O`zbekiston musulmonlari idorasi

Maqolalar

Shavvol oyining fazilati

01.04.2025 3611 11 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Alloh taoloning biz, bandalarga ato etgan ne’matlari behisob, ularning sanog‘iga yetish ham qiyin. Ammo Parvardigorning bir ne’mati ham borki, uning naqadar muhimligini har bir musulmon juda yaxshi biladi. Bu ne’mat insonlarning hayot kechirish va ibodat qilish vaqtlarini aniqlab-belgilashga xizmat qiluvchi yil va oy hisobining joriy etganidir.

Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Biz kecha va kunduzni (qudratimizni ko‘rsatib turadigan) ikki belgi qilib qo‘ydik. Kechaning belgisini o‘chirdik. Kunduz alomatini esa, Robbingizdan fazl (rizq) istashlaringiz uchun hamda yillar sanog‘ini va hisobini bilishingiz uchun yorug‘lik qilib qo‘ydik. Barcha narsani batafsil bayon qilib qo‘yganmiz” (Isro surasi, 12-oyat); “Alloh quyoshni ziyo (taratuvchi) va oyni nur (sochuvchi) etgan hamda yillarning adadini va (vaqt va zamonga doir) hisobni bilishlaringiz uchun (oyni) manzillarga o‘lchab qo‘ygan Zotdir” (Yunus surasi, 5-oyat).

Musulmon olami Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning Makkadan Madinaga ko‘chishlari, ya’ni hijrat qilishlaridan hisobi yuritiluvchi hijriy-qamariy taqvimga ko‘ra yil hisobini yuritadi. Ana shu taqvimning o‘ninchi oyi shavvoldir. Ma’lumki, muborak Ramazon oyi bilan xayrlashib, mana shavvol oyini ham boshlab yubordik. Bu oy dinimizdagi fazilatli oylardan hisoblanadi. Shavvol oyi ham zulqa’da va zulhijja oylari kabi haj ibodatini qilish mavsumi sanaladi.

Shavvol oyining fazilatlaridan eng muhimi va e’tiborlisi Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ushbu oyda olti kun ro‘za tutishni biz, ummatlariga sunnat qilib qoldirganlar. Yuqorida aytganimizdek, shavvol oyi hijriy sananing o‘ninchi oyi hisoblanadi. Bu oyda sog‘lig‘i va imkoni bo‘lgan kishi nafl ro‘zasini tutsa, Alloh taolo bu bandasiga ko‘p ajru mukofotlarlarni berishini va’da qilgan. Haq taolo bunday marhamat qiladi: “Kim (bir) hasana (savobli ish) qilsa, unga o‘n barobar (ko‘paytirib yozilur)...” (An’om surasi, 160-oyat).

Abu Ayyub Ansoriy roziyallohu anhu rivoyat qiladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Kim Ramazon ro‘zasini tutib, ketidan shavvol oyidan olti kun ro‘za tutsa, yil bo‘yi ro‘za tutgandek bo‘ladi” (Imom Muslim, Ahmad, Termiziy rivoyati).

Yuqoridagi hadis Alloh taoloning oyatidagi: “Kim (bir) hasana (savobli ish) qilsa, unga o‘n barobar (ko‘paytirib yozilur)...” so‘zining izohidir. Chunki bir hijriy sana deyarli 360 kundan iborat. Ramazon ro‘zasi o‘ttiz kun bo‘lib, buning o‘n baravari uch yuz kunga to‘g‘ri keladi. Bu yog‘iga yana oltmish kun qoladi. Agar shavvol oyida ham olti kun ro‘za tutilsa, bu oltmish kunga teng bo‘lib, bir yil to‘liq bo‘ladi.

Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Kim Ramazon ro‘zasini tutib, ortidan shavvol oyida olti kun ro‘za tutsa, huddi onadan tug‘ilgandek gunohlardan forig‘ bo‘ladi”, degan ekanlar (“At-Targ‘ib vat-tarhib” kitobidan).

Shavvol oyi ro‘zasini tutish borasida boshqacha fatvolar ham mavjud. Ba’zi ulamolar: “Uzluksiz olti kun ketma-ket tutish kerak”, deyishgan. Ammo “Olamgiriya”, “Zahiriya” va “Xulosa” nomli fatvo kitoblarida keltirilishicha: “Ikki hayit kunlari, tashriq kunlari (qurbon hayiti arafasidan boshlab besh kun davomida) nafl ro‘za tutish makruhdir. Ro‘za hayitidan keyin olti kun shavvol oyida ro‘za tutish mustahab amallardandir. Lekin paydar-pay emas, balki har haftada ikki kundan tutish lozim bo‘ladi”.

