O`zbekiston musulmonlari idorasi

Yangiliklar

Musulmon olamida “Qutblar qutbi” degan nom olgan avliyoni bilasizmi?

10.02.2025 5237 7 min.

Vatanimiz tarixidagi 10 fevral sanasi bilan bog‘liq ayrim voqealar bayoni.

1490 yil (bundan 535 yil oldin) – O‘rta osiyolik mutafakkir, naqshbandiya tariqati rahnamolaridan Xoja Ahror Valiy Samarqandning Kamongaron dahasida olamdan o‘tdi (ba’zi adabiyotlarda uning vafoti sanasi turlicha keltirilgan). “Rashahot” asari muallifi Faxruddin Ali Safiyning yozishicha, hazratning joni uzilishi bilan Samarqandda qattiq zilzila bo‘lib, yerdan chang-to‘zon ko‘tarilgan.

Ma’lumot o‘rnida qayd etish joizki, bu zotning asl ismi Ubaydullo bo‘lib, Ahror iborasi hur, olijanob ma’nosidagi laqabdir. Musulmon dunyosida 356 avliyo o‘tgan bo‘lib, ulardan uch nafari “Qutb ul-Aqtob” (“Qutblar qutbi”, ulug‘ darajaga yetgan avliyo) sifatida e’tirof etilgan. Shu uch zotning biri Xoja Ahror Valiy bo‘lgan.

Tarixdan ma’lumki, Xoja Ahrorni bir nechta faxrli nomlar bilan atashgan. Zotan, Alisher Navoiy bu zotni “Qutbi tariqat” deb e’tirof etgan bo‘lsa, Abdurahmon Jomiy “Ka’bai maqsud” deb bilgan. Zahiriddin Muhammad Bobur esa “Hazrat Xoja Ubaydullo” deb hurmat bilan tilga olgan.

1897 yil (bundan 128 yil oldin) – navoiyshunos va matnshunos olim, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi Porso Shamsiyev tavallud topdi (vafoti 1972 yil). U Navoiyning “Muhokamat ul-lug‘atayn”, “Majolis un-nafois”, “Mahbub ul-qulub” va boshqa asarlarining ilmiy-tanqidiy matnini nashrga tayyorlagan hamda shoir asarlarining 15 jildligini nashr etishda faol qatnashgan.

Porso Shamsiyev “Xamsa”ning ilmiy-tanqidiy matnini yaratib, mazkur matn yuzasidan amalga oshirilgan matnshunoslik tadqiqotlarini doktorlik dissertatsiyasi sifatida himoya etgan. U Britaniya muzeyida saklanayotgan va Abdujamilga nisbat berilgan “Tuhfat ul-salotin” asari mikrofilmini o‘rganib, uning Navoiy g‘azallaridan olingan va Abdujamil xattot tomonidan ko‘chirilgan shohbaytlar ekanini va mavzu bo‘yicha 45 faslga bo‘linganini aniqlagan.

1923 yil (bundan 102 yil oldin) – Xorazm respublikasi hukumatining qaroriga ko‘ra Xorazm Iqtisodiy Kengashi qayta tashkil qilindi. Iqtisodiy Kengash raisi etib A.Usmonov tayinlandi. Mazkur kengash dastlab 1921 yil mayda tashkil etilib, 1922 yil iyulda tugatilgan edi.

1924 yil (bundan 101 yil oldin) – Buxoro respublikasi Iqtisodiy Kengashi majlisida paxta ekiladigan maydonlarni ko‘paytirish maqsadida dehqonlarga 1 million rubl miqdorida qarz berishga qaror qilindi. Bu vazifa O‘rta Osiyo Qishloq xo‘jalik banki zimmasiga yuklatildi.

1939 yil (bundan 86 yil oldin) – Sirdaryo viloyatidagi Sirdaryo, Farg‘ona viloyatidagi Dang‘ara tumanlari tashkil etildi.

1940 yil (bundan 85 yil oldin) – O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti va O‘zbekiston hukumati “Katta O‘zbekiston traktini qurish to‘g‘risida” qaror qabul qildi. Toshkent, Samarqand, Buxoro, Surxondaryo viloyatlarini kesib o‘tib, Toshkentdan Termizgacha borishi lozim bo‘lgan, xalqning kuchi bilan 1940–1941 yillarda hashar yo‘li bilan qurilgan bu trakt keyinchalik o‘z atrofidagi tumanlar iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim rol o‘ynadi.

