O`zbekiston musulmonlari idorasi

Maqolalar

Munosib kelin (birinchi qism)

10.12.2024 1409 9 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Oila qurish niyatidagi erkak taraf o‘zi uchun nikohi harom va sovchilik qilib bo‘lmaydigan shaxslarni ajratib olganidan keyin eng avval munosib kelin axtarishga kirishadi. Kuyov tarafdan qizga sovchi qo‘yiladi. O‘sha paytda kuyov, uning ishboshilari va sovchilari kelinlikka nomzodning qanday taraflariga e’tibor berishlari kerak? Bu savolga javob axtarib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadisi shariflariga murojaat qilamiz. Zotan, U zot sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari bir qancha hadisi shariflarida munosib kelin qanday bo‘lishini bayon qilib berganlar. Mazkur hadisi shariflarda kelinlikka nomzodning quyidagi sifatlariga alohida e’tibor berish tavsiya qilingan:

1. Dindorlik.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تُنْكَحُ الْمَرْأَةُ لِأَرْبَعٍ: لِمَالِهَا، وَلِحَسَبِهَا، وَلِجَمَالِهَا، وَلِدِينِهَا فَاظْفَرْ بِذَاتِ الدِّينِ تَرِبَتْ يَدَاكَ. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam:

«Ayol to‘rt (narsasi) uchun nikohlanadi: moli uchun, hasabi uchun, jamoli uchun va diyni uchun. Bas, dindorini tanla, qo‘ling tuproqqa qorilgur», dedilar».

Beshovlari rivoyat qilganlar.

Uylanishdan oldin kelinlikka nomzodning qiziqtiradigan sifatlariga qaraladi. Ushbu hadisi sharifda o‘sha – nikohiga rag‘bat qilinadigan nomzodda bo‘lishi lozim bo‘lgan yaxshi sifatlardan to‘rtta eng mashhuri haqida so‘z ketmoqda.

Agar ushbu to‘rt sifat – mol ham, jamol ham, hasabu nasab ham, dinu diyonatga qo‘shilib, bir qizning ziynati bo‘lib tursa, albatta, yaxshi. Ammo mazkur to‘rt sifat bir-biri bilan solishtirilganda, ular orasida dindorlikka teng keladigani yo‘q. Balki qolganlariga yana boshqa bir qancha yaxshi sifatlar qo‘shilsa ham dindorlik sifatiga yeta olmaydi.

Chunki moldorlik vaqtinchalik sifatdir. Bir lahzada molu mulkdan ajrab qolganlar qancha. Agar kelinning moliga qiziqib, unga uylanilsa va uning moli baqosizlik qilib, uni tark etsa, mazkura kelinga qiziqish qolmaydi. Qolaversa, mol-mulkining ko‘pligi kelinning hovliqishiga, kuyovni va uning yaqinlarini mensimasligiga sabab bo‘lishi ham mumkin. Dindorlik bo‘lmagan holatda boylik ko‘pincha noqulay ishlarga sabab bo‘lishi turgan gap.

Hasabu nasabi yaxshi kelin, albatta, yaxshi kelin bo‘ladi. Lekin faqat hasabu nasabiga ishonish ham yaxshilikka olib kelmaydi. Ota‑ona, bobo-momolari yaxshi odamlar bo‘lsa, juda ham yaxshi, lekin ular o‘z uylarida qoladilar, kuyovnikiga kelinning o‘zi keladi. Agar kelin dindor bo‘lmasa, hasabu nasabi bilan faxrlanib, kuyovni va uning yaqinlarini xijolat qilishi mumkin.

Jamol ham o‘z holicha yaxshi narsa. Lekin bu ham o‘tkinchidir. Ma’lum muddatdan keyin har qanday insonning jamoli o‘zgarishi turgan gap. Buning ustiga faqat jamolga suyanib ish qilish ham yaxshilikka olib bormaydi. Agar kelin o‘zining jamoli uchun qiziqilayotganini bilsa, bu omilni kuyovni o‘ziga mubtalo qilib, uning ustidan hukmronlik qilishga ishlatishi hech gap emas.