Qolaversa, nafl ro‘zaning eng afzali bir kun tutib, bir kun tutmaslik ekani to‘g‘risidagi fatvolar ham bor.

Qo‘shimcha qilib shuni ham aytib o‘tish joizki, agar bir kishi Ramazon ro‘zasidan ayrim kunlarni tutolmagan bo‘lsa, avval uning qazosini o‘taydi, keyin naflga kirishadi. Zero, farzlar mukammal bo‘lmasdan, nafl ibodatlarini qilish maqbul emasdir.

Ramazon oyidan keyin keladigan shavvol oyida olti kun nafl ro‘za tutishga targ‘ib qilishning o‘ziga yarasha hikmati va ahamiyati bor. Avvalo, dinimizda hamisha turli nafl ibodatlarga, xususan hamisha nafl ro‘za tutishga targ‘ib qilinadi. Qolaversa, butun Ramazon oyi mobaynida ro‘za tutib yurib, shavvolda birdan o‘zini ovqatga urish ham ruhiy, ham salomatlik jihatidan uncha to‘g‘ri bo‘lmaydi. Tabiblar ham ochlikdan chiqqan kishilarga ovqat iste’molini asta-sekin ko‘paytirishni tavsiya qilishadi.

Shavvol oyi yana Islom tarixida payg‘ambarlikning o‘ninchi yilida toifliklarni Islomga da’vat qilish uchun borib katta mashaqqat va xo‘rliklarga uchragan oy sifatida ham ma’lumdir. Payg‘ambar alayhissalomning Toif safarlari aynan shavvol oyida bo‘lgan edi. Toif hozirgi Saudiya Arabistonidagi bir shahar bo‘lib, u Makkadan 60 mil (115 km.) uzoqlikda joylashgan. Islom kelganida Toifda yashovchi Saqif qabilasi butparast bo‘lgan. Payg‘ambar alayhissalom toifliklarni Islomga da’vat qilish maqsadida Makka davrining o‘ninchi yili shavvolida (milodiy 609 yili) Toifga safar qiladilar. Shahar ahli o‘n kun mobaynida qilingan da’vatga quloq solmadi, aksincha Rasululloh va u zotning sheriklarini toshbo‘ron-haqoratlar bilan Toifdan quvib chiqaradi.

Sarvari olam Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallam o‘z mavlolari Zayd ibn Horisa roziyallohu anhuning hamrohliklarida o‘zlari go‘dakliklarida emizish, ko‘ksilarini yorib tozalash voqealarini va shundan keyingi bir muddatni o‘tkazgan Bani Sa’d qabilasi yerlari orqali Toif tomonga ketmoqdalar. Ular shoyad Toifdan biror yorug‘lik chiqsa, mahzunlik arisa, da’vat ishlari yurishib ketsa, degan umiddalar.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Toifga yetib borganlaridan keyin diyor aholisi asosini tashkil qiluvchi Saqif qabilasi ahyonlari bilan uchrashdilar. Ular bilan majlis qurib, Islomga da’vat qildilar. Ammo ularning javobi eng yomon javob bo‘ldi. Ular u zot alayhissalomni masxara qilishdi. Bu ham yetmaganidek o‘zlarining esi pastlari, qullari va bebosh bolalarini Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni so‘kishga, ortlaridan qichqirishga va tosh otishga chorlashdi. Toifliklar yo‘lning ikki chetiga turib olib, u zot oldilaridan o‘tayotganda ayovsiz toshbo‘ron qilishdi.

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning oyoqlari qonga, qalblari esa dardu alamga to‘ldi. Ammo bag‘ri keng, komil xulq egasi bo‘lmish Payg‘ambar alayhissalom shunda ham toifliklarni badduo qilmadilar, imkonlari bo‘lib keyin ham o‘ch olib o‘tirmadilar. Aksincha tillari Alloh taologa iltijoga-duoga to‘ldi: «Ey bor Xudoyo! O‘zingga quvvatim zaifligidan, hiylam ozligidan, odamlar oldida ojizligimdan shikoyat qilurman! Ey rahmlilarning rahmlisi, Sen zaifhollarning Parvardigorisan! Sen Parvardigorimsan! Meni kimlarga topshirib qo‘yding?! Meni yoqtirmaydigan notanishlargami?! Yoki ishimni dushmanga topshirdingmi?! Agar menga g‘azab qilmagan bo‘lsang, bularga e’tibor bermayman! Faqat Sening ofiyating men uchun kengdir. Zulmatlarni yoritgan hamda dunyo va oxirat ishini salohiyatli qilgan yuzing nuri ila, menga g‘azabing nozil bo‘lishidan va qahring tushishidan panoh tilayman. Toki rozi bo‘lguningcha uzrimni aytaman. Faqat Allohdagina imkon va quvvat bordir».