1943 yil (bundan 82 yil oldin) – hashar yo‘li bilan Sirdaryoning o‘rta oqimida joylashgan Farhod gidroelektr stansiyasi qurilishi boshlandi. Uning bunyod etilishi haqidagi qaror 1942 yil 18 mayda qabul qilingan edi. 1948 yilda uning birinchi gidroagregati ishga tushirilib, 1949 yil iyun oyidan o‘rnatilgan umumiy quvvati 126 MVt bo‘lgan 4 ta gidroagregatli stansiya to‘la quvvat bilan ishlay boshladi. Farhod gidroelektr stansiyasi 1951 yilda sanoat foydalanishiga qabul qilindi.

Farhod gidroelektr stansiyasining qurilishi noyob arxeologik topilmalar, qadimiy yozuvlarning aniqlanishiga ham yordam bergan. Mana shunday noyob topilmalardan biri Garpokratning tosh shaklidir. Qadimda go‘daklar sog‘lig‘ini asrovchi “iloh”ni oddiygina “Bolalar xudosi” deb ataganlar. Bunday vazifani Misr “xudo”si Garpokrat ham bajargan. Misr afsonalariga ko‘ra, yer osti “xudo”si Osirisning xotini Isida o‘z o‘g‘lini Garpokrat, ya’ni “begunoh, g‘aroyib chaqaloq” deb atagan.

Tarixchi A.Mirboboyevning yozishicha, Markaziy Osiyoda Garpokratning yagona tosh shakli 1947 yili Farhod gidroelektr stansiyasi qurilishi vaqtida Sirdaryodan topilgan edi. U xrizolitdan ishlangan tumorga labiga barmog‘ini tekizib turgan chaqaloq qiyofasida tasvirlangan. Mazkur obrazni qadimdan ko‘chib yuruvchi deyish mumkin. Chunki islomgacha bo‘lgan davrda bolalarning, ayniqsa, chaqaloq yoshidagilarning ko‘p o‘limi ona ayollarni kimga mansub bo‘lishidan qat’i nazar har qanday “iloh”lardan yordam so‘rab iltijo qilishlariga majbur etgan.

1993 yil (bundan 32 yil oldin) – Toshkentda O‘zbekiston Respublikasi Xalqaro pochtamti tuzildi.

2014 yil (bundan 11 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Qishloq xo‘jaligi ilmiy-ishlab chiqarish markazi faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.

2017 yil (bundan 8 yil oldin) – Birlashgan Millatlar Tashkilotining Orolbo‘yi mintaqasi uchun inson xavfsizligi bo‘yicha ko‘p sheriklik fondi tashkil qilindi. Bu orqali Orol dengizi fojeasidan zarar ko‘rgan aholining turmush sharoitini yaxshilash va mustahkamlash dasturi amalga oshirila boshlandi.

2018 yil (bundan 7 yil oldin) – Isroil, Indoneziya, Koreya, Malayziya, Singapur, Turkiya va Yaponiya davlatlari fuqarolari hamda O‘zbekistonga muntazam aviaqatnovlarni amalga oshiruvchi xorijiy aviakompaniyalar havo kemalari ekipajining a’zolari uchun 30 kunlik muddatga vizasiz rejim belgilandi.

2020 yil (bundan 5 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Binar (ikkitalik) himoya tizimi asosida talabgorlarga fan doktori (DSc) va falsafa doktori (RhD) ilmiy darajalarini berishni tashkil qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.

2021 yil (bundan 4 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasining “Xalqlar do‘stligi kunini belgilash to‘g‘risida”gi qonuni qabul qilindi. Mazkur qonunga asosan, 30 iyul – Xalqlar do‘stligi kuni etib belgilandi.

2021 yil (bundan 4 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Prezideti “Qonunchilik hujjatlari ijrosini samarali tashkil etishda davlat boshqaruvi organlari va mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari rahbarlarining shaxsiy javobgarligini kuchaytirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmonni imzoladi.

2021 yil (bundan 4 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosiga bosqichma-bosqich to‘liq o‘tishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.

2022 yil (bundan 3 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qadimiy yozma manbalarni saqlash va tadqiq etish tizimini takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.

Alisher EGAMBЕRDIYEV tayyorladi

O'zbekiston yangiliklari

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati

Ramazon kirganining xushxabarini bersa gunohlar kechiriladimi?

12.02.2025 301 11 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga yolg‘on to‘qish qanday gunoh?

U zot aytmagan gapni "aytdilar" deyish-chi?!