Shuning uchun ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dindor kelinni ixtiyor qilishga buyurmoqdalar. Dindorlik haqiqiy va bardavom go‘zal sifatdir. Buning ustiga dindorlik sifati vaqt o‘tishi bilan ziyoda bo‘ladigan nodir sifatlardan biridir. Kelin dindor bo‘lsa, kuyovni va uning yaqinlarini hurmat qiladi, oilaning haqiqiy ustuni va porlab turgan chirog‘i bo‘ladi. Undan dunyoga kelgan, uning tarbiyasini olgan farzandlar ham ajoyib insonlar bo‘lib yetishadilar, inshaalloh.

Dindor kelin shariat ko‘rsatmasi bo‘yicha oiladagi o‘z burch va mas’uliyatlarini to‘liq ado etib yashaydi.

Dindorlik haqiqiy boylikdir!

Dindorlik haqiqiy hasab va nasabdir!

Dindorlik haqiqiy go‘zallikdir!

Shuning uchun ham qizlarimizni dindor qilib tarbiyalashga urinishimiz kerak. Shuning uchun kelin tanlaganimizda dindor kelin tanlashimiz lozim.

2. Solihalik.

عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ الدُّنْيَا كُلَّهَا مَتَاعٌ، وَخَيْرُ مَتَاعِ الدُّنْيَا الْمَرْأَةُ الصَّالِحَةُ. رَوَاهُ النَّسَائِيُّ وَمُسْلِمٌ.

Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar:

«Dunyoning hammasi mato’dir va dunyoning eng yaxshi mato’i soliha ayoldir».

Nasaiy va Muslim rivoyat qilganlar.

«Mato’» so‘zi «bahra olinadigan narsa» degan ma’noni bildiradi.

Ushbu hadisi sharifda bu dunyodagi narsalarning hammasi ham «mato’» ekani, ularning ichida eng yaxshisi soliha ayol ekani haqida so‘z ketmoqda. Bu bilan ahli solih bo‘lish juda ham yaxshi ekani, ayollarning ichida ham eng afzali solihasi bo‘lishi ta’kidlanmoqda.

«Solih inson» degani shariat tomonidan buyurilgan amrlarni bajarib, qaytariqlardan qaytadigan va o‘z ixtiyori ila qo‘shimcha nafl amallar qiladigan inson deganidir.

Solihlik fasod va yomonlikning teskarisidir.

Solihlik bandaning hilqatida ham, qiladigan amalida ham bo‘ladi. «Sulh» so‘zi ham «saloh»dan olingan bo‘lib, kishilar orasidagi buzilgan muomalalarni tuzatish ma’nosida ishlatiladi.

Solihlik dunyo va oxirat ishlarida yaxshi bo‘lishni anglatadi.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning dunyoning eng yaxshi mato’i soliha ayoldir, deganlari aynan mana shu ma’nolarni o‘z ichiga oladi.

Demak, kelin tanlash vaqtida kelinning soliha bo‘lishiga e’tibor berish kerak. Bu esa, yaratilishda ham, xulqu odob va boshqa sifatlarda ham yetuk bo‘lishdir.

Kelinning shariat ko‘rsatmalarini bajaribgina qolmay, nafl ibodat va yaxshi amallar ham qilishi o‘zida solihalikni mujassam qilishiga qarab bo‘lar ekan.

3. Bolaga mehribon va erga rioyali bo‘lish.

عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: خَيْرُ نِسَاءٍ رَكِبْنَ الْإِبِلَ صَالِحُ نِسَاءِ قُرَيْشٍ أَحْنَاهُ عَلَى وَلَدٍ فِي صِغَرِهِ، وَأَرْعَاهُ عَلَى زَوْجٍ فِي ذَاتِ يَدِهِ. رَوَاهُ الشَّيْخَانِ.

Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam:

«Tuya mingan ayollarning eng yaxshisi Qurayshning soliha ayollaridir. Bolaga kichikligida eng shafqatlidir. Erga uning qo‘lidagi narsasi xususida eng rioyalidir», – dedilar».

Ikki Shayx rivoyat qilganlar.

«Tuya mingan ayollar» deganda Arabiston yerlarida yashaydigan arab ayollari ko‘zda tutilgan. O‘sha ayollar ichida Quraysh qabilasiga mansub ayollar eng yaxshi ayollar hisoblanar ekan. Ularning yaxshi nom olishlariga sabab esa, kichik bolalarga o‘ta mehribonliklari va erlarini o‘ta rioya qilishlari ekan. Ayniqsa, ular erlarining molu mulklarini yaxshilab muhofaza qilishar ekan.

