Ma'rakalarda bid'atga yo'l qo'ymang
Yaqinda tahririyatimizga Jizzax viloyati Paxtakor tumanidan quyidagi savol kelib tushdi. Unda bunday deyiladi:
«Qishlog'imizda “qora qozon” degan odat bor. Unda biror kishi azali bo'lib qolsa, hamqishloqlar yordam tarzida pul berishadi. Bir qaraganda, bu xayrli urfdek. Biroq o'sha pulni o'rni kelganda qaytarish lozim, xuddi to'yonadek.
Yana bir muhim masala bu – “Hudoyi qilish”, ya'ni azadorlar uch kun ichida xalqqa osh yoki sho'rva qilib tarqatishi kerak. Bunga kimningdir qurbi etadi, kimniki esa yo'q. Biroq azali xonadon buni qilishga majbur. Shu to'g'rimi?»
Ushbu murojaat bo'yicha O'zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo markazi mutaxassisi Yorqin domla Jumaboyev bunday deydi:
– Albatta, bu savol bugungi kunning dolzarb masalalaridan. Chunki markazimizga ham bunday savollar ko'p keladi.
Alloh taolo insonni ba'zi musibatlar bilan sinab, sabr qilgan bandaga ulkan ajrlar beradi. Ammo biz insonlar musibatzada kishining dardini engillashtirish o'rniga uni yanada og'ir ahvolga solib, falon-falon marosimlarni zimmasiga qo'yishimiz mutlaqo noto'g'ri. Bundan-da achinarlisi, mana shu ishlarni “dindan” (ya'ni mayyit chiqqan xonadon egalari shu marosimlarni qilishlari shart) deb bilish, “shunday ishlar bajarilmasa, mayyit qabrda qiynaladi”, deb e'tiqod qilishdir. Bordi-yu, mayyit egalari o'rtahol oila bo'lib, bu marosimlar kimdandir qarz olish evaziga yoki ko'pchilik tomonidan qarz sifatida pul yig'ilib o'tkaziladigan bo'lsa, bu ishlarning oqibati yanada xunukroq bo'ladi. Chunki inson bir yaqinidan ayrilib, qalbiga etgan jarohati bitib ulgurmasidan qarz to'lash tashvishiga tushishi musibat ustiga musibatdir. Aksincha, bunday oilaga ta'ziya bildirish, dalda berish orqali ma'naviy yordam qilish, dafn marosimlarida ishtirok etish orqali jismoniy ko'maklashish, qarz sifatida emas, balki beg'araz, har kim imkoni etgancha moddiy yordam ko'rsatish kabi amallar marg'ub ishlardan hisoblanadi. Lekin buni urf yoki majburiyat sifatida qabul qilmaslik kerak.
Abdulloh ibn Ja'far roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Ja'farning o'limi xabari kelganda Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Ja'farning ahliga taom qilib beringlar. Ularni mashg'ul qiladigan narsa kelib qoldi”, dedilar» (Imom Termiziy rivoyati).
Demak, musibatxonaga uch kungacha taom chiqarish, kambag'al oila bo'lsa, ularga moddiy yordam berish, musibat etgan kishilar boy bo'lsa, uch kundan so'ng ixtiyoriy ravishda muhtojlarga yordam berish, taom tarqatish, ehson dasturxonini yozib, savobini mayyitga etishini umid qilish joiz. Ammo bu ishlar omma uchun majburiyatga aylanib ketishi, qilmasa o'zlarini aybdor his etish darajasigacha etmasligi kerak. Bu har kimning sharoiti va xohishiga qarab belgilanishi zarur. Shuningdek, mazkur ehsonlar mayyitning meros molidan merosxo'rlarning roziligisiz amalga oshirilishi ham o'zganing haqqiga e'tiborsizlik sanaladi.
Afsuski, hozirgi kunda xalqimiz orasida dafnga doir ko'plab marosimlar urfga aylangan. Bu marosimlar bir qarashda yaxshilik, savob amalga o'xshasa-da, uni tashkil qilishda bir muncha bid'at-xurofotlar, xatoliklar mavjud.
Hususan, yuqorida aytilgan “qora qozon” marosimida ham ko'pchilik qarz sifatida pul beradi. Oqibatda insonlarning haqlari bir-biriga aralashib ketishi, bu orada kimdir shu haqlarni ado etishga ulgurolmay qolishi holatlari yuzaga keladi. Qolaversa, shu “yig'in” ortidan musibat etgan xonadonga biror shar'iy asosga ega bo'lmagan bir muncha majburiyatlar yuklanishi va shu marosimlarni bajarmasa, malomatga qolish holatlari achinarlidir. Bunday odatlardan esa dinimiz qaytaradi.
