Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
«O‘zgarmas hukmlar» nima degani? Haqiqatda ham fiqhda ixtiloflar ko‘p. Lekin shunday masalalar borki, ularga barcha ittifoq qiladi, bir hukmga ijmo’ qiladi. Bunday masalalarda tafovutni, ixtilofni qabul qilmaymiz. Ularda faqat va faqat yagona fikr, yagona hukm bo‘ladi. Fiqhning ustunlik siri ham aynan shunda: unda ikki jihat bor. Birinchi jihat – fiqhning universalligi, moslashuvchanligi bo‘lsa, ikkinchi jihati – ko‘plab masalalarda sobitligi, o‘zgarmasligidir. Agar biz mana shu moslashuvchanlikni va ixtilofni butkul tark qilsak, yuqorida ko‘rganimizdek, katta muammolarga duch kelamiz. Ikkinchi jihatni, ya’ni sobitlik va o‘zgarmaslikni tark qilsak, boshqa bir muammoga duch kelamiz. Mana, tahallul yo‘nalishida o‘zgarmas hukmlar degan tushuncha umuman yo‘q. Birinchi toifa hech qanday ixtilofni qabul qilmay, hamma narsaga tashaddud bilan yondashadi, o‘ziga muxolif bo‘lganlarni adashganga, kofirga chiqaradi, mazhablarni ham tan olmaydi. Ikkinchi toifada esa savobitlar, ya’ni o‘zgarmas hukmlar yo‘q. Ahli sunna o‘sha sobit hukmlarni «ijmo’» deb ataydi, ya’ni hamma mazhablar bu masalalarda ijmo’ qilishgan. Biz ularni chetlab ham o‘ta olmaymiz, ularda ixtilof bo‘lishini qabul ham qilmaymiz. Birorta qozi bu kabi masalada ijmo’dan tashqarida hukm chiqarsa, uning hukmi o‘tmaydi ham. Qozining hukmi ixtilof qilingan masalalardagina o‘tadi. Tahallulchilar nazdida esa bironta sobit hukm yo‘q, shuning uchun ularda ijmo’ degan tushuncha ham yo‘q.
Masala fiqh ilmini o‘rganishning hukmi haqida. Bu yerda muhim bir bahs bor. «Fiqhni o‘rganish farzi kifoya, ba’zilar o‘rgansa, qolganlardan soqit bo‘ladi», deymiz. Lekin bu yerda bir narsaga e’tibor qaratish kerak: muayyan holatga tegishli o‘rinlarda uning fiqhini o‘rganish farzi ayn bo‘ladi, ya’ni har bir musulmon fiqhdan o‘zining holatiga kifoya qiladigan miqdorda ilm o‘rganishi shart. Masalan, tahorat, namoz, ro‘za kabi ibodatga oid masalalarni, nikoh, savdo-sotiq kabi muomalot masalalarini bilish farzi ayn. Buni ulamolar «Ilmi hol» (holat ilmi) deb atashadi, ya’ni sizga hozirgi holatingizda o‘rganish shart bo‘lgan ilm, degani. Shunga ko‘ra, farzi ayn sifatida o‘rganishimiz eng kerak bo‘lgan ilm fiqh ilmi bo‘ladi.
Ilmi hol farzi ayn bo‘lgan ilm sifatida yuqoridagi mavzuda zikr qilingan uchala ilmga ham taalluqlidir: o‘zingizga yetarli miqdorda fiqh ilmiga, o‘zingizga yetarli miqdorda aqoid ilmiga hamda o‘zingizga yetarli miqdorda tazkiya va tarbiya (nafsni poklash, tarbiya qilish) ilmiga ehtiyojingiz bor. Tazkiya deganda, ixlosga intilish, masalan, g‘iybat va chaqimchilikdan saqlanish kabilar tushuniladi. Bularning hammasi ilmi holga kirib ketadi. Bu uchala ilmdagi barcha ma’lumotlarni emas, balki musulmon odamga ayni vaqtda, shu bugun kerak bo‘lib turgan qismini bilish farzi ayndir.
Xo‘sh, bu nima degani? Ahli sunna sifatida biz duch kelayotgan eng katta muammolardan biri mana shu ilmi holning yo‘qolib borayotganidir. Unga erishishning eng zaruriy yo‘li esa dinni o‘rgatishdir. Dinni o‘rgatish deganda, ilmi holni o‘rgatib, musulmonlar orasida yoyishni nazarda tutyapmiz. Ba’zi odamlarni ko‘rasiz, tashqi ko‘rinishidan musulmon, lekin shariat ahkomlarini umuman bilmaydi. U boshqalardan nimasi bilan ajralib turadi? Albatta, solih amallari bilan. Solih amal esa shariatga muvofiq bo‘lishi kerak.
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan
Ramazon hayiti va Qurbon hayiti Islomning ikki ulug‘ bayramidir. Ularning har birida ulkan ma’naviy ma’nolar bo‘lib, musulmonlar hayotida alohida o‘rin tutadi. Xususan, Qurbon hayiti Islomda fidokorlik, sadoqat va bag‘rikenglik ramzi hisoblanadi.