Darhaqiqat, bu sifatlar har bir ayol uchun o‘ta zarur sifatlardir. O‘z bolasiga mehribon bo‘lmagan, uni keragicha avaylab-asrab katta qilmaydigan ayolni kim ham yaxshi ayol deya oladi. Unday bemehr ayolning oilasida bolalar mehrsiz, odobsiz, axloqsiz bo‘lib o‘sadilar. Bu esa, oila uchun, oila boshlig‘i uchun katta musibatdir.

Shuningdek, erining rioyasini qilmagan ayoldan qanday yaxshilik kutish mumkin? Xususan, erining mol-mulkini muhofaza qilmagan, avaylab-asramagan ayoldan boshqa yaxshiliklarni kutish mumkinmi?

Ushbu hadisi sharifdan ibrat olib, kelin tanlayotgan vaqtda uning urug‘idagi ayollarning qarindosh bolalarga qanday qarashlari, erlarini qanday rioya qilishlariga razm solish, so‘rab-surishtirish kerak bo‘ladi. Agar kelin dindorlik, solihalik ustiga bu sifatlarni ham o‘zida mujassam qilgan bo‘lsa, u eng ma’qul, munosib kelindir.

4. Qiz bo‘lishi.

عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: تَزَوَّجْتُ، فَقَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: مَا تَزَوَّجْتَ؟ فَقُلْتُ: ثَيِّبًا، فَقَالَ: مَا لَكَ وَلِلْعَذَارَى وَلِعَابِهَا. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ.

Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Uylandim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam menga:

«Qandayiga uylanding?» dedilar.

«Juvonga», dedim.

«Bokira qiz olib, u bilan ko‘ngil yozsang bo‘lmasmidi?» dedilar».

Beshovlari rivoyat qilganlar.

Ushbu hadisdan bokira qizga uylanish afzal ekani kelib chiqadi.

(davomi bor)

«Baxtiyor oila» kitobidan

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati

Duolarning ta’sirlari bayoni

10.01.2025 1641 10 min.

- 58وَلِلدَّعَوَاتِ تَأْثِيرٌ بَلِيغٌ وَقَدْ يَنْفِيهِ أَصْحَابُ الضَّلاَلِ

Ma’nolar tarjimasi: Duolarning yetuk ta’siri bordir, gohida adashganlar uni inkor qiladilar.

Nazmiy bayoni:

Duolarning yetuk ta’sirlari bor,
Adashganlargina qilarlar inkor.

Lug‘atlar izohi:

لِ – jor harfi فِي ma’nosida kelgan.

دَعَوَاتِ – kalimasi دَعْوَةٌ ning ko‘plik shakli bo‘lib, lug‘atda “iltijolar” ma’nosini anglatadi. Jor va majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabardir.

تَأْثِيرٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

بَلِيغٌ – sifat. Ushbu kalimada duoning ta’sirga sabab ekaniga ishora bor. Chunki ta’sir, aslida, Alloh taoloning yaratishi bilan vujudga keladi.

وَ – “holiya” ma’nosida kelgan.

قَدْ – “taqliliya” (cheklash) ma’nosida kelgan.

يَنْفِيهِ – fe’l va maf’ul. نَفِي kalimasi lug‘atda “bir chetga surib qo‘yish” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

اَصْحَابُ – foil. Bu kalima صَاحِب ning ko‘plik shakli bo‘lib, “lozim tutuvchilar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

الضَّلاَلِ – muzofun ilayh. Ushbu izofada لِ jor harfi muqaddar bo‘lgan[1]. “Zalolat” kalimasi “to‘g‘ri yo‘ldan adashish” ma’nosida ishlatiladi.

Matn sharhi:

Duo lug‘atda “iltijo”, “o‘tinch” kabi ma’nolarni anglatadi. Istilohda esa “banda o‘zining faqirligini, hojatmandligini va muteligini hamma narsaga qodir bo‘lgan Alloh taologa izhor qilib, manfaatlarni jalb qilishni va zararlarni daf qilishni so‘rashi, duo deb ataladi”[2].

Mo‘min bandalarning qilgan duolarida o‘zlariga ham, agar marhumlar haqlariga duo qilayotgan bo‘lsalar, ularga ham manfaatlar yetadi. Duolarning ta’siri borligini adashgan kimsalargina inkor qiladilar. Matndagi “zalolatdagilar” degan so‘zdan mo‘taziliy toifasi ko‘zda tutilgan. Chunki mo‘taziliy toifasi bu masalada ham Ahli sunna val-jamoa e’tiqodiga zid da’volarni qilgan.

