Cavol: Men makulatura sotish bilan shug‘ullanaman. Gohida ushbu qog‘ozlar orasidan eskirgan Qur’on varaqlari va boshqa diniy yozuvi bor qog‘ozlar ham chiqib qoladi.  Ularni nima qilsam bo‘ladi?

Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Ma’lumki, dinimizda Alloh taoloning kalomi hamda go‘zal ismlari yozilgan qog‘oz va boshqa narsalarni xorlash yoki behurmat qilishdan qaytarilgan, aksincha ularni e’zoz va ehtirom qilishga buyurilgan. Shuning uchun, bunday muqaddas bitikli qog‘ozlarni makulaturaga topshirish mutlaqo yaramaydi.
Alloh taolo bu haqida bunday xitob qiladi:

ذَلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ

“Gap shudir: Kimki Allohning shiorlarini ulug‘ deb bilsa, bas, albatta, bu dillarning taqvosidandir” (Haj surasi, 32 oyat).
Demak, oyat va hadislar yozilgan kitob yoki varaqlar o‘qish uchun yaroqli bo‘lsa, ularni hech bir yo‘l bilan yo‘q qilish joiz bo‘lmaydi, balki ularni foydalanadigan kishilarga topshirish lozim.

Ammo ular eskirib, o‘qishga yaroqsiz holatga kelib qolgan bo‘lsa, ularni toza bir lattaga o‘rab, oyoq osti qilinmaydigan yerga ko‘miladi. Bu haqda Alloma Haskafiy rohimahulloh aytadilar: “Foydalanib bo‘lmaydigan kitoblardan Alloh taoloning farishtalar va Payg‘ambarlarning ismi o‘chiriladi va yoqib yuboriladi. O‘chirmasdan turib ham oqar suvga oqizib yuborishning zarari yo‘q. Ko‘mish ham mumkin. Ko‘mish eng afzal yo‘ldir. Zero, Anbiyolar ham dafn etilganlar” (“Durrul muxtor” kitobi).

Demak, sizning qo‘lingizga kelib tushgan muqaddas yozuvli varaqlarni imkoni bo‘lsa, ko‘miladi yoki yoqiladi. Agar bu ish mashaqqat tug‘dirsa, maxsus vositalar yordamida yozuvlarini ketkazib, qayta ishlash mumkin.

Hozirga kelib esa, qog‘ozlardagi har qanday yozuvlarni ketkiza oladigan maxsus vositalar ishlab chiqilgan. Shunga ko‘ra, zamonaviy fatvo markazlari  yozuv va harflari to‘liq o‘chirilgan va maxsus ishlov berilgan qog‘ozlarni qaytadan foydalanish mumkinligiga fatvo bermoqdalar. Buning sababi ulardagi oyat va hadis hamda boshqa diniy yozuvlardan asar qolmaganidir.

Bu haqda Alloma Ibn Nujaym rohimahulloh bunday deganlar: "Qur’on yozilgan lavh (doska, taxta)ni o‘chirib, uni dunyo ishiga ishlatsa, joizdir" ("Al-Bahr ar-Roiq" kitobi).
Bundan tashqari oldingi vaqtlarda qog‘oz va kitoblar kam bo‘lgani uchun, ularni yerga ko‘mish mashaqqat emas edi. Hozirda esa, ularning hajm va miqdori ko‘paygani sababli bu miqdordagi kitob va qog‘ozlarni ko‘mish katta mashaqqat va sarf-xarajat talab qiladi. Dinimiz esa, mashaqqatga buyurmaydi.
Shu bilan birga ularni ko‘mib yuborilsa, hech kim foydalana olmaydi. Ammo ularni qayta ishlab qog‘oz holiga keltirilsa, qaytadan foydalanish mumkin. Biroq, shuni ham ta’kidlash joizki, ushbu amaliyot jarayonida mus'haf yoki oyat yozilgan qog‘ozlarni ushlashda ularning hurmatini joyiga qo‘yish, tahoratli yoki qo‘lqopli bo‘lish lozim bo‘ladi. Vallohu a’lam.

O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi