Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Soib ibn Aqra’ roziyallohu anhu xalifa hazrati Umarga Nahovand jangida shahid bo‘lgan kishilarni sanadi. U taniqli, ko‘zga ko‘ringan kishilarning ismlarini birma-bir aytib bo‘lib, so‘ngra dedi:
– Qolganlar chekka qishloqlardan. Amirul mo‘minin, siz ularni tanimaysiz.
Shunda Umar roziyallohu anhu yig‘ladilar va:
– Umarning tanimasligi ularga zarar bermaydi. Chunki ularni Alloh taniydi, - dedilar.
Imom Zahabiy rahimahullohning «Siyaru a’la min nubalo» kitobida keladi: «Horun Rashidning qo‘shinida yigirma ming mujohid o‘z nomini Allohdan o‘zga hech kim ularni bilmasligi uchun qo‘shin kitobiga yozdirmas, maosh ham olmas edi».
Gapning bog‘liqlik tomoniga kelsak, Usmon ibn Affon roziyallohu anhu qatl qilingan paytda Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu sahroda tuyalarini boqib yurgan edilar. U kishining oldiga o‘g‘li keldi. Sa’d roziyallohu anhu uni uzoqdan ko‘rgach, dedilar:
– Allohim! Bu chavandozning yomonligidan Sendan panoh so‘rayman.
Farosatlari ila choparning yomon xabar olib kelayotganini sezganlar. U yetib kelgach, qarasalar, o‘g‘li ekan. U Sa’d roziyallohu anhuga dedi:
– Siz tuyalaringiz bilan yuravering. U yoqda esa odamlar podshohlikni talashib yotishibdi (ya’ni o‘g‘li Sa’d roziyallohu anhuni xalifalikka targ‘ib qilyapti).
Sa’d roziyallohu anhu dedilar:
Maxfiy banda boshqalardan o‘zining yomonliklarini yashirganidek, yaxshiliklarini ham yashiradi. Faqatgina o‘zi bilan Alloh biladigan maxfiy amali bo‘ladi.
Siz qiladigan sadaqani insonlar bilishi kerak emas. Riyo amallarni botil qiladi. Garchi kishida riyo bo‘lmasa-da, sadaqa berayotgani shaxsning qalbiga ozor yetkazib qo‘yishi ehtimoli bor. Kishilarning qalbini to‘ldirish esa, ularning cho‘ntagini to‘ldirishdan oldinda turadi.
Qiladigan har bir yaxshi amalingizni hujjatlashtirib qo‘yishingiz shart emas. Nafsingizga ham ozroq dam bering. Bu ishlarni yozib qo‘yishni Allohga qoldiring. Modomiki, muxlis ekansiz, U zot amalingizni zoye qilmaydi.
Din ishining hisobini Alloh qiladi. Amalimiz ostida ixlos bo‘lsa ajr, riyo bo‘lsa, azob bor... Alloh hech narsani zoye qilmaydi.
Allohdan o‘zga hech kim bilmaydigan kasalligimizga Allohdan o‘zga hech kim bilmaydigan sadaqa bilan shifo so‘raylik.
Qalbingizda in qurib olgan, Allohdan o‘zga hech kim bilmaydigan g‘amga Undan o‘zga hech kim bilmaydigan istig‘for bilan najot istang.
Allohdan o‘zga hech kim bilmaydigan tashvishlaringizga faqatgina Alloh biladigan tungi ikki rakat namozingiz bilan kengchilik so‘rang.
Rizqingiz tor bo‘lsa, kishilarga aytib yurmang. Iffatli bo‘ling. Allohga yashirin istig‘for ayting. Buni hech kim bilmasin!
Yodingizda tuting! Umarning bilmasligi sizga zarar bermaydi. Zero, Alloh sizning barcha holatingizni bilib turibdi!
U Zot o‘zini ko‘z-ko‘z qilmagan bandasini yaxshi ko‘radi.
