Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Ibn Muborak aytadi: «Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallam oldlariga keldi va: «Ey Rasululloh, qiyomat kunida Alloh taolo bilan hamsuhbat bo‘luvchilar haqida xabar bering», dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ular Allohdan qo‘rquvchilar, Allohga bo‘ysunuvchilar, o‘zlarini kamtar oluvchilar, Alloh taoloni ko‘p zikr qiluvchilar», dedilar. U kishi: «Ey Rasululloh, jannatga birinchi kiruvchilar ham o‘shalarmi?» deb so‘radi. U zot: «Yo‘q», dedilar. U keyin: «Unda, jannatga birinchi kiradiganlar kimlar?» deya so‘radi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: «Faqirlar jannatga kirishda boshqalardan o‘zib ketadi. Shunda ularning oldidan farishtalar chiqib: «Hisob-kitobga qaytinglar!» deydi. Faqirlar: «Nimamizga hisob-kitob qilinamiz? Allohga qasamki, bizlarda mol-davlat bo‘lmagan bo‘lsa, uni ba’zilardan qizg‘anib, ba’zilarga isroflarcha sarf qilmagan bo‘lsak. Shuningdek, bizlar amir ham emasdik, ba’zilarga adolat qilib, ba’zilarga zulm etgan bo‘lsak. Biroq bizlarga Allohning amri keldi, biz Unga ibodat qildik va to huzuriga kelgunimizga qadar Unga toatda bo‘ldik», deydi. Shunda ularga: «Jannatga kiringlar, amal qiluvchilarning ajr-mukofoti naqadar yaxshi!» deyiladi».

Nabiy sollallohu alayhi vasallam aytdilar: «Faqirlar haqida Alloh taolodan qo‘rqinglar! Chunki Alloh taolo qiyomat kunida: «Bandalarim ichidan tanlaganlarim qani?» deydi. Farishtalar: «Ey Parvardigor, ular kimlar?» deb so‘raydi. Shunda Alloh taolo aytadi: «Ular qadarimga rozi bo‘lgan, sabr qilgan faqirlardir, ularni jannatga kirgizinglar!» Bas, ular jannatga kiritiladi. Faqirlar yeb-ichib turganida, boylar hali hisob qilinayotgan bo‘ladi».

Umar ibn Xattob roziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning: «Musulmonlarning faqirlari jannatga boylaridan yarim kun oldin kiradi», deganlarini eshitdim. Shunda: «Ey Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yarim kun qancha?» deb so‘rashdi. U zot: «Besh yuz yil», dedilar. «Bir yili necha oy?» deyishdi. «Besh yuz oy», dedilar: «Bir oy necha kun?» deyishdi so‘ng: «Besh yuz kun», dedilar. «Bir kuni qancha?» deb so‘rashgan edi, «Sizlar sanaydigan kundan besh yuztasi», dedilar Rasululloh».

Abu Ali Daqqoqdan: «Qaysi sifat afzal: boy-behojatlikmi yoki faqirlik?» deb so‘rashdi. U kishi: «Boy-behojatlik, chunki u Allohning sifati, faqirlik esa, bandaning. Allohning sifati bandaning sifatidan afzal, Alloh taolo: «Ey insonlar, sizlar Allohga muhtojdirsizlar. Allohning O‘zi (barcha olamlardan) behojat va (barcha) maqtovga loyiq zotdir» (Fotir, 15), degan», dedi.

Bandaning sharafi Allohga muhtojligi, Uni ulug‘lashi, Unga bo‘ysunishi bilandir. Agar bo‘yin Allohga tavoze’ bilan egilsa, shu egilish uning azizligidir.

Boylik ham, faqirlik ham mol-davlatning ko‘p yoki kamligida emas. Bu yerda eng oliy uchinchi daraja ham bor. U Rasululloh sollallohu alayhi vasallam so‘ragan «kaffof», ya’ni, insonlarga muhtoj bo‘lmaydigan darajadagi o‘rtacha rizkdir. U zot: «Ey Allohim, Muhammad oilasining rizqini yetarli qil», deb so‘raganlar. Ma’lumki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hamisha holatlarning afzalini, daraja va amallarning oliyini so‘raganlar.

Shuningdek, hamma olimlar o‘ta faqirlik ham, tug‘yonga olib boruvchi boylikning ham yomonligiga ittifoq qilishgan.

Yetarli rizq esa, nochorlik bilan behojatlikning o‘rtasidir.

Darhaqiqat, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ishlarning yaxshisi o‘rtachasidir», deganlar. Chunki o‘rtahollik tug‘yonga olib boruvchi boylik ofatidan ham, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam panoh so‘ragan o‘ta nochorlikdan ham salomat bo‘lishdir.

Sohibi kaffof – o‘rtahol odam dunyo ne’matlari-yu shodliklarida dabdaba qilmaydi. Uning holati faqirnikiga yaqin. Unga ham sabri uchun faqirga beriladigan savob beriladi. Shunga ko‘ra o‘rta hol kishilar ham, inshaalloh, jannatga faqirlar qatorida boylardan besh yuz yil oldin kiradi. Chunki ular o‘rtacha hayot kechiradilar, boy emaslar. O‘rtachalik esa, ayni adolatdir. Alloh taolo:

«Shuningdek, sizlarni boshqa odamlar ustida guvoh bo‘lishingiz va payg‘ambar sizlarning ustingizda guvoh bo‘lishi uchun o‘rta (adolatli) bir millat qildik» (Baqara, 143), degan.

Imom Qurtubiyning «Tazkira»sidan