Bismillahir Rohmanir Rohiym
E’tibor bergan kishini mahzun qiladigan uchta narsa bor. Ularning har biri alohida jihat bo‘lib, ularga qaragan qiz albatta mahzun bo‘ladi. Mana shu uch narsaga qarashni bas qilsak, hayotimiz rozilik, saodat va sakinatga to‘ladi.
Mahzun qiluvchi birinchi narsa: Atrofdagi odamlarning qo‘lidagi ne’matlarga qarash.
Alloh taolo bunday marhamat qiladi: "Sinov uchun dunyo hayotining ko‘rki qilib, ayrimlarni bahramand qilgan narsalarimizga ko‘z tikma. Robbingning rizqi yaxshidir, boqiydir"(Toho surasi, 131-oyat).
Ko‘z tikish – birovlarning qo‘lidagi dunyo matohlariga hasad, tamagirlik bilan qarashdir.
Birovning qo‘lidagi narsalarga qarash ham ikki xil bo‘ladi:
Birinchisi – tabiiy, beixtiyor qarash. Bunda ataylab, qasd qilib qaralmaydi. Odamlarning qo‘lidagi narsalarga, ularga Alloh bergan ne’matlarga beixtiyor ko‘z tushib qoladi. Bunday paytda ko‘zini chetga olgan odamning qalbi tamagirlikdan uzilib, xotirjam bo‘ladi. Aslida bunaqangi paytlarda chin dildan havas qilish, bu ne’mat o‘sha kishiga buyursin, bardavom bo‘lsin deb duo qilish, bu kishiga ne’mat berilganiga xursand bo‘lish kerak. Lekin ko‘z tikib turaversa, «Nega shu narsa menda yo‘q? Nega nuqul uning omadi kelaveradiyu, mening hech ishim yurishmaydi?» deb, hasad qilsa, o‘sha kishidagi bu ne’mat yo‘q bo‘lishini istasa, bunday pastkash odam o‘ziga g‘am-g‘ussani tilab olgan bo‘ladi.
Ikkinchisi – ataylab ko‘z tikish. Bu – birovlarning mol-mulkiga, ularga berilgan ne’matlarga ataylab, biror yomon maqsad bilan qarash va bu ishni qayta-qayta qilishdir. Alloh taolo qalbimizni mahzunlikdan asrash uchun bizni bu narsadan qaytargan. Shunday ekan, qalbingiz xotirjam bo‘lib, qayg‘usiz yashashni istasangiz, boshqalarga berilgan ne’matlarga ko‘z tikmang!
Bir qiz aytadi: «Bir kuni onam meni hayron qoldirib, "Kel, qizim, bugun senga 37 yildan buyon qalbimning tub-tubida saqlanib kelayotgan bir sirni aytaman", deb qoldilar. Borib, yonlariga o‘tirgan edim, bunday dedilar:
«Yoshligimda birovlarning qo‘lidagi ne’matlarga ko‘p ko‘z tikardim. Alloh ularga bergan narsalarni ko‘rib, hasad qilardim. Ularni o‘zimdan ustun deb, o‘zimni esa juda nochor deb bilardim. Alloh menga bergan ne’matlar esa ko‘zimga ko‘rinmasdi. Shuning uchun biror kun rozilik degan narsani his qilmay yashadim, qayg‘u meni bir soniya ham tark etmadi. Oxiri borib, tushkunlikka – depressiyaga tushib qoldim.
Mahzunligimning siri mana shu edi. Lekin men sening bunday baxtsiz bo‘lishingni istamayman. Shuning uchun, boylikda ham, chiroyda ham doim o‘zingdan pastroqlarga qaragin, qizim. Shunda dunyoyu oxiratda baxtli bo‘lasan. Odamlarning qo‘lidagi ne’matlarga qarasang, qayg‘u-hasratdan boshing chiqmaydi, bundan o‘zingni himoya qilgin, bolam!»
Ikkinchi qiz aytadi:
«Yashirmayman, onam birovlarga ko‘p hasad qilardi. Gapining asosiy mavzusi kimningdir nimagadir erishgan bo‘lar edi. O‘zining ahvolidan esa faqat nolir edi. Yaxshiyam dadajonim donolik bilan ish tutdilar. Bo‘lmasa men ham onamning ahvoliga tushib qolishimga bir bahya qolgan edi. Otam onamning bu xunuk odatiga ajoyib uslubda yondasha boshladilar. Har gal onam: "Falonchining falon-falon narsalari bor, bizda esa hech narsa yo‘q" desa, otam: "Odamlarning qo‘lidagi narsalarni ko‘p gapirsang, obro‘ying tushib ketadi. Eng yomoni – Allohning adolatiga shubha qilgan, bergan rizqiga norozi bo‘lgan bo‘lib qolasan", der edi.
Onam o‘zining ahvolidan nolib, "Falonchixon boy-badavlat, men bechora esa…" deb qolsa, otam yana o‘sha hikmatli so‘zlarini takrorlar edi.