Ushbu muqaddas bayram oldidan Davlatimiz rahbarining maxsus qarorlari qabul qilinishi, Ramazon va Qurbon hayiti sanalari dam olish kuni sifatida belgilanishi xalqimizning diniy ehtiyojlarini ta’minlash, milliy va diniy qadriyatlarni asrab-avaylash hamda ma’naviy birdamlikni mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
Qurbon hayiti Zulhijja oyining avvalgi o‘n kunida nishonlanadi. Ulamolar ta’kidlaganidek, Zulhijjaning avvalgi o‘n kuni Allohning eng mahbub kunlaridan biri bo‘lib, bu kunlarda qilinadigan amallar, ibodatlar, xayru saxovatlar juda ham ulug‘ hisoblanadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo huzurida yaxshi amallar Zulhijjaning birinchi o‘n kunida qilinadigan amallardek afzalroq amal yo‘q”, — deb marhamat qilganlar. Shunday ekan, ushbu kunlarda yaxshi amallarga shoshilish, savobli ishlarga ulgurib qolish ayni muddaodir.
Qurbon hayitining fazilatlari amallaridan biri – qurbonlik qilish hisoblanadi. Qurbonlik, Islom dinida ahamiyati katta bo‘lgan amallardan biri bo‘lib, u Qurbon hayiti kunlarida Allohning roziligi uchun fidoiylik ifodasi o‘laroq jonliq so‘yishdir. Bu amal hazrati Ibrohim alayhissalom va payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam sunnatlariga amal qilish, fidokorlik, sabr va taqvo kabi tushunchalarni ifoda etadi.
Qurbonlik qilish nafaqat insonning taqvosi, balki ijtimoiy mehr-oqibat, muhtojlarga g‘amxo‘rlik belgisidir. Qurbonlik go‘shti faqirlarga, qarindoshlarga, qo‘shnilarga tarqatilishi, ahillik va mehr-muhabbatni yanada mustahkamlaydi.
Qurbon hayiti — bu ahillik va mushtaraklikning ramzi bo‘lib, bu kunda musulmonlar o‘z qarindoshlari, qo‘shnilari, do‘stlarining holidan xabar oladilar, uzoqdagi yaqinlarini yo‘qlab borishga harakat qiladilar. Ayniqsa, keksa, bemor, yolg‘iz kishilar holidan xabar olish — dinimizda yuksak ajr hamda e’tiborga sazovor amal hisoblanadi.
Qurbon hayiti insonlarni bir-biriga yaqinlashtiradi, mehru shafqatni uyg‘otadi, bayram munosabati bilan ehson qilish, bolalar va keksalarni xursand qilish kabi amallar nafaqat shaxsiy savob, balki jamiyatdagi yaxshilik muhitini yanada mustahkamlaydi.
Bu kunda imkoni bor insonlar kam ta’minlangan oilalar, yetimlar, ehtiyojmandlar holidan xabar olib, ularga xursandchilik ulashsalar, bu amalning savobi beqiyosdir. Zero, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Mo‘minlarning o‘zaro do‘stliklari, rahm qilishlari va mehr ko‘rsatishlari xuddi bir jasadga o‘xshaydi. Undan bir a’zo xasta bo‘lsa, jasadning qolgani unga qo‘shilib bedor bo‘ladi va isitmalaydi”, — dedilar (Imom Muslim rivoyati).
Azizlar, ayni kunlarda yurtimizdan 15 ming nafardan ziyod yurtdoshlarimiz Islomning besh ustunidan biri bo‘lgan Haj ibodatini ado etishga taraddud ko‘rmoqdalar. Ular orasida yuzlab nuroniylar, onalarimiz, ustoz va ziyolilar bor. Bu har bir yurtdoshimizning qalbida quvonch uyg‘otadi. Ayniqsa, mamlakatimiz rahbari muhtaram Prezidentimiz O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy hazrat bilan telefon orqali muloqot qilib, hojilarimiz ahvolidan xabar olganelari, ularga muborak safarda to‘liq sharoit yaratilishi, Haj ibodatini xotirjam va mukammal ado etishlari uchun zarur ko‘mak va duolarini izhor etganlari katta voqea bo‘ldi.
Bu voqelik yurtimizda din va davlat munosabatlari yangi, barqaror va hamjihat zaminda qurilayotganidan dalolatdir. Bu – xalqimizning muqaddas qadriyatlariga hurmat, Islomning pok ta’limotiga bo‘lgan ehtirom namunasidir.
Bu kabi yuksak e’tiborlar yurtimizda din va davlat o‘rtasidagi muvozanatli munosabatning, xalqning e’tiqodi va qadriyatiga nisbatan hurmat va e’zozning amaliy namunasidir.
Muhtaram yurtdoshlar! Fursatdan foydalanib barchalaringizni iyd al-Azxo – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etaman. Yurtimiz tinchlikligi barqaror, xalqimiz totuvligi bardavom bo‘lsin, dinimiz yanada ravnaq topsin, xonadoningizdan fayzu baraka arimasin!
Qurbon hayitingiz muborak bo‘lsin!
Ubaydulloh Abdullayev,
Farg‘ona viloyati bosh imom-xatibi