Alloh taolo O‘z payg‘ambarining bu duolarini darhol qabul qildi. Shu ondan ishlar asta-sekin yurisha boshladi. Shunda Alloh taolo u zotning huzurlariga tog‘ farishtasini yubordi. U kelib, ikki tog‘ni bir-biriga urishtirish bilan Toif ahlini halok qilib yuborishga izn so‘radi.

Lekin Alloh taolo tomonidan olamlarga rahmat qilib yuborilgan zot bu ishga izn bermadilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasalam tog‘ farishtasiga: “Ularning pushti kamaridan Allohning yolg‘iz O‘ziga ibodat qiladigan, Unga hech narsani sherik qilmaydigan odamlar chiqishini umid qilaman”, dedilar. Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallamni bunday holda ko‘rgan Utba ibn Robi’a va Shayba ibn Robi’alarning rahmlari keldi. O‘zlarining Addos ismli nasroniy qullarini chaqirib: Uzilgan uzumdan olib, manavi tovoqqa solgin-da anavi odamga olib bor, undan yesin”, deyishdi. Addos uzumni olib kelib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning oldilariga qo‘ydi va “Yeng!” dedi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam “Bismillah” dedilar-da qo‘llarini uzatib, uzumdan olib yedilar. Shunda Addos ajablanib: “Allohga qasamki, ushbu diyor ahli bu gapni aytmaydi”, dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam undan “Sen qaysi yurtdansan, qaysi dindansan?” deb so‘radilar. “Nasroniyman, Naynavo degan yurtdanman”, dedi u. “Solih kishi Yunus ibn Mattoning qishlog‘idanmisan?” dedilar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam. “Yunus ibn Matto kim bo‘ldi?” dedi Addos. Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “U birodarim, nabiylardan edi, men ham Nabiyman”, dedilar. Shunda Addos o‘zini u zotga otib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning boshlari, oyoq-qo‘llaridan o‘pa boshladi. U musulmon bo‘ldi.

Makka fathidan keyin Hunayn va Avtos g‘azotlarida mag‘lubiyatga uchragan butparast Havozin qabilasi raisi Malik Toifga qochib borgan edi. Chunki shahar butparastlikning oxirgi uyasi bo‘lib turardi. Shuning uchun musulmonlar Toifni qamalga olishdi. Bir oylik qurshov va hujumlardan keyin ular shaharni tashlab ketishdi. Toifliklar bir qancha vaqt o‘tib musulmonlikni qabul qilishdi va butlarni parchalab tashlashdi.

Mana, shavvol oyidagi birgina voqeaning tafsiloti bilan tanishdingiz. Ushbu oyda bunday voqea-hodisalardan juda ko‘pi sodir bo‘lgan. Hijriy birinchi yili shavvol oyida Rasululloh sollallohu alayhi va sallam hazrati Oisha roziyallohu anhoga uylanganlar. Ikkinchi hijriy sana shavvol oyida Bani Qaynuqo’ g‘azoti bo‘lgan. Xuddi shu paytda Suvayq urushi ham bo‘lgan. Uchinchi hijriy yilning 15 shavvol kuni Islom tarixida chuqur iz qoldirgan Uhud jangi bo‘lib o‘tdi. Beshinchi hijriy yilning shu oyida Handaq urushi bo‘lgan. Rasululloh sollallohu alayhi va sallamniing mo‘minlar onasi Ummu Salama roziyallohu anhoga uylanishlari hijriy to‘rtinchi yilning shavvol oyida bo‘lib o‘tdi.

Shuning uchun ushbu oyning fazlidan olti kun nafl ro‘zalarni ixlos va ehtimom bilan tutib, savobli ishlarimizni yanada ko‘paytiraylik. Allohning Rasuli bashorat berganlariday ushbu oyda olti kun nafl ro‘za tutib, bir yil mobaynida ro‘zador yurganlik savobiga erishaylik. Alloh taolo qilgan ibodatlarimizni va tutgan nafl ro‘zalarimizni husni qabul aylasin, barchalarimizni ikki dunyo saodatiga musharraf aylasin!

"Hilol" elektron jurnalidan

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati

"Sahro kemasi"ning mo‘jizalari

25.04.2025 12991 7 min.

