Sayt test holatida ishlamoqda!
08 Iyun, 2025   |   12 Zulhijja, 1446
search icon
Avvalgi sayt
ЎЗ РУ EN AR

Toshkent shahri
Tong
03:06
Quyosh
04:50
Peshin
12:27
Asr
17:36
Shom
19:58
Xufton
21:35
Bismillah
08 Iyun, 2025, 12 Zulhijja, 1446
Avvalgi sayt
#search
 YouTube

Fitnalar paytida sodir bo'ladigan 9ta holat

18.11.2022   1909   4 min.
Fitnalar paytida sodir bo'ladigan 9ta holat

Dunyoda Islom dinidek inson hayotining barcha jabhalarini qamrab olgan biror-bir ta'limot yo'q. Alloh taoloning bu haq dini musulmon kishining har qanday holatda ham qanday qilib yo'l tutsa dunyo va oxiratiga manfaat bo'lishini belgilab bergan. Bu narsalarni ba'zan Alloh taoloning O'zi muborak kalomida bayon qilgan bo'lsa, ba'zida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning tillari bilan u zotning hadisi shariflarida bayon qilib berilgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o'zlarining ko'plab hadislarida ummatning boshiga qiyomatgacha tushadigan fitnalar haqida xabar berganlar.

         Doctor Abdulaziz Doxon  o'zlarining “Ahdas va ahodisu fitnatil haroj” nomli kitoblarida fitna to'g'risidagi hadislarni jamlab, ulardan quyidagi ma'nolarni chiqarib olganlar:

1)      Fitna Alloh taoloning bu ummat va boshqa ummatlar ichida qiyomatgacha bo'ladigan sunnatidir. U zulmatli tun kabi ko'r, soqov, kar bo'lib, uning ichiga kirgan odam dunyo va oxiratda halok bo'ladi. Undan qo'lini tiygan kishilar esa najot topadi. Alloh kimga ilm, taqvo, rushd bermagan bo'lsa, unda inson o'z o'rnini yo'qotib qo'yadi.

2)      Fitna haqidagi hadislarda musulmonlar o'rtasidagi urushlar shubhasiz, bo'lishi aytilgan. Buni inkor qilib bo'maydi. Lekin kelgusida bu urushlarni bartaraf etish, musulmon o'lkalarda sodir bo'lgan paytda fitna olovlarni o'chirish uchun ham bu urushlarni sababini bilish lozim bo'ladi.

3)      Alloh taoloning bu ummatga rahmatlaridan biri, bu dunyoda ularning gunohlariga kafforot berishi. Urush va fitnalar ularning gunohlari uchun kafforotdir.

4)      Fitna haqidagi ba'zi hadislarda  bu fitnalarning katta qismi mashriq tarafdan  paydo bo'lishi ochiq-oydin aytilgan. Voqe'likda ham xuddi shunday bo'ldi. Chunki birinchi bo'lib fitnaning harakatlari Kufa va Basrada paydo bo'ldi. Jamal fitnasi ham aynan shu erda bo'lgan edi.

5)      Fitnalar paytida bir qavmlar o'z dinlarini arzimas dunyo matosiga sotdilar va havoyi nafslariga berilib hukm chiqardilar. Sof islom ahli esa ularning yo'llarida g'aribga aylandi. Dinini mahkam ushlaganlar qo'llarida cho'g' tutgandek, o'zlariga etadigan musibatlarga din yo'lida sabr qildilar.

6)      Fitnalar paytida Alloh taolo bir toifa insonlarni saqladi. Ular fitnaga aralashmadilar.  Qo'llarini musulmonlarning qonlari bilan bo'lg'amadilar. Balki isloh uchun harakat qildilar.

7)      Fitnalar paytida til qilichdan ko'ra xatarli qurolga aylandi. Fitna va balolarni aynan til vujudga keltirdi.

8)      Fitnalar paytida ilm kamaydi. Bu naarsa ulomolarning o'limi bilan yoki ularning sukut qilishi yoxud sog' qolishlari uchun insonlardan ajralib chiqishlari bilan yoki bo'lmasa, ba'zi sabablarga ko'ra, insonlar ulardan ajralib qolishlari bilan bo'ldi. Ana shunday paytda insonlar o'zlariga johillarni rais qilib oldilar. Natijada, ular ilmsiz fatvo berib o'zlari ham adashdilar va boshqalarni ham adashtirdilar.

9)      Alloh taolo fitna haqidagi hadislarda O'z Rasuli sollallohu alayhi vasallamga u zotning ummatlarini ochlik bilan halok qilmasligi, dushmanlarni qudrati qancha bo'lishidan qat'iy nazar, ummatni ularga doimiy bo'ysindirib qo'ymasligini kafolatini bergan. Lekin Alloh taolo Rasulullohga bu ummat o'zaro ixtilof qilmasligini kafolatini bermagan. Tashqi dushmanlar aynan mana shu eshikdan ummat ichiga  kirdilar. Chunki ummat o'zoro ixtilof qilsa, bir-birlari bilan urush qilsa, ularning quvvatlari zaiflashadi-da, dushmanlar uni egallashi uchun imkon tug'ilardi.