Keling ushbu mavzuni birgalikda ko‘rib chiqamiz. Haqiqatda dinimizda hadis yod olish, o‘rganish va uni qolganlarga yetkazish juda katta savobli ish, buni hammamiz bilamiz. Bu haqida Rasulimiz sollallohu alayhi vasallam Abu Dardo roziyallohu anhu rivoyat qilgan hadisda quyidagicha marhamat qiladilar:

"Bizdan hadis eshitgan so‘ng uni eshitganidek (boshqalarga) yetkazgan kishining yuzini Alloh nurli qilsin", dedilar (Imom Dorimiy rivoyati).

Bu hadisi sharifda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam o‘z hadisi shariflarini boshqalarga yetkazgan kishini duo qilyaptilar. Demak, Rasulimiz sollallohu alayhi vasallamning hadislarini boshqalarga yetkazish saodat manbai ekan. Xo‘sh, mazkur duo ichiga kimlar kirishi mumkin, deb o‘ylaysiz. Buni bilish uchun, mazkur hadisi sharifda kelgan ba’zi kalimalarga e’tiboringizni qaratmoqchiman.

Hadisi sharifda "Bizdan hadis eshitgan" iborasi zikr qilindi. Avvalo hadis o‘zi nima ekanligini bilib olsak. Hadis ulamolar nazdida "Rasululloh sallallohu alayhi vasallamga nisbat berilgan (u zotga tegishli) so‘z, fe’l, taqrir (bir narsa yoki holatni tasdiqlash) va sifat".

Demak, bunda u zotdan boshqalardan rivoyat qilingan so‘z, hikoya va boshqa narsalar chiqib ketar ekan. Yana hadisning davomida "eshitganidek" deyildi. Bundan hadisi sharifni aytishlikda juda hushyor bo‘lish, ya’ni beparvolarcha hadisga ziyoda yoki nuqson kirgizmaslik, imkon qadar yod olishga harakat qilish ma’nolari kelib chiqadi. Hadisning ba’zi rivoyatlarida "va yod olsa" iborasi ham kelgan. Ha, kim hadisi sharifni eshitsa va uni eshitganidek o‘zgalarga yetkazsa yuzi nurli, qalbi porloq va hayoti sof bo‘lar ekan. Chunki yuz qalbning aksidir, agar qalb poklansa uning asorati yuzida ko‘rinadi.

Imom Buxoriy Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Mendan bir oyat bo‘lsa ham yetkazinglar...", deganlar. Ha Rasulimizning hadislaridan ozgina bo‘lsa ham, hatto ikki kalima bo‘lsa ham yetkazishimiz kerak. Lekin, shu amalga targ‘ib qilish muqobilida, suiste’mol qilib, haddidan oshganlarga qanday va’idlar kelganini ham ko‘rib chiqaylik.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ " رواه مسلم.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Kim mening nomimdan qasddan yolg‘on gapirsa o‘rnini do‘zaxdan tayyorlayversin", dedilar.

Bu hadisni saksondan ortiq sahobalar rivoyat qilishgan. Sahih naqlga ko‘ra bu mutavotir hadisdir.

Ibn Hajar rohimahulloh aytadi: "Yolg‘on qasddan yoki xato qilib bir narsani uning aksiga ko‘ra xabar berishdir". Qasddan yolg‘on to‘qish harom, gunohi kabira, agar bu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga nisbatan bo‘lsa, gunohi boshqalarga nisbatan haromligi juda katta bo‘ladi. Yolg‘on asli ham shar’an, ham aqlan mumkin bo‘lmagan ishlardan hisoblanadi. Nafaqat musulmonlar balki boshqa din vakillari, hatto dinga e’tiqod qilmaydiganlar nazdida ham yolg‘on katta ayb hisoblanadi.

Endi bu ikki olam sarvari, Alloh taoloning Rasuliga nisbatan bo‘lsa qanday bo‘lishi mumkin? Mazkur yolg‘on umumiydir, xoh u yaxshilikka targ‘ib qilish, yomonlikdan qaytarish uchun bo‘lsin, xoh shaxsiy manfaat uchun, xoh boshqa ma’noda barchasi mumkin emas.