Qur’on nozil bo‘lgan paytda odamlarga eng yaqin hayvon tuya bo‘lgan, shuning uchun ularning e’tibori tuyaga tortilyapti. Haqiqatda tuya bir mo‘jiza: uning tuzilishi-quloq, burun, ko‘z, oyoq, tuyoqlari sahro uchun moslashgan. Shuning uchun ham uni arablar sahro kemasi, deyishadi. Tuya issiq havoda yurishga moslashgan, suv ichmay bir necha kunlab yurishi mumkin va hokazo.

Endi, “sahro kemasi”ning yaratilishidagi ba’zi bir ajoyibotlarga qisqacha bo‘lsa ham nazar solaylik. Tuyaning ko‘zlari boshning yuqori qismiga joylashgan bo‘lib, ortga qarash imkonini beradi. Uning qovoqlari esa qumni to‘sishga moslashgandir.

Shuningdek, tuyaning burun kataklari va quloqlari ham qum kirishini to‘sadigan junlar bilan jihozlangandirlar. Sahroda shamol turishi bilan tuyaning tumshuqlari ham, quloqlari ham jismiga tortilib, qumdan zarar ko‘rmaydigan holatga kelib oladi.

Tuyaning tuyoqlari ham alohida shakldagi suyaklarga kiygizilgan go‘sht va teridan iborat qo‘lqop bo‘lib, qumda bundan boshqa tuyoq bilan yukli ravishda yurish mumkin emas.

Tuya sahroda och qolganda, quruq yog‘ochni, hatto tikonni ham yeb ketaveradi.

Tuyaning o‘rkachi o‘ziga xos ozuqa omboridir. Agar tuya sahroda och qolsa, o‘sha o‘rkachidagi “ombor”dan ozuqa olaveradi.

Sahroda eng zaruriy narsa suv hisoblanadi. Tuyani Alloh taolo bu ehtiyojiga ham moslab yaratgan. Avvalo tuya ter chiqmaydigan qilib yaratilgan. Ya’ni, u jismidagi suvni o‘zida saqlab turadi.

Qolaversa, tuyaning burni og‘ziga ulangan. Shuning uchun uning nafas olishi tufayli chiqqan bug‘ham yana og‘zi orqali ichiga qaytadi. Shu bilan birga tuya birdan ko‘p suv ichib olish qobiliyatiga ega. U oltmish litrgacha suv ichishi mumkin. Bu esa unga sahroda olti kundan o‘n kungacha suv ichmay yurish imkonini beradi.

Ushbu zikr qilingan narsalar Alloh taoloning, o‘sha tuyani yaratgan Zotning qudratiga dalil emasmi?

Ha, tuyaning va har bir jonzotning yaratilishiga ibrat nazari bilan aqlni ishlatib qaragan inson Allohning qudratiga tan bermay iloji yo‘q.

Ular tuyaning qanday yaratilganiga nazar solmaydilarmi? (G‘oshiya surasi, 17-oyat).

