Sayt test holatida ishlamoqda!
05 Avgust, 2025   |   11 Safar, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:50
Quyosh
05:22
Peshin
12:34
Asr
17:29
Shom
19:39
Xufton
21:04
Bismillah
05 Avgust, 2025, 11 Safar, 1447

Arab tilidagi e’rob xatolikmi yoki afzallik?!

29.12.2023   757   5 min.
Arab tilidagi e’rob xatolikmi yoki afzallik?!

E’rob (fleksiya) arab tilining o‘ziga xos belgilaridan biridir. Arab tilida e’rob (fleksiya)dan ko‘zda tutilgan bir qancha maqsad va foydalar bor. Boshqa o‘zgarmas tillarda bunday bir so‘zdagi pur ma’nolikni uchratmaymiz. Agarda siz: “E’rob (fleksiya) tilni o‘rganishdagi qiyinchilikka va uni talaffuzidagi chigallikka olib boradi. Qolgan o‘zgarmas tillar iste’mol va o‘rganish jihatdan achagina qulaydir”, deb o‘ylasangiz. Siz arab tilidan bir necha so‘zni olib ularning har birini uch xil grammatik o‘rinda raf (bosh kelishik), nasb (tushum kelishik), jar (qaratqich kelishik)da foydalaning. Bu tilning iste’mol va o‘rganish jihatdan qulayligini bir nishonasidir.

Darhaqiqat, so‘z yasashda so‘zning oxiri o‘zgarmasdan qo‘shimchalar qo‘shish orqali hosil qilinadigan tillar iste’mol va o‘rganish jihatdan eng qulay va yengildir. Lekin bu har doim tilda afzallik va o‘ziga xos xususiyat bo‘lib kelganmi? Qulaylik har doim afzallikmi?  Agar sizda ikkitadan qurilma bo‘lsa, masalan, ikkita kir yuvish mashinasi, kompyuter kabi. Ulardan biri boshqasidan murakkab va qiyinroq. Shu bilan birga uning qiyinligiga mos foydasi ham bor. Bu murakkablikda biror naf va foyda bo‘lmasa inkor etib bo‘lmaydigan nuqson va kamchilik bo‘ladi.

Demak, osonlik har doim o‘lchov, mezon emas, balki foyda o‘lchovdir. Til faqat inson tafakkuri va qalbidagi ma’nolarni ifodalash uchun xizmat qiladi. Shu e’tibordan ma’nolarni ifodalashda daqiq, ko‘lami keng, dalolati umum bo‘lgan til to‘g‘riroq va maqbulroq bo‘ladi.[1]

Arab tilida so‘z grammatik o‘rni o‘zgarishi bilan u ifoda qilayotgan ma’no ham o‘zgarib boradi. Ayrim iboralarni faqat e’rob (fleksiya) yordamida tushunish mumkin. Fleksiyaviy har qanday o‘zgarishdan keyin ma’no o‘zgarishi kuzatiladi.

Bunga misol tariqasida quyidagilarni keltiramiz:

 كيف أنتَ و محمدٌ ؟ - Sen  va Muhammad qanday?

كيف أنتَ و محمداً ؟  - Sen bilan Muhammad o‘rtasidagi aloqa qanday?

Bir xil ko‘rinishdagi so‘roq gap. Avvalgi gapda ikkinchi shaxs va Muhammadning hol-ahvoli so‘ralmoqda. Ikkinchi gapda esa ikkinchi shaxs va Muhammad o‘rtasidagi aloqa haqida so‘ralmoqda.[2]

صبرٌ جميلٌ – matonatli sabr qilish!

صبرا جميلا – biroz vaqt chiroyli sabr qilish!

(الصبر)Sabr so‘zi yuqoridagi ikki gapda shaklan bir xil bo‘lsada, ma’no jihatdan bir-biridan farq qiladi. Bu ma’no o‘zgarishiga fleksiyani o‘zgarishi ta’sir qilmoqda. Bosh kelishik bilan ifoda qilingan gapdagi sabr uzluksiz, davomiy sabrga chorlaydi. Tushum kelishigi bilan ifoda qilingan gapdagi sabr esa ma’lum bir vaqt  sabr qilishga undaydi.

Manbalar asosida Andijon

“Sayyid Muhyiddin maxdum”

o’rta maxsus islom bilim yurti

mudarrisi Abdulaziz Furzulov tayyorladi

Manbalar

  1. Kalosh Hanifa. Zohirotul e’rob fid darsil lug‘aviy dirosat va tahqiq. – J. Jomeatul arabiy, 2012. – 245 b.
  2. Abdulkarim Roiyz. Arab tilida e’rob ko’rinishlari. – B. Madrastul arobiyya, 2002. – 302-bet.
  3. Ibn Jinni. Xususuyatlar. – Dorul ma’rifat al-jomiyya, 1999. – 1/35-bet.
  4. Abu Hayyon: Alloma Muhammad ibn Yusuf ibn Aliy ibn Yusuf ibn Hayyon Asiruddin Abu Hayyon G`ornatiy Andalusiy Jiyoniy Nafziy. Hijriy 654-745-yillar. Bahrul muhit. – B. Madrastul arobiyya, 2002. – 9/40-bet.