Sanusiy rahimahulloh aytadi: "Shak yo‘qki, ba’zi holatdan tashqari qasddan yolg‘on to‘qishning hammasi haromdir. Va bu Nabiy sollallohu alayhi vasallamga nisbatan xabar berishda haromligi yanada qattiq bo‘ladi. Chunki u aslida Alloh taologa nisbatan yolg‘on to‘qigan bo‘ladi. Sababi Nabiy sallollohu alayhi vasallam "U havodan nutq qilmas. U vahiydan boshqa narsa emas" (Najm surasi 3-4 oyatlar).

Kim yolg‘ondan: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam falon narsa dedilar" desa, go‘yoki Alloh taolo u zotga shuni vahiy qilgan deb da’vo qilgan bo‘ladi. Shundan keyin ham, kimki Alloh haqida yolg‘on to‘qisa, bas, ana o‘shalar zolimlardir (Oli Imron surasi 94-oyat). Jumhur ulamolar, u zot sollallohu alayhi vasallamga yolg‘on nisbat berish eng katta gunohlardan deganlar".

Hadisi sharifda "qasddan" qaydi ishlatildi: bundan xato qilib, yanglishib, tili toyilib yolg‘on nisbatini berib yuborganlar istisno qilinadi.

Ulamolar: "Agar olim yoki tolibi ilm xatoligini bilib turib yolg‘onni xabar bersa, mazkur hadisga doxil bo‘ladi", deganlar. Lekin shunda ham ehtiyot yo‘lini tutib juda puxta bilmagan hadisni aytmaslik avlo bo‘ladi. Sahobalar ham ushbu hadisni eshitib u zotga yolg‘on nisbat berib qo‘yishdan qo‘rqib juda hushyor holatda, yodida mustahkam o‘rnashgan hadislarinigina rivoyat qilishgan.

Bu borada quyidagi rivoyat misol bo‘la oladi. Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim mening nomimdan qasddan yolg‘on gapirsa o‘rnini do‘zaxdan tayyorlayversin – meni sizlarga ko‘p hadis aytishimdan to‘sib turibdi", dedilar.

Ular qasddan yolg‘on gapirmasalar-da, lekin ehtiyot yo‘lini tutib yuqorida aytganimizdek kam rivoyat qilganlar. Sahobalardan bunga o‘xshash rivoyatlar juda ko‘p. Hatto hazrati Umar roziyallohu anhu ba’zi o‘rinlarda sahobalardan aytgan hadisiga guvoh keltirishni ham talab qilganlar. Imom Zahabiy Umar roziyallohu anhuning tarjimayi hollarida quyidagilarni keltiradi: "U muhaddislarga naqlda puxta bo‘lishlikni joriy etgan zotdir".

Lekin keyingi davrga kelib o‘z manfaatlari uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallam nomlaridan yolg‘on xabar tarqatadiganlar chiqa boshladi. Ko‘plari hadis tolibi ilmlarini o‘ziga jalb qilishlik uchun, ba’zilari dunyoviy g‘arazda omma – xalqni o‘ziga qaratish uchun va qolganlari rahbarlarga yoqish ilinjida hadis to‘qiy boshladilar. Lekin har davrda shariat, sunnat himoyachilari bo‘lganidek, o‘z o‘rnida muhaddis, ulamolar buni fosh qilib keldilar va kelmoqdalar. Rasulimiz sollallohu alayhi vasallam mo‘jizalaridan bo‘lib yuqorida keltirilgan hadisi sharifni aytib mo‘min-musulmonlarni bundan ogoh etdilar.

Ha, bugungi kunimizga ham nazar tashlasak Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytmagan xabarlarni u zot aytganlar deb xabar tarqatadiganlar oz emas. Ba’zilar yaxshilikka targ‘ib qilyapman degan da’vo bilan yolg‘on tarqatadilar. Lekin yaxshilikning har bir jabhasini Alloh va uning rasuli batafsil bayon qilib ketganlar. U zotga nisbatan yolg‘on tarqatishga hojat yo‘q. Agar bu eshik ochilsa har kim xohlagan narsasini xohlagancha aytaveradi. Rasulimiz sollallohu alayhi vasallam aytgan hadislar bilan aytmaganlarini ajratish mashaqqatli bo‘lib qoladi.

