Imom G'azoliy (450/451-505)

Olimning to'liq ismi: Muhammad ibn Muhammad ibn Ahmad Tusiy Abu Homid G'azoliy. Hijriy 450 yili Tus viloyatining (hozirgi Mashhad) Tobaron shahrida tavallud topgan.

Otasi solih va kambag'al odam bo'lib jun yigirish bilan shug'ullanardi. Ulamolarni qattiq hurmat qilar va ularning xizmatida bo'lib, imkoni boricha ularga ehsonlar berar edi. Allohdan olim bo'ladigan o'g'il so'rardi. Alloh taolo uning duosini ijobat qildi va unga bir emas ikki o'g'il berdi. Ota o'g'illaridan biriga Muhammad, boshqasiga Ahmad ismini qo'ydi.

G'azoliy dastlabki ilmlarni o'z shahrida oldi. So'ngra Jurjonga ilmiy safar qilgan. U erdan Nishopurga borib, Imom Haramayndan ilm oldi. Ustozi Imom Haramayn (Juvayniy, vaf. 478) uni juda ham yaxshi ko'rar va maqtab: “G'azoliy tubsiz dengizdir”, der edi. Imom G'azoliy ilm olishda tengdoshlaridan ancha ilgarilab ketdi va ustoziga yordamchi bo'lib faoliyat ko'rsata boshladi.

Hijriy 484 sanada “Nizomiya” madrasasining bosh mudarrisi etib tayinlandi. Bu o'sha vaqtning eng obro'li diniy mansabi edi. G'azoliy bu mansabga o'ttiz to'rt yoshida erishdi va bunday sharafga sazovor bo'lgan eng yosh olim bo'ldi.

Imom G'azoliy ilmi kalomni puxta egalladi va bu borada bir qancha kitoblar yozdi: “al-Iqtisod fil e'tiqod”, “Iljomul ovom 'an ilmil kalom”, “Aqiydatu ahli sunna”, “Fazoihul botiniyya”, “al-Qistosul mustaqiym”, “Mustazhiriy”.

Falsafa va mantiqqa oid quyidagi kitoblarni yozib qoldirdi: “Maqosidul falosifa”, “Tahofutul falosifa”, “Mahkun nazar fil mantiq”, “Me'yorul ilm fil mantiq”, “Al-Munqiz minaz Zolal”.

Olimning tasavvuf va dinga oid kitoblari: “Odobus so'fiyya”, “Al-Arba'un fi usuluddin”, “Ihyau ulumud diyn”, “Javohirul Qur'on va duraruhu”, “Al-Risola al-laduniyya”, “Mishkotul Anvor”, “Minhojul Obidiyn ilal Jannati”, “Miyzonul a'mal”.

Imom G'azoliyning kitoblari ichida “Ihyau ulumud diyn” asari alohida e'tibor qozongan. Hofiz Iroqiy Shofe'iy (vaf. 806) “Ihyau ulumud diyn” asariga “Al-mug'niy 'an hamlil asfar” nomli taxrij yozgan. Shuningdek, Shayx Murtazo Zabidiy Hanafiy rahimahulloh (1145-1205) ham “Ithaf as-sadat al-muttaqin” nomli taxrij va sharh bitgan.

Imom G'azoliy ilmning ko'plab sohalari bo'yicha etuk olim sanalgan. Ammo uning hadis ilmida bilimi kam bo'lgan. Bu haqda bunday degan:

أنا مجزى البضاعة في الحديث.

“Hadis ilmi bo'yicha bilimim etarli emas”[1].

Umrining oxirida hadis ilmini egallashga harakat qilgan. Imom Buxoriy va Imom Muslimning “Sahih”larini o'qib bo'lganidan keyin vafot etgan. Imom G'azoliy hijriy 505 yili Tobaronda vafot etdi.

Muftiy Ibrohim Desai rahimahullohning "Hadis ilmiga kirish" kitobidan olindi.

[1] Al-bidoya van-nihoya. – Misr: Dor al-hadis. 5 nashr. 1996. J. 12. – B. 87.