 [1] Ibn Jinni. Xususuyatlar. – Q. Dorul ma'rifat al-jomiyya, 1999. – 1/35-bet.

[2] Abu Hayyon: Alloma Muhammad ibn Yusuf ibn Aliy ibn Yusuf ibn Hayyon Asiruddin Abu Hayyon G`ornatiy Andalusiy Jiyoniy Nafziy. Hijriy 654-745-yillar. Bahrul muhit. – B. Madrastul arobiyya, 2002. – 9/40-bet.

Maqolalar
Boshqa maqolalar

«Ishorai sabboba» qanday amal?

04.08.2025   4690   3 min.
«Ishorai sabboba» qanday amal?

Hanafiy mazhabimizda «ishorai sabboba» sunnat amal xisoblanadi. U to‘g‘risida bir necha hadisu shariflar vorid bo‘lib, quyidagi manbalarda u to‘g‘risida va qanday qilinishi borasida to‘xtalib o‘tilgan. Abu Lays Samarqandiy “Navozil”, Kamoliddin Ibnu Humom “Fathul qodir”, Alloma Alouddiyn Kosoniy “Badoi’us Sanoiy”, Ibn Obidiyn “Raddul muxtor”, Abdulhay Laknaviy “Umdatur ri'oya”, “E’lo’us sunan” kabi mo‘tabar manbalarda ham sunnat ekanligi zikr qilingan.  Bu haqida Aliy Qoriy ikkita “Tazyinul ibora tahsinul ishora” va “At-tadhiynu lit tazayyun”, Hofiz Ibn Hajar “Talhisul hobir”, Ibn Obidiyn “Raf’ ul taraddud” nomli bir qator risolalarda ham yozib o‘tganlar.

Imom Termiziy Abu Humayddan rivoyat qiladilar: “O‘ng kaftlarini o‘ng tizzalariga, chap kaftlarini chap tizzalarini ustiga qo‘yib barmoqlari bilan ishora qilar edilar”.

Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sallolohu alayhi vasallam namozda, ya’ni tashahhudga o‘tirsalar o‘ng qo‘llarini o‘ng tizzalarini ustiga chap qo‘llarini chap tizzalarini ustiga qo‘yib ko‘rsatkich barmoqlarini ko‘tarib ishora  qilardilar. Chap qo‘llari tizzalarini ustida turar edi”. Ushbu hadisga sahobalar, tobe’inlar amal qilib, tashahhudda ishorani ixtiyor qildilar. Ahmad Nofi’dan rivoyat qiladilar: “Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhumo namozda tashahhudga o‘ltirsalar ikki qo‘llarini ikki tizzalariga qo‘yib barmoqlari bilan ishora qilib, ishora qilgan barmoqlariga qarab turar edilar, so‘ng Rasululloh sallalohualayhi vasallam: “Barmoq bilan ishora qilish shaytonga temirdan ham shiddatliroq”, derdilar.

Aliy Qoriy “Tazyinul ibora tahsinul ishora” kitoblarida ushbu hadisni sharhlab aytadilarki, “Barmoq bilan ishora qilish urushda temir qurolni ishlatishdan ham qiyinroqdir, go‘yo tavhidga ishora qilish bilan shayton mo‘min bandani adashtirishi, shirkka olib borishdan bo‘lgan  umidini kesadi”.

Imom Suyutiy “Jome’ul kabir” kitoblarida Uqba ibn Omirdan rivoyat qiladilar: “Kishi namozida ishora qiladigan har bir ishorasiga o‘nta hasanot yoziladi”, dedilar.

Ibn Obidiyn “Raf’ul taraddud” nomli kitoblaridagi «ishorai sabboba» haqida vorid bo‘lgan hadislar, olti sahih kitoblarning hammasida zikr qilingan. U hadislarni hattoki, ma’naviy mutovotir deyish durust bo‘ladi deganlar.

«Ishorai sabboba» qilish borasida sahobalar, ularga ergashgan tobe’inlar ixtilof qilmadilar. Imom Abu Hanifa va u zotning ikki shogirdlari Imom Abu Yusuf va Imom Muhammmad, Imom Molik, Imom Shofeiy, Imom Ahmad ibn Hanbal hamda mutaqaddim ulamolar «ishorai sabboba» sunnat ekanligiga ittifoq qilishgan.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, «ishorai sabboba»ni tashahhudga o‘tirganda, duoni o‘qib “Ashhadu anna...” deganda namozxon o‘ng qo‘lni ko‘rsatgich barmog‘ini ko‘taradi, “illalloh” deganda tushiradi. Tashahhud duosini avvalidan qo‘lni qimirlatib turish durust emas. Shuni takidlash lozimki, «ishorai sabboba» rivoyatlaridan bexabar bo‘lib, bu amalni qilmagan namozxonni aslo malomat qilinmaydi.

Namangan shahar "Mulla Bozor Oxund" jome masjidi

imom noibi Anvarxon Akramov

Manba: @Softalimotlar