Ijtimoiy tarmoqlarda xabarlar tarqab ketadi. "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytganlar: "Kim ramazon kirganining xushxabarini bersa, falon-falon ajr bo‘ladi, falon-falon gunohlari kechiriladi"; "kim falon kuni falon rakat namoz o‘qisa faloncha gunohi kechiriladi"; "falonchini tushiga Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kiribdilar va ummatlariga quyidagilarni yetkazishni aytib ogohlantiribdilar"; "bu xabarni tarqatinglar, tarqatmaganlar falon bo‘ladi...", degan xabarlar tarqalyapti. Ushbu hadis ayni mana shunday yolg‘on tarqatadiganlarga do‘zax vojib bo‘lishligini aytib ogohlantiryapti. Yana har kim har qanday xabarni hadis ekan desa tekshirmasdan ergashib ketavermaslik kerak. Alloh taolo: "Ey iymon keltirganlar! Agar fosiq xabar keltirsa, aniqlab ko‘ringlar...", degan (Hujurot surasi 6-oyat).

Endi hadisi sharifda kelgan ba’zi so‘zlarni ko‘rib chiqsak. Hadisda "o‘rnini do‘zaxdan tayyorlayversin" deyildi. Ba’zilar, “bu buyruq lafzi bilan bo‘lgan duo” dedilar.

Boshqalar: “buyruq lafzi bilan bo‘lgan xabar ya’ni ana shunga haqli bo‘ladi, o‘zini shunga tayyor qilsin”, degan ma’noda talqin qilishadi. Hofiz ibn Hajar rahimahulloh aytadi: "U zotga yoki u zotdan boshqasiga nisbatan yolg‘on to‘qigan kimsaning haqqidagi jazo teng ekanligidan, ikkising ham qaror topgan joylari bir ekanligi yoki (do‘zaxda) uzoq turishligi teng ekanligi kelib chiqmaydi (ya’ni ikkisining o‘rtasida katta tafovut bor). Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning "tayyorlayversin" degan so‘zlari u yerda uzoq turishligiga dalil bo‘ladi...".

O‘rni kelganda shuni ham aytish lozimki, yuqorida aytganimizdek avvalari qissaxonlik urf bo‘lgan. Va natijada har xil – mavzu, to‘qima hadislarni ham qo‘shib yuborish kuzatilgan. Bugungi kunda ham va’z irshod davralarda bunday xabarlarni tarqatishdan ehtiyot bo‘lish kerak. Odatda odamlar nodir, g‘aroyib xabarlarga qiziqadi, ergashadi. Shu sababli bu xabarlar to‘qib ommaga taqdim etilgan. Hadislarni ommaga yetkazishda naqli sahih bo‘lgan kitoblardan foydalanish kerak. Qancha-qancha sahih hadis kitoblarda va’z va irshodga doir hadislar bor. Bu hadislarni qayta-qayta odamlarga yetkazish foydadan xoli bo‘lmaydi.

Odatda to‘qima hadislar g‘aroyib bo‘lganligi uchun, undagi va’dalar katta bo‘lganligidan ergashib ketiladi. Yana shunga ham e’tibor berish kerakki, hadisi sharifni yaxshi tushunmasdan boshqa ma’noni ifodalovchi fikrlar bilan uni sharhlab ham bo‘lmaydi. Bu ma’noni Alloh taoloning kitobi, Qur’onga nisbatan ham aytish mumkin. Alloh taolo Yunus surasida aytadi: "Allohga yolg‘on to‘qigan yoki Uning oyatlarini yolg‘onga chiqargan kimsadan ham zolimroq odam bormi?! Albatta, jinoyatchilar najot topmaslar’’.

عَنْ جُنْدُبٍ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " مَنْ قَالَ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ بِرَأْيِهِ فَأَصَابَ فَقَدْ أَخْطَأَ ".

Jundub roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Kim Alloh azza va jallaning Kitobi borasida o‘z fikri bilan gapirsa va to‘g‘ri topsa ham xato qilibdi", dedilar.

Bundan kelib chiqadiki, gap Alloh va uning Rasuli haqida ketar ekan o‘z fikri bilan uni tushunish va tushuntirish xatodir. Balki avvalo salaflarning fahmlari ila va ulamolarning so‘zlari bilan uni tushunish va tushuntirish lozim. Shuning uchun har kim din-diyonat, halol-harom, oxirat mas’alasi haqida gap ketganda xushyor bo‘lishligi lozim. Inson bir og‘iz gap bilan jannatiy bo‘lganidek, bir og‘iz gap bilan do‘zaxiy bo‘lib ketishligi hech gap emas. Alloh taolo hammamizni yuqorida zikr qilingan hadisi sharifga amal qilishligimizni nasib etsin. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga yolg‘on to‘qishdan o‘zi saqlasin!

Muhammad Ali Ibrohimzoda,
Hadis ilmi maktabi talabasi.