 

TII Modul' ta'lim shakli bitiruvchisi,

Horazm viloyati, Shovot tumani Yusuf Hamadoniy jome masjidi imom-xatibi Shermuhammad Boltayev 

MAQOLA
Boshqa maqolalar

Olimlarga suyangan sohibqiron

30.05.2025   5655   4 min.
Olimlarga suyangan sohibqiron

Amir Temur nafaqat buyuk sarkarda, davlat arbobi, balki o‘z davri ilm ahllari homiysi ham bo‘lgan. U mamlakatni rivojlantirishda ilm-fan va islom olimlarining ahamiyati beqiyos ekanligini yaxshi tushungan. “Saltanatda erishgan barcha muvaffaqiyatim va mustahkam joylarni zabt etishim – bularning barchasi Shayx Shamsuddin Fohuriy duosi, Shayx Zaynuddin Xavofiy himmati va Sayyid Baraka marhamati sharofatlari yordamida bo‘ldi”, deb ta’kidlagan edi[1]. Zar qadrini zargar biladi, deganlaridek, Sohibqiron saroyida taniqli mutafakkirlarni jamlashga harakat qilgan.

 Mo‘g‘ullar davridan keyin, Amir Temur davrida islomga davlat dini maqomining qaytarilishi yangi ulamolar tabaqalarining shakllanishiga olib keldi[2].

Temur davlatida Samarqand siyosiy poytaxtgina emas, balki ilmiy markaz ham edi[3]. Bu to‘g‘rida Movarounnarda bo‘lgan yevropalik sayyohlar va o‘sha davrda yashab ijod etgan tarixnavis Sharq olimlari yetarli ma’lumotlar qoldirganlar.

Tarixchi Ibn Arabshoh yozganidek, “Temur olimlarga mehribon, sayyidu shariflarni o‘ziga yaqin tutar edi. Ulamo va fuzaloga to‘la izzat-hurmat ko‘rsatib, ularni har qanday odamdan tamom muqaddam ko‘rar edi. Ularning har birini o‘z martabasiga qo‘yib izzatu ikromini izhor qilar edi”[4]. Natijada saltanat poytaxti Samarqandda o‘z davrining turli sohalari bo‘yicha buyuk allomalar jam bo‘ldiki, bu jamlashni Sohibqirondek ilm-fanni yaxshi tushingan va uni qadriga yetgan hukmdorgina amalga oshirishi mumkin edi.

Bunga quyidagi ikki voqeani keltirish mumkin. Amir Temur Xorazmga kelganida, Malik Muhammad Saraxsiy ibn Malik Mu’iziddin Husayn Kurt o‘z jiyani Pirmuhammad G‘iyosiddin Piralidan Amir Temurdan Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayhni Saraxsga taklif qilishini so‘rashni iltimos qildi. Amir Temur Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayhning ilmdagi fazlini bilib, u zotni Samarqandga taklif qilishni afzal ko‘rdi. Avvaliga Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayh Amir Temurning taklifiga javob bermay turdi, so‘ng Hijozga safar qilish niyati borligini aytib, uzr aytmoqchi ham bo‘ldi. Ammo Amir Temur ikkinchi bor taklif yuborganidan keyin Samarqandga ravona bo‘ldi[5].

 “Amir Temur o‘ta ahmiyatli va foydali ishlaridan biri bo‘yicha chopar yubordi. Choparga: “Agar yo‘lda otga hojat tushib qolsa, kimni ko‘rsang ham otini ol, agar o‘g‘lim Shohruh bo‘lsa ham”, dedi. Chopar u amr qilgan tarafga tezlab jo‘nadi. Yo‘lda alloma Taftazoniyga duch keldi. U dam olish uchun bir joyga tushgan, otlari chodirning oldiga bog‘langan ekan. Chopar o‘sha otlardan birini oldi. Alloma Sa’duddin Taftazoniy chodirdan chiqib, uni ushlab oldi. Otni chopardan qaytarib oldi.

Chopar Amir Temurning oldiga qaytib borganida bo‘lgan gapni unga aytdi. Shunda Amir Temur qattiq g‘azablandi. Ammo birozdan so‘ng: ”Agar uning o‘rnida o‘g‘lim bo‘lganida, uni qatl qilardim. Lekin qaysi joyga borsam, kitoblari u yerga mening qilichimdan oldin kirib borgan odamni qanday qilib qatl qilaman”, dedi[6].

Toshkent islom instituti Qur’on ilmlari kafedrasi

o‘qituvchisi Qurbanov Sodiq

 

[1]Abulabbos Shihobuddin Ahmad ibn Muhammad Dimashqiy. Ajoib al-maqdur fi tarix Taymur. – Bayrut: Muassat ar-risola, 1986. – B. 48. 13

[2] Alimov U. Samarqandda kalom ilmining rivojlanishi. – T.: Movarounnahr, 2008. – B. 59.

[3]Fernand Brudil. Tarix va madaniyatlar qoidalari / Husayn Sharif tarjimasi. – Qohira. Al-hay’a al-misriyya al-omma li-l-kitob, 1999. – B. 77.

[4]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.7

[5]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.17

[6]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.19.