1. Tuya hayvonot olami tarixida eng eski hayvon turlaridan biridir. Evolyutsiyachilar nazariyasiga ko‘ra, tuya ham dinozavrlar bilan birga yo‘q bo‘lib ketishi kerak edi, lekin hech bir tabiat hodisasi uni yo‘q qilib yuborolmagan.
2. Tuya faqat sellyuloza (cho‘l va dashtlarda dag‘al o‘t va xashaklar, yantoq, saksovul) bilan oziqlanib, vitaminlarni va hayot uchun kerakli barcha kimyoviy moddalarning ko‘pini ishlab chiqaruvchi va shu tariqa hayotini davom ettiruvchi birdan-bir hayvondir.
3. Tuya bir necha ming yillardan hozirga qadar odamzotga tashuvchilik xizmatini qilayotgan yagona jonivordir. O‘rta Osiyo hududida bundan 100 yil avval ham tuyalar pochtasi mavjud bo‘lgan.
4. Tuyalar o‘z vaznining yarmiga teng — 250-300 kg yukni ko‘tara oladi, vazniga nisbatan 10-12% og‘irlikdagi yukni tortish kuchiga ega. Soatiga o‘rtacha 4 km tezlikda, kuniga 35-40 km masofani bosib o‘tadi. Agar ustida yuki bo‘lmasa, to‘xtovsiz 100 kilometr yo‘l bosa oladi.
5. Tuya bir ichishda 200 litrga yaqin suv ichadi. Sho‘r suvni ham ichaveradi. 100 litr suvni 10 daqiqada ichib tugatadi. Tuya bir haftagacha yemay, 34 kungacha suv ichmasdan yurishi mumkin. Suv bor joyni 50-60 kilometr uzoqlikdan his etadi.
6. Tuya suti tarkibida kalsiy, magniy, temir, fosfor, C, D vitaminlari, foydali mineral va mikroelementlar ko‘p bo‘lib, u sigir sutidan bir necha karra foydaliroq. Tuya suti – parhez mahsulot. Unda yog‘ va shakar miqdori sigirnikidan ancha kam. Tuya suti sutemizuvchilar ichida inson sutiga eng yaqinidir.
7. Tuyaning tana harorati tunda, sahro soviganda +34°C gacha pasayadi. Kunduzi 41°C darajagacha ko‘tariladi. Bu bois tevarak-atrofdagi havo harorati o‘zgarganda tuya deyarli terlamaydi va suv yo‘qotilishining oldi olinadi. Tuya juni quyoshda 70-80 gradusgacha qizisa-da, uning tana harorati 40 gradusda bo‘ladi.
8. Tuyaning o‘rkachida suv emas, yog‘ saqlanadi. O‘rkach tuya uchun ozuqa zaxirasi hisoblanadi. Tuya o‘rkachi qattiq ozuqani yeyishni boshlaganidan keyin paydo bo‘ladi, shuning uchun bo‘taloqlarning o‘rkachi bo‘lmaydi.
9. Tuyalar suvni o‘rkachlardagi yog‘lardan oladi, 100 gramm yog‘ning oksidlanishidan 107 gramm suv hosil bo‘ladi. O‘rkachdagi yog‘ haddan ziyod issiq havoda tana haroratini me’yorda ushlab turadi.
10. Tuya gavdasining yerga tegib turadigan qismlarida, ko‘kragi, tirsagi va tizzasida qadoqli tuzilmalar bor. Shu tufayli issiq (70°C gacha qizigan) yerda ham yota oladi.
11. Tuyaning ko‘zi favqulodda ko‘rish qobiliyatiga ega bo‘lib, 3-4 kilometrdan tahdidlarni aniqlay oladi. Uchta ko‘z qovog‘i, ikki qator uzun kipriklar ko‘zga qum kirishining oldini oladi. Qalin qoshlar, zich va qalin sochlar ko‘z va boshni quyosh nurlaridan himoya qilishga yordam beradi.
12. Tuyalar burniga qum kirib ketishining oldini olish uchun burun teshiklari ochilib-yopiladi.
13. Tuyaning ikkita labi bo‘ladi, ular mustaqil ravishda harakatlanib, tikanli cho‘l butalarini zararsiz yeya oladi.
14. Tuyaning quloqlari o‘tkir eshitish qobiliyatiga ega. Quloqlar ichkaridan va tashqaridan tuk bilan qoplangan bo‘lib, qumdan himoyalangan. Chang bo‘ronlari paytida tuyalar quloqlarini aylantira oladi.
15. Tuyaning tuyoqlari uzun bo‘lib, ularni qumga bir tekis taqsimlaydi va cho‘kib ketmaydi. Tuya otlar kabi oldinga va orqagagina emas, to‘rt tomondagi odam yo hayvonni tepa oladi. Tuyoqlaridagi elastiklik darajasi yuqori.
16. Tuyalar nafaqat issiq haroratli mintaqalarda, juda past haroratli joylarda ham yashay oladi. Ularda qishda sovuqqa bardoshli uzun va qalin himoya junlari o‘sadi, yoz oylarida esa to‘kiladi.
17. Urg‘ochi tuyalarning homiladorlik davri 12 oydan 14 oygacha. Tuyalarning egiz tug‘ish holati deyarli kuzatilmagan. Yangi tug‘ilgan bo‘taloqning vazni 34 kilogrammgacha bo‘ladi. U tug‘ilgandan yarim soat o‘tiboq yurishni boshlaydi.
18. Tuya — dunyoda eng qaysar jonivor. Agar u yotib dam olishni xohlasa, uni o‘rnidan qo‘zg‘atish juda qiyin. Uning jahlini chiqarsangiz, tuflab tashlaydi. U juda aniq tuflaydi va tupugi juda sassiq bo‘ladi. Chunki u oddiy so‘lak emas, naq oshqozondan otilib chiqadi.
19. Tuya dengiz yoki daryoda suza oladi.
20. Tuya arabchada “jamal” — “go‘zallik” ma’nosini bildiradi. Bu so‘z avval yunonlarga “kamēlos” shaklida o‘tib, undan inglizlarga “camel” tarzida o‘tgan.