«Nabaviy tarbiya» kitobi asosida tayyorlandi
Dunyo ilm-fan rivojida Islom ma’rifati va madaniyatining o‘rni beqiyosdir. Ko‘plab allomalar va ulamolarning ma’naviy-ilmiy asarlari o‘z davridan hozirgi vaqtgacha ahamiyatini yo‘qotmasdan ilm-fan taraqqiyotiga muhim manba sifatida e’tirof etib kelinmoqda. Umumjahon e’zozlagan olimlar va ulamolar Bog‘dod, Damashq, Samarkand, Buxoro, Granada va Tripoli kabi shaharlarda yashab ijod qilganlar. Ular: Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Dorimiy, Imom Moturidiy, Mahmud Zamahshariy kabi ulamolar dinimiz rivojiga hissa qo‘shgan. Abbosiylar davridan boshlab Tripoli shahri mana bir necha asrdirki ilm-fan markazi bo‘lib qolmoqda. Fotimiylar davrida esa Tripoli shahri poytaxt bo‘ldi. Halifa Ibn Ammor Tripolini ilm markaziga aylantirdi va o‘z davrining eng yirik kutubxonalaridan biri ochildi. Manbalarga ko‘ra unda yuz ming jild kitob mavjud edi. Uning davrida olimlar, ulamolar va yozuvchilar ulug‘langan. Ularga g‘amxo‘rlik qilingan va alohida halifa e’tirofida bo‘lishgan.
Hozirgi kunda ham Tripolida nufuzli xalqaro tashkilotlar, universitetlar, kutubxonalar va ilmiy tadqiqot markazlari faoliyat yuritib kelmoqda. Shahar ulamolar, olimlar, tadqiqotchilar va talabalar bilan gavjum. Poytaxtning o‘zida 100 dan ko‘p nufuzli universitetlar mavjud. Tripoli universiteti esa o‘zida ham diniy va dunyoviy ilmlarni jamlagani bilan boshqa universitetlardan ajralib turadi. Ushbu dargoh “200 nufuzli Islom universitetlari” ro‘yxatiga kiritilgan. Tripoli universiteti 1957 yilda tashkil etilgan bo‘lib, hozirgi kunda 70 000 dan ortiq talabalar bu dargohda ta’lim olib kelishmoqda. U turli yo‘nalishdagi 20 ta kollejni birlashtiradi. Islomshunoslik, Ilohiyat, Fiqh, Huquqshunoslik, Tibbiyot, Xorijiy tillar va Iqtisodiyot kabi fakultetlardan tashkil topgan. Tripoli universiteti dinimiz qadriyatlari doirasida rivojlanishni va ilmiy tadqiqotlarni qo‘llovchi ta’lim muassasasidir. Universitetning maqsadi talabalarga Islom dini va axkomlari asosida ilmiy va axloqiy ta’lim berish va turli dunyoviy bilimlarni o‘rgatishdir. Tripoli universitetining o‘ziga hos jixati shundaki har bir talaba moliyaviy savodxonlik va tadbirkorlikni o‘rganishi shart. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi talabalar universitet tomonidan rag‘batlantiriladi.
Islomshunoslik yo‘nalishi talabalari o‘quv dasturi davomida Quroni karimni to‘liq yod olishi, shariat asoslarini o‘rganishi, Islom tarixi, Hadis ilmi, Meros taqsimoti, og‘zaki va yozma nutq san’ati kabi fanlarni o‘zlashtirishi talab qilinadi. Islomning sof fitratini namoyish etish, ilm olish va uni ulashish ushbu yo‘nalish fakultetining maqsadidir. Adashgan oqimlar va ekstremistik qarashdagi guruhlarni Quron va hadis orqali ezgu yo‘lga chorlash ularning vazifasidir.
Tripoli universitetida 3450 ta ilmiy nashr faoliyat ko‘rsatadi. Ularda talabalarning ilmiy ishlari, amaliyot va tadqiqotlar natijalari keltirilgan. Misol tariqasida, “Islom ta’limini o‘rganishda Qur’oni Karimning ta’siri”, Ahmad Abdul Salam Abu Moziriqning “Irshod al-Hiron” kitobi haqida, Shayx Abu Abdulloh Muhammad bin Ali al-Xorubiyning “Riyod al-Azhar” va “Sirlar xazinasi”ning lingvistik talqini kabi ilmiy izlanishlar va maqolalar nashrlar orqali keng ommaga berib boriladi.
Shohruh UBAYDULLOH