilingan qarori:
O‘zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo hay’ati milodiy 2025 yil (hijriy 1446 yil) uchun ZAKOT nisobini (85 g. tillodan) 61 mln 200 ming so‘m deb belgiladi.
Shunga asosan, kimda zaruriy ehtiyojidan tashqari kamida 61 mln 200 ming so‘m qiymatidagi pul mablag‘i yoki ushbu qiymatdagi savdo-tijorat moli bo‘lsa, jami mablag‘ining qirqdan biri (2,5 foiz)ni zakot niyatida haqdorlarga beradi.
Alloh taolo xalqimizning farovonligini ziyoda aylab, barchamizni zakot beradigan, ko‘plab yaxshiliklar qilib, O‘zining roziligini topadigan bandalaridan qilsin!
Manbalar asosida
Xo‘jaobod tuman “Yetti chinor” jome masjidi imom noibi
Muhammad Quddus Abdulmannon tayyorladi.
Iymon 
Namoz 
Ro'za 
Zakot 
Haj 
Qur'on 
Islom saboqlari 
Aloqa 
