Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Arab o‘lkalarida jismoniy jihatdan muammoli shaxslarga nisbatan invalid yoki nogiron so‘zlari ishlatilmaydi. Shuningdek, aqliy rivojlanishdan ortda qolgan, autizmdan azob chekayotgan yoxud nutq yoki eshitish muammosiga ega bo‘lgan kishilar, Daun sindromiga chalingan va hokazolarga nisbatan ularni ranjitishi mumkin bo‘lgan so‘zlar qo‘llanmaydi. Balki, ular (jismoniy va aqliy nuqsoni borlar) "أصحاب الهمم" «himmatlilar» ,«irodali shaxslar» deb ataladi.

Ushbu istilohni ilk bora Dubay amiri shayx Muhammad bin Roshid Oli Maktum 2016 yili taklif qilgan va shundan beri barcha arab davlatlarida keng ko‘lamda qo‘llanib kelmoqda.

Unga qadar ham jismoniy, aqliy, hissiy, nutqiy, ijtimoiy, ta’limiy qobiliyatlarida to‘liq yoki juz’iy nuqsonga ega bo‘lgan shaxslarga nisbatan umumiy tarzda "ذوو الاحتياجات الخاصة" «maxsus ehtiyoj sohiblari» degan chiroyli atama qo‘llangan.

2016 dan beri esa bunday shaxslar umumiy tarzda «irodalilar», «himmatlilar» deb atalmoqda.

Ular autizmni ham «tavahhud», ya’ni «yolg‘izlanish» so‘zi bilan ifoda qiladilar, autizmga chalinganlarni esa «mutavahhid» deydilar.

Arablar qadimdan evfemizmga murojaat qilib keladilar, qo‘pol yoxud ruhiy jihatdan «yuki og‘ir» bo‘lgan so‘zlarni go‘zalrog‘iga almashtiradilar. Masalan, tilanchiga rad qilmoqchi bo‘lsalar "الله يفتح عليك" «Alloh sizga baraka eshiklarini ochsin!» degan duodan iborat go‘zal so‘z ishlatadilar, «bor, yo‘qol, ket!» demaydilar.

Qadimda biror kimsaning majnun va devona bo‘lib qolgani haqida gapirmoqchi bo‘lsalar "به لطف الله" ya’ni, «Alloh lutf qilgan odam» deganlar.

Nabiy sollallohu alayhi vasallam ham yaxshi so‘zdan xushlanar, salbiy ma’noga ega bo‘lgan nomlarni ijobiysiga o‘zgartirar edilar. «Yasrib»ni «Toba»ga, o‘zgartirganlari, ba’zi kimsalarning salbiy ma’no tashigan ismini yaxshirog‘iga o‘zgartirishlari va boshqa shu kabi ko‘plab holatlar so‘zimizga dalildir. Siyratda bunga misollar ko‘p.

Qur’oni Karimda ham bunga misollar juda ko‘p. Masalan, jinsiy aloqa, jimo’, qo‘shilish kabi so‘zlarning o‘zi ham aslida evfemizm hisoblanadi. Lekin, Qur’oni Karim bu so‘zlardan ham qochib, mazkur tushunchani "الملامسة", "المباشرة" (tegmoq, teginmoq), "قرب" (yaqinlashmoq), "اتيان" (kelmoq) kabi so‘zlar bilan ifoda qiladi.

Sahobalar ham so‘zni go‘zal qilish va so‘zda odobga rioya qilganlar. Agar kimningdir kasalligi haqida xabar berilsa, xasta yoki kasal emas, solim ya’ni sog‘lom so‘zi ishlatilgan. Masalan, falonchi qanday deb so‘ralganda «solim (sog‘lom)» deb javob berilsa, bu uning xastaligini anglatgan.

Bir kuni hazrat Umar roziyallohu anhu huzurlarida bir inson boshqasiga falon narsa qo‘ltig‘ing tagida turibdi, deganda (ehtimol, chalqancha yotgan yoxud qo‘lini uzatib yotgan bo‘lib, mazkur a’zosi ostida nimadir bo‘lgan bo‘lishi mumkin), hazrati Umar roziyallohu anhu «so‘zlaringizni go‘zallashtiring «qo‘ltig‘ing tagida emas, qo‘ling tagida» deng!», deya so‘zlarni chiroyliroqlariga almashtirib, xunuklaridan kinoya qilishga buyurganlar.

Xulosa shuki, musulmon kishi imkon qadar qo‘pol so‘zlardan qochishi, kalomini go‘zallashtirishi matlub va bu islom odobi hamdir.

Ba’zilar, tilda borku deya o‘ta xunuk va qo‘pol so‘zlarni bemalol ishlatishlariga guvoh bo‘lamiz va buni xato deb bilamiz. Musulmon kishi imkon qadar xunuk va qo‘pol, fohish so‘zlarni ochiq gapirmasdan yengilrog‘i, chiroylirog‘i bilan o‘zgartirib, unga neytral so‘zlar vositasida ishora qilishi maqsadga muvofiq.

Alisher Sultonxodjayev