Otam bu so‘zlarni sokinlik bilan, tabassum bilan aytar edi. Otamning butun jismi-jonida, onamning aksi o‘laroq, har doim rozilik, xotirjamlik ufurib turardi, «Allohga hamdlar bo‘lsin, bizda ne’matlar juda ko‘p!» degan so‘zlarni bot-bot takrorlar, ortidan esa Alloh bizga bergan, boshqalarda yo‘q ne’matlarni sanab berardi.
Ko‘pincha otamning saodati bilan onamning mahzunligini taqqoslab ko‘rardim. Onamning odamlar qo‘lidagi narsalarga qarab, xursand bo‘lmasligi, otamning esa o‘ziga berilgan ne’matlarga shukr qilib, xotirjam yashashi haqida ko‘p o‘ylardim. Nihoyat, ikki tomonni solishtirib ko‘rib, otamga o‘xshashga ont ichdim, biror soniya ham onamga o‘xshab qolmaslikni Allohdan so‘ray boshladim. Chunki onam birovga berilgan mol-dunyoga qarab, o‘zining ahvolidan nolib, hayotini barbod qildi, obro‘sini tushirib, Robbining adolatiga shubha bilan qaraydigan bo‘lib qolgan edi».
Alloh taolo sizga ato etgan ne’matlarini ich-ichingizdan e’tirof eting. Alloh taoloning ne’matlarini tilga chiqarish orqali unga shukr qiling. Bu Zuho surasining 11-oyatida o‘z tasdig‘ini topgan: «Parvardigoringizning (sizga ato etgan barcha) ne’mati haqida esa (odamlarga) so‘zlang!».
Allohga bo‘lgan muhabbatingizni yangilab turing! Bu ne’matlarni ato etgan Zot xush ko‘rmagan yo‘llarga sarflamang. Tilingizga Allohning zikrini, a’zolaringizga esa toatlarini joriy qiling. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Kim shu “Allohumma maa asbaha biy min ne’matin fa minka vahdak, laa shariyka lak, fa lakal hamdu va lakash shukr” degan duoni tong otgan paytda aytsa, shu kunning shukrini ado etibdi. Kechda ham shuni aytib duo qilsa, o‘sha kechning shukrini ado etibdi”, deya ko‘p bora takrorlaganlar. Ushbu ne’matlarni Allohga ma’siyat bo‘ladigan yo‘lda ishlatmang.
Ibn Munkadir bir qizning boshini aylantirib turgan yigitning oldidan o‘ta turib: “Ey o‘g‘lim, Alloh senga bergan ne’matlariga javob bunday bo‘lmaydi?” – dedilar.
Alloh taolo sizga sog‘ligu yoshlik ne’matini berib, sizni shu ne’mat bilan siylasa-yu, siz U Zotga ma’siyat, gunoh bilan javob qaytarasizmi?! Bir o‘ylab ko‘rgin-chi, siz haqiqiy shukr qiluvchi bandamisiz?! Siz Allohga muhabbat qo‘yguvchimisiz?! Siz Allohning ne’matlarini e’tirof etguvchimisiz?! Shukrning ta’siri sizning qalbingiz va a’zolaringizda aks etadimi? Yana muomalangiz hamda xulq-atvoringizda namoyon bo‘ladimi?!
Imom Mubarrad aytadilar:
Ne’matga shukr etsam, bu ham bir ne’mat,
Shukrga shukrona vojibdir asli.
Hech kimsa topmagay o‘zicha, albat,
Yetgan shukrona ham Allohning fazli.
Bu to‘rtlikning ma’nosi quyidagicha: Alloh taoloni maqtash faqat O‘zining tavfiqi orqaligina bo‘ladi. Sizni O‘ziga shukr qilishdek ishga muvaffaq aylagani uchun ham Alloh taologa maqtov yo‘llashingiz zarur. Birinchi hamd uchun hamd aytish vojib bo‘lganidek, ikkinchisi uchun ham hamd aytish lozim bo‘ladi. Bu esa nihoyasiz davom etaveradi.
Abul Atohiya juda chiroyli bir gap aytgan ekanlar:
Shukring ziyoda bo‘lmasa har ne’mati birla,
O‘zingni aslo shokirlardan deb bilma!
Alloh taolo Ibrohim surasining 7-oyatida aytadi: «...Qasamki, agar sizlar (bergan ne’matlarimga) shukr qilsangiz, albatta, (ularni yanada) ziyoda qilurman...».
Ulug‘lardan biri: “Qalblar tabiatan kim unga yaxshilik qilsa, o‘shani yaxshi ko‘radigan qilib yaratilgan. Allohnigina muhsin ekanini bilgan kishi naqadar ajablanarli, nima sababdan u o‘shal Zot tarafiga butun vujudi bilan intilmaydi?!”.
Umar ibn Abdulaziz rahimahulloh duolarida bunday der edilar: “Robbim! Men Sening ne’matlaringni kufrga almashtirib qo‘yishim, ne’matlaringni tanigach, unga nonko‘rlik qilishim yoki ularni unutib, maqtamay qo‘yishimdan panoh so‘rayman”.
Hasson Shamsiy Poshoning “Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.