Duolarning ta’sirini inkor etadiganlar bir qancha dalillarni keltirishgan. Masalan, oyati karimalarda har bir insonga o‘zi qilgandan boshqa narsa yo‘qligi bayon qilingan:

“Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur”[3].

Boshqa bir oyatda esa kishi o‘zining qilgan yaxshi ishlari tufayli mukofotga erishsa, yomon qilmishlari sababli jazolanishi bayon etilgan:

“Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir”[4].

Ushbu oyati karimalarda har bir kishining ko‘radigan manfaatlari boshqalarning qilgan duo va xayrli ishlaridan emas, faqat o‘zining qilgan ishlaridan bo‘lishi bayon qilingan, bu esa duolarning ta’siri yo‘qligiga dalolat qiladi, – deyishgan.

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilarga raddiyalar

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilar keltirishgan yuqoridagi va undan boshqa dalillariga batafsil javoblar berilgan. “Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy” kitobida quyidagicha javob kelgan: "Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur" ma’nosidagi oyatda bayon qilinganidek, haqiqatda inson o‘z sayi-harakati va yaxshi fe’l-atvori bilan do‘stlar orttiradi, uylanib bola-chaqali bo‘ladi, insonlarga mehr-muhabbat ko‘rsatadi va ko‘plab yaxshi ishlarni amalga oshiradi. Shunga ko‘ra insonlar uni yaxshilik bilan eslab, unga Alloh taolodan rahmat so‘rab duo qilsalar, toat-ibodatlarning savoblarini unga hadya qilsalar, bularning barchasi birovning emas, aslida, o‘z sayi-harakatining natijasi bo‘ladi.

Ikkinchi dalil bo‘lgan "Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir", ma’nosidagi oyat ham yuqoridagi kabi oyat bo‘lib, har bir kishi o‘zining qilgan yaxshi ishining samarasini ko‘radi, qilgan ma’siyatiga ko‘ra jazolanadi, kabi ma’nolarni ifodalaydi. (Ya’ni “har kim ekkanini o‘radi”, deyilgani kabi)”[5].

Shuningdek, duo qilishning foydasi bo‘lmaganida mag‘firat so‘rashga buyruq ham bo‘lmasdi. Qur’oni karimda esa mag‘firat so‘rashga buyurilgan:

“Bas, (ey Muhammad!) Allohdan o‘zga iloh yo‘q ekanini biling va o‘z gunohingiz uchun hamda mo‘min va mo‘minalar(ning gunohlari) uchun mag‘firat so‘rang!”[6].

Shuningdek, vafot etib ketgan kishilar haqiga qilingan duolarda manfaat bo‘lmaganida, ularni eslab duo qilganlar Qur’oni karimda madh etilmasdi:

“Ulardan keyin (dunyoga) kelganlar: “Ey Robbimiz, bizni va bizdan avval iymon bilan o‘tgan birodarlarimizni mag‘firat qilgin, iymon keltirganlarga (nisbatan) qalbimizda nafrat (paydo) qilmagin. Ey, Robbimiz, albatta, Sen shafqatli mehribonsan”, – derlar”[7].

Shuningdek, vafot etganlarga janoza namozini o‘qish tiriklar zimmasiga vojib qilingan. Janoza namozida esa sano va salovot aytish bilan birgalikda “Ey Allohim, bizlarning tiriklarimizni ham, o‘liklarimizni ham mag‘firat qilgin”, ma’nosidagi duo o‘qiladi.

Mazkur dalillarning barchasida duolarning ta’siri borligi ko‘rinib turibdi. Shuning uchun inson vafotidan keyin ham o‘z haqiga xayrli duolar qilinishiga sabab bo‘ladigan yaxshi amallarni qilishi lozim.

Duo qilish bandaga foyda keltiradigan va undan zararlarni daf qiladigan eng kuchli sabablardan ekani Qur’oni karimda ham, hadisi shariflarda ham bayon qilingan:

“Parvardigoringiz: “Menga duo qilingiz, Men sizlar uchun (duolaringizni) ijobat qilay!” – dedi. Albatta, Menga ibodat qilishdan kibr qilgan kimsalar yaqinda tuban holatda jahannamga kirurlar”[8].