Shunday ekan, haqiqiy musulmon har bir ishni shar'iy mezonlarga ko'ra bajarishi, ayniqsa, vafot etib ketgan yaqinlari uchun savob ulashish maqsadida qilayotgan amallarida to'g'ri yo'lni tutishi, savob qilaman deb zimmasida o'zgalar haqqi qolib ketmasligini ta'minlashi zarur.
O'zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi (78) 150-33-44
“Hidoyat” jurnalining 2023 yil 1-sonidan olindi
Feyk xabar tarqatish yolg‘onga sheriklikdir
Bugungi kunda axborot tarqatish imkoniyati har bir insonda mavjud. Birgina so‘z, aloqa qurilmalaridagi birgina harakat butun jamiyatda shov-shuv, vahima keltirib chiqarishi mumkin. Anglamay yoki o‘yinqaroqlik bilan yoki maqsadli yolg‘on axborot tarqatish hollari ko‘p kuzatilmoqda. Xususan, din va e’tiqod kabi nozik masalalarda tarqatilayotgan feyk xabarlar nafaqat shaxsiy xatolik, balki jamiyatga salbiy ta’sir o‘tkazuvchi umumiy mas’uliyat hamdir.
Yolg‘on gapirish og‘ir gunohlardan sanaladi. Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Rostgo‘ylikni mahkam tutinglar. Zero, rostgo‘ylik ezgulikka yo‘llaydi, ezgulik esa jannatga boshlaydi. Kishi rost gapirish va rostgo‘ylikka intilishda davom etaveradi, natijada Alloh huzurida rostgo‘y deb yoziladi. Yolg‘onchilikdan saqlaninglar. Zero, yolg‘onchilik gunohkorlikka, fojirlik esa do‘zaxga boshlaydi. Banda yolg‘on gapirish va yolg‘onchilikka intilishda davom etaveradi, nihoyat Alloh huzurida yolg‘onchi deb yozilad”, dedilar. (Imom Buxoriy, Muslim, Termiziy rivoyati).
Shunday ekan, haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan axborotni tarqatish qat’iy man qilingan.
Feyk xabar tarqatishning ko‘plab salbiy oqibatlari bor:
- Jamiyatda fitna keltirib chiqaradi – noto‘g‘ri ma’lumot odamlar o‘rtasida ishonchsizlik, gumon va bo‘linishlarga sabab bo‘ladi;
- Dinning mavqeyini tushiradi – to‘g‘ri tushunchalarni buzib ko‘rsatadi, e’tiqod qiluvchilarni adashtiradi;
- Rasmiy diniy muassasalarga nisbatan ig‘vo va ishonchsizlikni keltirib chiqaradi – feyk xabarlar ba’zan taniqli rasmiy diniy mas’ullar nomidan soxta fatvo va bayonotlar sifatida tarqatiladi;
- Jinoyatga olib boradi – ba’zi hollarda feyk xabarlar odamlarni tajovuzkor harakatlarga undaydi.
Qur’oni karimning Hujurot surasi 6-oyatda shunday marhamat qilinadi:
“Ey iymon keltirganlar! Agar fosiq xabar keltirsa, aniqlab ko‘ringlar, bilmay bir qavmga musibat yetkazib qo‘yib, qilganingizga nadomat chekuvchi bo‘lmanglar”.
Feyk, yolg‘on xabarlardan ehtiyot bo‘lish kerakligini Qur’oni karim ta’kidlamoqda. Demak, har qanday xabarni tekshirish va ehtiyot bilan yondoshish kerak.
Rost xabarni qanday ajratish mumkin:
- Rasmiy axborot manbalariga tayanish;
- Sarlavhasi emas, mazmuniga e’tibor berish;
- Tarqatayotgan shaxs yoki sahtfalarni tekshirib ko‘rish;
- Mutaxassislarga murojaat qilish.
Har bir xabar – tarqatuvchi uchun ham, undan foydalanuvchi uchun ham mas’uliyat. Aloqa vositalari va ijtimoy tarmoqlarga joylayotgan post bilan yo to‘g‘rilikni targ‘ib qilish, yoki odamlarni chalg‘itish mumkin.
Shunday ekan, feyk axborot tarqatish og‘ir ma’naviy jinoyatdir. Har bir musulmon bunday xatarli holatdan o‘zini va boshqalarni saqlashi lozim.
Xorazm viloyati Shayx Qosim bobo
jome masjidi imom-xatibi Shermuhammad Boltayev
