Alloh taolo bandalariga qurbi yetmaydigan narsani buyurib, keyin ularni qiynab qo‘yishni aslo istamaydi. Banda kuchi yetmaydigan narsaga o‘zini majburlashi ham ahli sunna valjamoa aqidasiga zid amal hisoblanadi. Alloh taolo bandalariga ularning imkoniyat va toqati yetadigan narsalarni buyurgan. Ilohiy amrlarning hammasi bandaning qurbi yetadigan darajada bo‘lib, insonni mushkul ahvolga solib qo‘yadigan biror amal buyurilmagan.
﴿ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ﴾
“Alloh hech bir jonga toqatidan tashqari narsani taklif etmaydi”[1].
﴿هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ﴾
“U sizlarni (shu din uchun) tanladi va dinda sizlarga biror haraj (qiyinchilik) qilmadi”[2].
Alloh azza va jalla banda toqatidagi narsalarnigina buyurgan. Shuning ilohiy amrlarning bajarilishi bandani Rabbiga yaqinlashtiradigan, Allohga suyukli bo‘lgan ishlar sanaladi. Ammo ba’zan g‘ayrat-shijoati jo‘sh urib ketgan insonda o‘z zimmasiga toqatidan ortiq amallarni yuklab olishga moyillik paydo bo‘ladi. Shu bois Payg‘ambarimiz sollalohu alayhi vasallam dinda mo‘tadil bo‘lishga chorlab, mo‘min-musulmonlarni amallardan toqati yetadiganini zimmasiga olishni buyurganlar:
عَنْ عَائِشَةَ عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ، عَلَيْكُمْ مِنَ الْأَعْمَالِ مَا تُطِيقُونَ، فَإِنَّ اللهَ لَا يَمَلُّ حَتَّى تَمَلُّوا، وَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللهِ مَا دُووِمَ عَلَيْهِ، وَإِنْ قَلَّ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ.
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Ey odamlar! Amallardan toqatingiz yetadiganini oling. Zero, sizga malol kelmagunicha, Allohga malol kelmaydi. Alloh uchun amallarning eng suyuklisi oz bo‘lsa ham, davomli bo‘lganidir”, dedilar[3].
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam dinda farz qilinganidan ortig‘ini qo‘shib, chuqurlashishdan, ibodatlarda Alloh taolo belgilab bergan hadlardan oshishdan qaytardilar. Banda o‘z zimmasiga farz amallardan tashqari boshqalarini ham nazr qilib yuklab olishi, ya’ni o‘ziga nisbatan qattiqqo‘llik qilib, ibodatlar bilan jismu jonini qiynashi Allohning unga nisbatan qattiqqo‘lroq bo‘lishiga, unga zimmasiga boshqa farzlarni ham yuklab qo‘yishiga, ahdini bajarishini talab qilishiga, hatto nafl ibodatlarda nuqson qilsa, bajargan farzlarini ham qabul qilmasligiga sabab bo‘lishini aytdilar.
Shuningdek, toqatdan tashqari amallarni zimmaga yuklab olishning eng xatarli tomoni alaloqibat hatto farz qilingan amallarni bajarishda ham malollikni paydo qiladi. Chunki jo‘sh urgan g‘ayrat muayyan muddatgacha davom etib, keyin so‘na boradi va banda uchun endi qo‘shimcha (nafl-narzlar) ibodatlar tugul, farzlarni ado etish ham malol kelib qoladi.
Aslida, islom shariati odamlarning toqati va salohiyatidan kelib chiqib, Allohga xos kenglik bilan, yengil – mo‘tadil qilib berilgan. Hatto banda bir amalni bajarishga qodir bo‘lmay qol hollarda uning uchun yengilroq muqobil yo‘llar ham mavjud.
Darhaqiqat, amallarning oz bo‘lsa-da davomli bo‘lishi inson e’tiqodi mustahkam, ibodatlari izchil bo‘lishini ta’minlaydi.
[1] Baqara surasi, 286-oyat.
[2] Haj surasi, 78-oyat.
[3] Sahihul Buxoriy, 23-hadis.
Nodir QOBILOV,
Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi ilmiy xodimi.
Iymon 
Namoz 
Ro'za 
Zakot 
Haj 
Qur'on 
Islom saboqlari 
Aloqa 