Ibn Kasir rahmatullohi alayh ushbu oyat haqida: “Alloh taolo bandalarini O‘ziga duo qilishga da’vat etgan va O‘z fazlu marhamati bilan qilgan duolarini albatta ijobat etishga kafolat bergan”, – degan. Oyati karimaning davomidagi “ibodatdan kibr qilganlar” esa Alloh taologa duo qilishdan takabburlik qilgan kimsalar deya tafsir qilingan. Hadisi shariflarda duoning qazoni qaytarishga sabab qilib qo‘yilgani bayon etilgan:

عَنْ سَلْمَانَ الْفَارْسِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال لَا يَرُدُّ القَضاءَ إلا الدُّعاءُ وَ لَا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ إِلاَّ الْبِرُّ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ

Salmon Forsiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qazoni faqatgina duo qaytaradi, umrni faqatgina yaxshilik ziyoda qiladi”, – dedilar (Termiziy rivoyat qilgan).

Sharh: Ushbu hadisda duoning bajariladigan ishlarga bog‘lab qo‘yilgan qazoni qaytarish sabablaridan ekani bayon qilingan. Zero, Alloh taolo amalga oshadigan barcha narsalarga azaliy sabablarni tayin qilib qo‘ygan. Solih amallar saodatga erishish uchun azaliy sabablar bo‘lsa, yomon amallar badbaxt bo‘lish uchun azaliy sabablardir. Shuningdek, yaxshilik, go‘zal xulqli bo‘lish, qarindoshlik aloqalarini uzmaslik kabi amallar ham azaliy sabablar qatoriga kiradi. Ana shunday azaliy sabablar yuzaga chiqarilgan paytda o‘sha sababga bog‘langan ishlar ham yuzaga chiqadi.

Imom Tahoviy[9] rahmatullohi alayh “Aqidatut Tahoviya” asarida quyidagilarni yozgan: “Tiriklarning duo va sadaqalarida o‘liklar uchun manfaatlar bordir. Alloh taolo duolarni qabul qiladi va xojatlarni ravo qiladi (deb e’tiqod qilamiz)”.

Keyingi mavzu:
Dunyoning yo‘qdan bor qilingani bayoni.

[1] Bu haqidagi ma’lumot 53-baytning izohida bayon qilindi.

[2] Doktor Ahmad Farid. Bahrur-Roiq. – Iskandariya: “Dorul Majd”, 2009. – B. 105.

[3] Najm surasi, 39-oyat.

[4] Baqara surasi, 286-oyat.

[5] Muhammad Anvar Badaxshoniy. Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy. – Karachi: “Zamzam babilsharz”, 1415h. – B. 192.

[6] Muhammad surasi, 19-oyat.

[7] Hashr surasi, 10-oyat.

[8] G‘ofir surasi, 60-oyat.

[9] Abu Ja’far Ahmad ibn Muhamad ibn Salama Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 239 yilda Misrning “Toha” shaharchasida tug‘ilgan.

Imom Tahoviy hanafiy mazhabidagi mo‘tabar olimlardan bo‘lib, “Sihohi sitta” mualliflari bilan bir asrda yashab faoliyat yuritgan. Bu zot haqida ulamolar ko‘plab maqtovli so‘zlarni aytganlar. Jumladan Suyutiy “Tobaqotul Huffoz” asarida: “Imom Tahoviy alloma, hofiz, go‘zal tasnifotlar sohibidir”, – degan. Zahabiy: “Kimki ushbu imomning yozgan asarlariga nazar solsa, bu zotning ilm darajasi yuqori, ma’rifati keng ekaniga amin bo‘ladi”, – degan.

Imom Tahoviy tafsir, hadis, aqida, fiqh va siyratga oid ko‘plab asarlar yozib qoldirgan. Ularning ayrimlari quyidagilardir:

1. Ahkamul Qur’an (Qur’on hukmlari);

2. Sharhu ma’onil osor ( Asarlarning ma’nolari sharhi);

3. Aqidatut Tahoviya (Tahoviy aqidasi);

4. Bayonu mushkilil osor (Asarlarning mushkilotlari bayoni);

5. Sharhu jomeis sag‘ir (Jomeus sag‘ir sharhi);

Imom Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 321 yilda Misrda vafot etgan.